Κλασική Εποχή: Η ποίηση στη σκιά των τριών Μεγάλων (Μέρος Ε’)

Αξιομνημόνευτη ποιητική προσωπικότητα των Κλασικών Χρόνων υπήρξε ασφαλώς ο Τιμόθεος ο Μιλήσιος, ο οποίος γεννήθηκε περί τα μέσα του 5ου αιώνα π.Χ. και πέθανε, σε βαθύ γήρας, περί το 360 π.Χ. Κατά την παράδοση, ο Τιμόθεος συνδέθηκε φιλικά με τον Ευριπίδη – λέγεται μάλιστα ότι ο μεγάλος τραγικός τον είχε παρηγορήσει για τις αρχικές αποτυχίες του. Εξάλλου, αναφέρεται η παρουσία του Τιμοθέου –δάσκαλός του, θυμίζουμε, ήταν κατά τον Αριστοτέλη ο Φρύνις ο Μυτιληναίος– στη μακεδονική αυλή, αλλά αυτή δεν είναι επιβεβαιωμένη.

Από την πολύ συγκεχυμένη εικόνα που έχουμε για τη δημιουργία του Τιμοθέου συνάγεται ότι αυτός έγραψε κατ’ αρχήν διθυράμβους και Νόμους. Το έργο του που τιτλοφορείται Πέρσαι μάς προσφέρει μια ικανοποιητική εικόνα του νέου προσώπου που είχε αποκτήσει το αρχαίο λατρευτικό τραγούδι για τον Απόλλωνα, ο Νόμος, μετά τις καινοτομίες που είχαν εισαχθεί στην καθιερωμένη από τον Τέρπανδρο μορφή του.

Στο σωζόμενο κομμάτι του έργου (ο πάπυρος εντοπίστηκε το 1902 σε έναν τάφο της Κάτω Αιγύπτου, στο Αμπουσίρ) που ανήκει στο αφηγηματικό κεντρικό τμήμα του, στον λεγόμενο ομφαλό, περιγράφεται η ναυμαχία της Σαλαμίνας ως μια σειρά από μεμονωμένες εικόνες με έντονα χρώματα. Δραματικό τόνο στην περιγραφή προσδίδει η εξωτερίκευση του ψυχικού κόσμου των ηττημένων της ναυμαχίας, όπως το ξέσπασμα οργής ενός Πέρση που πνίγεται –τα βάζει με τη θάλασσα– ή οι θρηνητικές επικλήσεις προς την πατρίδα από απελπισμένους βαρβάρους που έχουν βρεθεί ναυαγισμένοι στην ακρογιαλιά.

Επίσης, στη λεγόμενη σφραγίδα, στο μέρος εκείνο του έργου όπου ο ποιητής αναφέρεται στον εαυτό του, ο Τιμόθεος αποκρούει –με σεβασμό και μετριοπάθεια– τις εναντίον του κατηγορίες και υπερασπίζεται την τέχνη του, επιχειρώντας κατά κύριο λόγο να δικαιολογήσει την αύξηση του αριθμού των χορδών της λύρας σε έντεκα. Ακαθόριστη είναι η πόλη που ευγνωμονεί και υμνεί ο Τιμόθεος στον επίλογο του έργου του – πρόκειται ενδεχομένως για τη Μίλητο, όπου πιθανολογείται ότι παρουσιάστηκαν οι Πέρσαι στις αρχές του 4ου αιώνα π.Χ.

Κατά τα άλλα, μαρτυρείται ότι ο Τιμόθεος ο Μιλήσιος χρησιμοποίησε πρώτος το χορό στο Νόμο – εύλογο είναι να δεχτούμε ότι οι προαναφερθείσες βαρβαρικές επικλήσεις εκτελέστηκαν από ένα χορό. Ο νεωτερισμός αυτός ήταν ενταγμένος στο πλαίσιο της αμοιβαίας προσέγγισης του διονυσιακού χορικού τραγουδιού (του νέου διθυράμβου) και της απολλώνιας μονωδίας (του νέου Νόμου) με στόχο την παραγωγή ενός δραματικού αποτελέσματος, εξέλιξη για την οποία έχουμε κάνει λόγο σε προηγούμενο άρθρο μας.

Τέλος, όσον αφορά τη γλώσσα του Τιμοθέου του Μιλησίου, το ενδιαφέρον μας προσελκύει η χρήση σύνθετων κοσμητικών επιθέτων και τολμηρών περιφράσεων.

Ολοκληρώνοντας τη συνοπτική αναφορά μας στους ποιητές της Κλασικής Εποχής που έδρασαν στη σκιά των τριών Μεγάλων, θα ήταν παράλειψη να μη μνημονεύσουμε τον πρώτο κατά τον Αριστοτέλη συγγραφέα παρωδιών, τον Ηγήμονα τον Θάσιο, σύγχρονο του Αλκιβιάδη. Ο Ηγήμων, που κατέστησε την παρωδία αυθύπαρκτο είδος, κατάφερε να διακριθεί στα Παναθήναια απαγγέλλοντας τη Γιγαντομαχία του.

*Στη φωτογραφία του παρόντος άρθρου, τεμάχια του ανευρεθέντος στην Αίγυπτο παπύρου των «Περσών», έργου του Τιμοθέου του Μιλησίου.

Κλασική Εποχή: Η ποίηση στη σκιά των τριών Μεγάλων (Μέρος Α’)

Κλασική Εποχή: Η ποίηση στη σκιά των τριών Μεγάλων (Μέρος Β’)

Κλασική Εποχή: Η ποίηση στη σκιά των τριών Μεγάλων (Μέρος Γ’)

Κλασική Εποχή: Η ποίηση στη σκιά των τριών Μεγάλων (Μέρος Δ’)