«Ο Μότσαρτ με κράτησε στη μουσική όταν ήθελα να φύγω»

Λίγο πριν «συναντηθούμε» στα παράθυρα του Zoom – εκείνος από το Παρίσι – διαβάζω για άλλη μια φορά σε ένα παλιό δημοσίευμα της «Gaurdian» το τραύμα που τον σημάδεψε στην ηλικία των 9 ετών. Οταν η δασκάλα του πιάνου τον είχε διώξει από τη σχολή και ο πατέρας του απαίτησε αμέσως από τον εσωστρεφή γιο του να πάρει χάπια και να αυτοκτονήσει. Ο Lang Lang έτρεξε στο μπαλκόνι του οικογενειακού σπιτιού στο Πεκίνο για να γλιτώσει από τη μανία του πατέρα του, ο οποίος ακούστηκε να του λέει: «Πήδα για να πεθάνεις». Τριάντα δύο χρόνια αργότερα όλα ανήκουν στο παρελθόν, λέει στη συνέντευξή μας, ειδικά όταν η ιδιότητα «πιανίστας-φαινόμενο» της εποχής μας φαίνεται να επισκιάζει τα πάντα σε μια διαδρομή άνω των δύο δεκαετιών. Το ερέθισμα, έτσι κι αλλιώς, είναι άλλο: η κοινή εμφάνιση με τον αρχιμουσικό Κρίστοφ Εσενμπαχ, έναν από τους μέντορές του, στη φεστιβαλική βραδιά της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών (15/7), όπου παρουσιάζονται έργα των Γκριγκ και Τσαϊκόφσκι («Συμφωνία αρ. 4 σε φα ελάσσονα»). Σε αυτές τις περιπτώσεις ξεχνιέται – έστω στιγμιαία – το φοκνερικό «Το παρελθόν δεν είναι νεκρό. Στην πραγματικότητα δεν είναι καν παρελθόν».

Θα σας ακούσουμε σε ένα έργο-σύμβολο της κλασικής νορβηγικής μουσικής, ένα αριστούργημα του Γκριγκ, ο οποίος σόκαρε συχνά ακόμη και τους συμπατριώτες του. Ποιος είναι ο ήχος που κρύβεται στο «Κοντσέρτο για πιάνο και ορχήστρα σε λε ελάσσονα»;

Για μένα ο Γκριγκ είναι ο Σοπέν του Βορρά. Εκπροσωπεί μια μουσική «ντροπαλή», αν μπορώ να το πω έτσι, περισσότερο εσωτερική. Το συγκεκριμένο κομμάτι το ξέρω από την εποχή που το έπαιξα στο ντεμπούτο μου στο Κάρνεγκι Χολ και προφανώς έχει ιδιαίτερη σημασία. Είναι ένα κομμάτι ρομαντικό χωρίς να «επιδεικνύεται». Δεν είναι Τσαϊκόφσκι, όπου θα περίμενε κανείς ένα είδος εκρηκτικότητας. Η διάθεση είναι πιο εσωστρεφής και συναισθηματική.

Ποια θα λέγατε ότι είναι τα βασικά στοιχεία της μουσικής σας εκπαίδευσης στην Κίνα που σας έφεραν μέχρι εδώ;

