ΕΕ: «Πάσχει» το 70% των ευρωπαϊκών εδαφών – Ελλιπής η βιώσιμη διαχείριση

Οι κανόνες της ΕΕ που διέπουν τη βιώσιμη διαχείριση της αγροτικής γης και της κοπριάς δεν εφαρμόζονται επαρκώς και τα σχετικά κονδύλια υποχρησιμοποιούνται. Συγχρόνως, τα ισχύοντα πρότυπα στερούνται φιλοδοξίας και η στόχευση των κονδυλίων από τις χώρες της ΕΕ στις περιοχές με τα πλέον επείγοντα προβλήματα σχετικά με το έδαφος είναι ελλιπής.

Στα παραπάνω κατέληξε η νέα έκθεση του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου (ΕΕΣ), στην οποία επισημαίνεται ότι υπάρχει μεγάλο περιθώριο βελτίωσης της υγείας του εδάφους στην Ευρώπη. Εκφράζει όμως τις αμφιβολίες του όσον αφορά την επάρκεια των προσπαθειών της να διασφαλίσει τη βιώσιμη διαχείριση του εδάφους και διαπιστώνει ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και οι χώρες της ΕΕ δεν αξιοποίησαν επαρκώς τα χρηματοδοτικά και νομοθετικά εργαλεία στη διάθεσή τους.

Το ΕΕΣ διαπίστωσε ότι τα πρότυπα της ΕΕ συχνά δεν είναι φιλόδοξα και ότι τα κράτη μέλη δεν διαθέτουν τα σχετικά κονδύλια στις περιοχές όπου τα προβλήματα του εδάφους είναι οξύτερα. Βάσει ανάλυσης που προηγήθηκε της έκθεσης, καταδεικνύεται ότι το 60-70% των εδαφών στην Ευρώπη πάσχουν, εν μέρει λόγω των κακών πρακτικών διαχείρισης του εδάφους και της κοπριάς.

85 δισ. ευρώ για την υγεία του εδάφους

Το έδαφος παρέχει θρεπτικές ουσίες, νερό, οξυγόνο και χώρο για την ανάπτυξη των φυτών. Ωστόσο, η υπερβολική χρήση λιπασμάτων στη γεωργία έχει αρνητικό αντίκτυπο στην ποιότητα των υδάτων και στην ποικιλία των φυτών και ζώων.

Οι κανόνες της ΕΕ, όπως εκείνοι που διέπουν την Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ) και η οδηγία για τη νιτρορύπανση, ενθαρρύνουν βελτιώσεις στη διαχείριση του εδάφους και της κοπριάς. Σύμφωνα με τις καλύτερες εκτιμήσεις του ΕΕΣ, η χρηματοδότηση της ΚΑΠ που διατέθηκε για την υγεία του εδάφους μεταξύ του 2014 και του 2020 ανέρχεται σε 85 δισεκατομμύρια ευρώ περίπου. Επίσης, η οδηγία για τη νιτρορύπανση περιορίζει τη χρήση αζώτου από κοπριά σε περιοχές με ρύπανση.

«Το έδαφος ως πόρος είναι μη ανανεώσιμο και η σημασία του για τη ζωή είναι καθοριστική», δήλωσε η Eva Lindström, μέλος του ΕΕΣ και αρμόδια για την έκθεση. «Ωστόσο, μεγάλο μέρος των εδαφών στην Ευρώπη δεν είναι υγιή. Το γεγονός αυτό θα πρέπει να σημάνει συναγερμό, προκειμένου η ΕΕ να «ανασκουμπωθεί» και να προσπαθήσει να αποκαταστήσει την καλή υγεία των εδαφών. Το οφείλουμε στις μελλοντικές γενιές. Οι επικείμενες αλλαγές στους κανόνες της ΕΕ αποτελούν ευκαιρία οι νομοθέτες της να αναβαθμίσουν τα πρότυπα σχετικά με το έδαφος σε ολόκληρη την Ευρώπη».

Η πολλαπλή συμμόρφωση

Το ΕΕΣ διαπίστωσε ότι το εργαλείο της ΕΕ για τη διασφάλιση της συμμόρφωσης των γεωργών με τους περιβαλλοντικούς όρους – η λεγόμενη «πολλαπλή συμμόρφωση» – προσφέρεται για την αντιμετώπιση των απειλών κατά του εδάφους, καθώς τα πρότυπα που αυτή επιβάλλει ισχύουν για το 85% της γεωργικής γης.

Ωστόσο, οι εν λόγω όροι, τους οποίους οι γεωργοί οφείλουν να πληρούν για να εισπράττουν πληρωμές στο πλαίσιο της ΚΑΠ, δεν επαρκούν. Οι απαιτήσεις που θέτουν οι χώρες της ΕΕ σχετικά με το έδαφος δεν επιβάλλουν παρά ελάχιστες αλλαγές όσον αφορά τις γεωργικές πρακτικές, κάτι που οριακά μόνο θα μπορούσε να βελτιώσει την υγεία του εδάφους.