Ευτυχώς για μένα είχα πολύ καλούς δασκάλους και δασκάλες, επειδή είχαν όλοι ευρωπαϊκή παιδεία. Η πρώτη μου δασκάλα, για παράδειγμα, ήταν ειδική στον Μπαχ, που από μόνος του καλύπτει ένα ολόκληρο κεφάλαιο στη δυτική μουσική. Αλλά και ο δεύτερος δάσκαλός μου είχε μάθει την κλασική μουσική στην Αγία Πετρούπολη, οπότε μετέφερε τη γνώση μιας ευρωπαϊκής παράδοσης. Νομίζω ότι εκεί ήμουν τυχερός: την περίοδο που εκπαιδευόμουν περνούσα από τη μια παράδοση και κουλτούρα στην άλλη. Από τη γερμανική στη γαλλική και από τη ρωσική στην ισπανική. Ηταν η περίοδος που έμαθα πολλά επίσης για τον αρχαιοελληνικό πολιτισμό ως λίκνο του δυτικού κόσμου. Από τότε, για παράδειγμα, θυμάμαι όλους αυτούς τους καταπληκτικούς χαρακτήρες που αγωνίζονται μέσα στην «Οδύσσεια». Θα έλεγα, λοιπόν, ότι η εκπαίδευσή μου ποτέ δεν έπαψε να είναι πολυπολιτισμική: μάθαινα στην Κίνα, αλλά παράλληλα γνώριζα στοιχεία και άλλων πολιτισμών. Ηταν μια διαφορά σε σχέση με άλλους μαθητές.

Πράγμα πάντως που αποδεικνύεται εξαιρετικά σημαντικό για τη συνέχεια: οι δάσκαλοί σας γνωρίζουν τη δομή της δυτικής κλασικής μουσικής την οποία θα κληθείτε να ερμηνεύσετε ύστερα από χρόνια…

Ακριβώς. Η μουσική είναι ένα πράγμα από μόνο του. Αλλά το ιδανικό είναι να γνωρίζεις το περιβάλλον μέσα στο οποίο γεννήθηκε, τις δομές και τα πρόσωπα-κλειδιά. Ημουν πολύ τυχερός ως προς αυτό.

Εκτός από τους καλούς δασκάλους υπήρξε τουλάχιστον και μια πολύ δυσάρεστη εμπειρία με τη δασκάλα που ήθελε να σας αποτρέψει από το να γίνετε πιανίστας, στην ηλικία των 8. Εχετε αφήσει εκείνον τον εφιάλτη μια και καλή πίσω;

Θα σας το πω ως εξής: μέχρι σήμερα σιχαίνομαι τους αυστηρούς ή επιβλητικούς δασκάλους. Νομίζω ότι πηγαίνουν κόντρα στην επιθυμία και τη φύση των μαθητών τους. Οταν παραδίδω εγώ masterclass, θέλω να επικρατεί η απόλυτη ευχαρίστηση και να είναι διάχυτο παντού το πάθος. Τι νόημα έχει να βάζεις περιορισμούς τη στιγμή που πρέπει να αναβλύσει η δημιουργικότητα του μαθητή; Το θεωρώ φριχτή μέθοδο διδασκαλίας πιάνου. Πρέπει να είμαστε όλοι εναντίον της.

Αυτό προσπαθείτε να περάσετε και με το πρόγραμμα «Lang Lang effect» που απευθύνεται ακριβώς σε νεαρούς Κινέζους; Να γλιτώσουν από ένα άλλο είδος διδασκαλίας;

Ναι. Στο Ιδρυμα, που ξεκίνησε το 2008, προσπαθούμε να δώσουμε κατευθύνσεις στα παιδιά που θέλουν να ασχοληθούν με τη μουσική. Πρέπει να βρουν μόνα τον εαυτό τους και τα εφόδια. Μακάρι να τους δίνουμε όσα πέτυχα κι εγώ στη δική μου διαδρομή.

Θα λέγατε ότι η πραγματική απογείωση στη διαδρομή σας ήταν η μετάβαση τo 1997 στο Ινστιτούτο Curtis της Φιλαδέλφειας για μουσικές σπουδές;

Ναι, όσον αφορά την επαγγελματική καριέρα. Αλλά η εκκίνηση είναι πάντα το Ωδείο του Πεκίνου. Εκεί γίνεται το πρώτο βήμα της απογείωσης, επειδή μαθαίνω την τεχνική. Μετά τη Φιλαδέλφεια είμαι ήδη ένας επαγγελματίας και αλλάζουν έτσι κι αλλιώς όλα.

Εξίσου σημαντική είναι και η γνωριμία σας στο Σικάγο το 1999 με τον Κρίστοφ Εσενμπαχ, ο οποίος διευθύνει στη συναυλία της 15ης Ιουλίου. Ισχύει ότι εκείνη τη νύχτα είδατε στο όνειρο το πιάνο σας να πετάει σαν αεροπλάνο;

Ναι, όλα έμοιαζαν μαγικά στο Φεστιβάλ της Ραβίνια το 1999. Κανονικά χρειάζεται να περιμένεις δέκα χρόνια για να μπεις σε μια τέτοια εκδήλωση, αλλά εγώ κλήθηκα – ως τυχερός – να αντικαταστήσω τον Αντρέ Γουότς. Θυμάμαι ότι συμμετείχαν τότε ο Λίον Φλάισερ (σ.σ. πιανίστας), η Αλίτσια ντε Λαρότσα (σ.σ. πιανίστα), η Μιντόρι (σ.σ. βιολονίστα) και πολλοί σπουδαίοι μονωδοί. Το ότι βρέθηκα εκεί ήταν ένα θαύμα και ένα απίστευτο ταξίδι. Μια τρελή νύχτα, όσο το σκέφτομαι. Κι έτσι εμφανίστηκε στον ύπνο μου το πιάνο που πετούσε στον ουρανό σαν να ήταν αεροπλάνο.

Γιατί η «Σονάτα για πιάνο Νο 10» του Μότσαρτ παραμένει τόσο σημαντική μέσα σε όλη αυτή τη διαδρομή;

Γιατί ήταν το κομμάτι που μου ζήτησε να παίξω ο συμμαθητής μου όταν ήμουν έτοιμος να τα παρατήσω, 9 ετών στο Πεκίνο, βυθισμένος στη σιωπή. Επαιξα, λοιπόν, αυτό το κομμάτι και ήταν το ίδιο που μου έδειξε πόσο αγαπώ τη μουσική και ότι δεν έπρεπε να φύγω. Είπα ξαφνικά στον εαυτό μου: είναι τρελό να μην παίζεις μουσική όταν υπάρχει αυτή η σονάτα του Μότσαρτ.

Σκεφτείτε ότι ένας 8χρονος στην Κίνα, τη Ρωσία, τη Γερμανία ή όπου αλλού θέλει να ξεκινήσει μαθήματα πιάνου. Ποιον συνθέτη ή ρεπερτόριο θα του προτείνατε μόνο και μόνο για να αισθανθεί κάτι από τη μαγεία;

Θα έλεγα μάλλον τον Μότσαρτ και τον Σοπέν. Πιστεύω ότι θα βρουν εκεί όλη τη μελωδία που ψάχνουν και τη μαγεία της αληθινής τέχνης.

Και ποια μουσική θα προτείνατε για ένα μέρος συνήθως παρεξηγημένο: αυτό από το οποίο περνούν πολλοί άνθρωποι, αλλά η μουσική περνάει και χάνεται χωρίς να δίνει κανείς μεγάλη σημασία; Εννοώ τις αίθουσες των αεροδρομίων, των σιδηροδρομικών σταθμών και του μετρό.

Θα ήθελα να παίζουν μπαρόκ μουσική, γιατί έχει τη δυνατότητα να ηρεμεί τα πράγματα. Να παίζει, για παράδειγμα, Μπαχ, Βιβάλντι ή Χέντελ – να ένας εκπληκτικός συνθέτης, τώρα που το σκέφτομαι.