Μολονότι έχουν εισαχθεί ορισμένες βελτιώσεις για την περίοδο 2023-2027, οι αλλαγές που έχουν γίνει μέχρι σήμερα σε ορισμένα κράτη μέλη είναι ανεπαρκείς και μόνο μικρό αντίκτυπο θα μπορούσαν να έχουν στη βιώσιμη διαχείριση του εδάφους και της κοπριάς.

Ελάχιστα τα μέτρα

Οι χώρες της ΕΕ θα έπρεπε να έχουν διαθέσει χρηματοδότηση σε περιοχές όπου το έδαφος παρουσιάζει σοβαρά προβλήματα. Παρόλα αυτά, έδωσαν απλώς ένα μικρό μόνο μέρος των κονδυλίων αγροτικής ανάπτυξης που είχαν λάβει από την ΕΕ, τα οποία χρησιμοποιούνται για τη στήριξη της προαιρετικής φιλικής προς το περιβάλλον γεωργίας. Τα εθνικά προγράμματα αγροτικής ανάπτυξης περιλάμβαναν ελάχιστα μέτρα διαχείρισης της κοπριάς, μολονότι ήταν γνωστά τα προβλήματα σχετικά με πλεονάσματα αζώτου.

Λόγω των ελλιπών στοιχείων που της υποβάλλουν, η Επιτροπή δυσκολεύεται να παρουσιάσει μια συνολική εικόνα της εφαρμογής από τις χώρες της ΕΕ των απαιτήσεων διαχείρισης της κοπριάς. Οι εν λόγω ελλείψεις δεν επιτρέπουν επίσης τον υπολογισμό μέσων τιμών σε επίπεδο ΕΕ.

Επιπλέον, οι παρεκκλίσεις καθιστούν λιγότερο αποτελεσματικούς τους περιορισμούς όσον αφορά τη διασπορά κοπριάς. Παραδείγματος χάριν, η ρύπανση του εδάφους αυξήθηκε σε εκμεταλλεύσεις στις οποίες αναγνωρίστηκε παρέκκλιση όσον αφορά τα όρια αζώτου. Το ΕΕΣ επισημαίνει επίσης ότι οι διαδικασίες επί παραβάσει που κινούνται κατά χωρών σχετικά με την οδηγία για τη νιτρορύπανση είναι πολύ χρονοβόρες.

Υγιή εδάφη έως το 2050

Η ΕΕ έχει δεσμευθεί για την επίτευξη των στόχων βιώσιμης ανάπτυξης του ΟΗΕ, επτά από τους οποίους έχουν άμεσο ή έμμεσο αντίκτυπο στο έδαφος. Ωστόσο, επί του παρόντος, δεν υπάρχει ορισμός της βιώσιμης διαχείρισης του εδάφους που να ισχύει σε ολόκληρη την ΕΕ. Η Επιτροπή προετοίμαζε νομοθετική πρωτοβουλία σχετικά με την προστασία, τη διαχείριση και την αποκατάσταση των εδαφών της ΕΕ και πρόσφατα δημοσίευσε πρόταση νέας οδηγίας της ΕΕ σχετικά με τη υγεία του εδάφους, η οποία θα συζητηθεί τους προσεχείς μήνες στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο της ΕΕ. Στόχος της ΕΕ είναι να διασφαλίσει υγιή εδάφη έως το 2050.

Έρευνες καταδεικνύουν ότι το οικοσύστημα του εδάφους στην Ευρώπη θα συνεχίσει να υποβαθμίζεται εξαιτίας διαφόρων παραγόντων. Περί το 25 % των χερσαίων εκτάσεων στην ΕΕ υπερβαίνουν το συνιστώμενο βιώσιμο ανώτατο όριο διάβρωσης και τα περισσότερα εδάφη στην ΕΕ αντιμετωπίζουν κίνδυνο απώλειας της βιοποικιλότητας. Το άζωτο του εδάφους είναι απαραίτητο για την ανάπτυξη των φυτών. Το έλλειμμα αζώτου μπορεί να οδηγήσει σε υποβάθμιση του εδάφους, ενώ το πλεόνασμα μπορεί να προκαλέσει ρύπανση των υδάτων και ευτροφισμό. Οι υψηλότερες τιμές όσον αφορά τη ρύπανση στην ΕΕ την περίοδο 2012-2015 καταγράφηκαν στην Κύπρο και στις Κάτω Χώρες, ενώ στις Κάτω Χώρες καταγράφηκε επίσης η υψηλότερη γνωστή τιμή την περίοδο 2016-2019, περίοδο την οποία αφορούν τα πλέον πρόσφατα διαθέσιμα στοιχεία.