Υπάρχουν συνθέτες με τους οποίους θα θέλατε να ασχοληθείτε περισσότερο στο μέλλον;

Αυτή είναι πάντα μια κρίσιμη και σημαντική ερώτηση, επειδή για τους μουσικούς δεν υπάρχει μεγαλύτερη πρόκληση από το να βρίσκουν μια νέα «περιοχή» ώστε να πειραματιστούν. Και μάλιστα να παίξουν με την ίδια περιέργεια όπως όταν πρωτογνώριζαν τον Μπετόβεν ή τον Μπαχ. Προσωπικά θέλω να επιμείνω στην μπαρόκ μουσική και να δοκιμάσω νέες συνεργασίες – όχι απαραίτητα με καλλιτέχνες της κλασικής μουσικής. Οπως έκανα πρόσφατα με τον Φαρέλ Γουίλιαμς ή την Αλίσια Κις. Προσπαθώ να φέρω τέτοιους καλλιτέχνες κοντά στην κλασική μελωδία για να δημιουργήσουμε κάτι από κοινού.

Χωρίς να φοβάστε το περίφημο crossover;

Οχι, επειδή δεν σταματάω να παίζω κλασική μουσική. Δεν την «προδίδω» για κάτι άλλο. Εξερευνώ παράλληλα πάντως και την κινεζική μουσική.

Ανάμεσα σε άλλες συνεργασίες σας ξεχωρίζουν και οι συμπράξεις σας με τον Χέρμπι Χάνκοκ. Ξέρετε ότι εμφανίζεται τέσσερις ημέρες πριν από εσάς στο Ηρώδειο;

Αλήθεια; Απίστευτο! Είναι ένας πρίγκιπας στο μουσικό στερέωμα, ένα είδωλο. Οχι μόνο ως μουσικός της τζαζ, αλλά και ως συνθέτης. Κάνει απίστευτους αυτοσχεδιασμούς και διαθέτει αυτό που μεταξύ μας λέμε «το μαγικό άγγιγμα». Το έργο του έχει περάσει για πάντα στη μουσική ιστορία. Το ντουέτο που είχαμε παίξει μαζί (σ.σ. το «Rhapsody in blue» στα Classical Brit Awards του 2009) είναι μια εμπειρία που δεν ξεχνάω ποτέ. Αυτό που τον διακρίνει επίσης είναι πως πρόκειται για άνθρωπο ανοιχτό σε νέες ιδέες. Και την ίδια στιγμή για έναν πολύ πνευματικό άνθρωπο.

Φαίνεται και σε αυτές τις εμφανίσεις που αναφέρετε ότι μέρος του προσωπικού σας στυλ είναι και η εκφραστική κινησιολογία, που πιθανότατα ξεφεύγει από τους κανόνες. Εχετε πλήρη συνείδηση των χειρονομιών σας πάνω στη σκηνή;

Ομολογώ ότι το κάνω λιγότερο όσο περνούν τα χρόνια, αλλά, ναι, θέλω να εκφράζομαι με χειρονομίες. Είναι κάτι φυσικό: αυτή είναι η προσέγγισή μου εκείνη την ώρα. Ποτέ δεν έκανα πρόβα για το πώς θα κινούμαι, για να πω την αλήθεια. Πιστεύω ότι η μουσική ερμηνεία περιλαμβάνει τα πάντα: όχι απλώς την κίνηση των χεριών πάνω στα πλήκτρα. Αλλά αυτή είναι η δική μου θεωρία. Αλλοι έχουν τη δική τους. Αισθάνομαι ότι κάπως έτσι δίνω τα πάντα στους θεατές. Κι εδώ, όμως, υπάρχουν περιορισμοί. Οταν παίζω τις «Παραλλαγές Γκόλντμπεργκ» δεν μου φαίνεται φυσικό να κινούμαι. Δεν μπορείς να το κάνεις – δεν υπάρχει τίποτε περιττό εκείνη τη στιγμή. Οταν παίζω ένα κομμάτι του ρομαντισμού, ασυναίσθητα με συνεπαίρνει. Είναι μέρος της τέχνης που περιέχεται μέσα του. Σαν ένα κύμα που παρασύρει εσένα τον ίδιο.

«Πρέπει να βρίσκεσαι διαρκώς σε κατάσταση συναγερμού»

Ποιοι είναι οι προσωπικοί μουσικοί ήρωές σας σε όλη αυτή τη διαδρομή ώσπου να γίνετε ένας από τους κορυφαίους επαγγελματίες;

Ο Βλαντίμιρ Χόροβιτς, ο Αρτουρ Ρουμπινστάιν, ο Λίοναρντ Μπερνστάιν, ο Χέρμπερτ φον Κάραγιαν και ο Λουτσιάνο Παβαρότι. Αυτοί είναι οι θεοί της κλασικής μουσικής και παίρνω ακόμη μαθήματα για τη μουσική ιδιοφυία, αλλά και τον τρόπο που εξερευνά κανείς την τέχνη.

Ποιο είναι το σημαντικότερο μάθημα που πήρατε καθώς μαθαίνατε την κλασική μουσική εκτός από την ίδια;

Οτι δεν μπορείς να έχεις μόνο ταλέντο ή μόνο τεχνική. Οτι ο κόσμος στον οποίο ζούμε, δηλαδή, είναι πολυπαραγοντικός και έχει πολλές όψεις. Αν αφιερώσεις πολλές ώρες στην πρακτική χωρίς να έχεις καλούς δασκάλους, από την άλλη, δεν οδηγεί σε σπουδαία πράγματα. Αφήστε που οι γονείς σου πρέπει να είναι δίπλα και να σε στηρίζουν οικονομικά και συναισθηματικά. Σε όλα αυτά προσθέστε την τύχη, που έρχεται με τη μορφή κάποιας ευκαιρίας. Αλλά και όταν έρθει αυτή πρέπει να την αδράξεις και όχι να την αφήσεις να φύγει. Αυτό είναι το πακέτο. Ως καλλιτέχνης της κλασικής μουσικής πρέπει να βρίσκεσαι διαρκώς σε κατάσταση συναγερμού. Και το λέω στον εαυτό μου αυτή τη περίοδο. Να απαντάς στο ερώτημα «τι κάνω μετά».

Ποιο είναι το επόμενο βήμα, λοιπόν;

Είδα τον περασμένο μήνα τη Μάρθα Αργκεριτς να παίζει στο Ζάλτσμπουργκ με τέτοια φρεσκάδα όπως θα έπαιζε όταν ήταν κάτω των 30. Αυτό θα ήθελα να είναι μονίμως το επόμενο βήμα μου: να παίζω με τέτοια συναισθηματική πληρότητα και ωρίμανση μέχρι να μεγαλώσω. Και παράλληλα να συνεχίσω τις εκπαιδευτικές δράσεις, όπως η επίσκεψη σε σχολεία ανά τον πλανήτη για να μεταδώσω κάτι από όλη αυτή τη μαγεία. Δεν θέλω να παίζω μουσική για τον εαυτό μου, αλλά για τους άλλους.

Μια τελευταία ερώτηση: οι αναμνήσεις της δύσκολης παιδικής ηλικίας, που αφορούν και τη σχέση με τον πατέρα σας, ανήκουν ολοκληρωτικά στο παρελθόν ή επανέρχονται;

Δεν θα έκανα ποτέ το ίδιο στον γιο μου. Η προσέγγισή μου θα ήταν εντελώς διαφορετική. Ξέρετε, στην Κίνα οι γονείς είναι πιο καταπιεστικοί, ειδικά όταν πρόκειται για την εκπαίδευση των παιδιών στο ξεκίνημά της. Μετά γίνονται λιγότερο αυστηροί.

Τι είδους δάσκαλος θα ήσασταν, λοιπόν;

Νομίζω πως θα είχα ένα είδος πειθαρχίας και αυστηρότητας χωρίς να γίνομαι καταπιεστικός. Πρέπει να βρίσκεις έναν τρόπο ώστε τα παιδιά να κατανοούν γιατί επέλεξαν να παίζουν μουσική. Αυτό με ενδιαφέρει.