Πώς η ερωτική σχέση της Φρίντα Κάλο με τον Λέον Τρότσκι επηρέασε την τέχνη της

Το καλοκαίρι του 1940, η Φρίντα Κάλο βρέθηκε στη φυλακή. Η αστυνομία της Πόλης του Μεξικού την υποπτευόταν ως συνεργό στη δολοφονία του μαχόμενου Ρώσου επαναστάτη Λέον Τρότσκι. Αρκετές ημέρες πριν από τη σύλληψή της, εκείνος είχε δολοφονηθεί με φρικτό τρόπο, με έναν παγοκόφτη. Η δολοφονία του -και η εμπλοκή της στο έγκλημα- ήταν μια δραματική τροπή των γεγονότων, ειδικά αν αναλογιστεί κανείς ότι η Κάλο και ο Τρότσκι είχαν υπάρξει «ζαλισμένοι εραστές» μόλις τρία χρόνια νωρίτερα- του είχε αφιερώσει μάλιστα μια εντυπωσιακή αυτοπροσωπογραφία.

Η Κάλο είχε πολλούς παθιασμένους έρωτες κατά τη διάρκεια της σύντομης ζωής της (πέθανε το 1954 σε ηλικία 47 ετών), αλλά λίγοι την είχαν εμπνεύσει να τους αφιερώσει πίνακες – και λιγότεροι ταίριαζαν ξεκάθαρα με τις πολιτικές της πεποιθήσεις. Ο δεσμός της με τον Τρότσκι «κούμπωνε» και στα δύο.

Αν και το ειδύλλιό τους διήρκεσε μόνο μερικούς μήνες, το έργο της Κάλο επηρεάστηκε βαθιά.

Photo: Wikimedia Commons

Με όραμα τον κοινό αγώνα

Η Κάλο και ο Τρότσκι συναντήθηκαν για πρώτη φορά το 1937, όταν η ζωγράφος ήταν 29 ετών και ο πολιτικός 57 ετών. Η Κάλο και ο σύζυγός της, ο τοιχογράφος Ντιέγκο Ριβέρα, ήταν ένθερμοι υποστηρικτές του μαρξισμού και ήταν μπαινόβγαιναν ως μέλη του Κομμουνιστικού Κόμματος του Μεξικού για μια δεκαετία, από το 1927.

Επηρεασμένοι από τη Μεξικανική Επανάσταση στις αρχές του αιώνα, υποστήριζαν μια λαϊκή κυβέρνηση και πίστευαν ότι η πολιτική εξουσία θα έπρεπε να βρίσκεται στα χέρια της εργατικής τάξης.

Στην τοιχογραφία του «Το οπλοστάσιο», το 1928, ο Ριβέρα έδειξε την Κάλο ως ακτιβίστρια. Φορώντας ένα πουκάμισο με ένα κόκκινο αστέρι, η Κάλο διανέμει όπλα στους εργάτες, ενώ μια σημαία με το σήμα του κομμουνιστικού κόμματος, το σφυροδρέπανο, κυματίζει πάνω από τη σκηνή.

Δείτε το βίντεο

Με το βλέμμα στην παράδοση

Το ζευγάρι ήταν επίσης υπέρμαχος του Mexicanidad, ενός μετα-επαναστατικού κινήματος που ζητούσε την απομάκρυνση της χώρας από την αποικιακή επιρροή και την αντικατάστασή της με τα χαρακτηριστικά της αυτόχθονης κουλτούρας.

Σε αυτό το πνεύμα η Κάλο ντύθηκε, ζωγράφισε, ακόμη και ασχολήθηκε με τον κήπο. Τις περισσότερες ημέρες, φορούσε παραδοσιακά ρούχα Tehuana, σύνολα με περίτεχνα σχέδια στις φούστες και στις μπλούζες, όπως των ιθαγενών στην Οαχάκα.

Πολλοί από τους πίνακές της έπαιρναν αφορμή από πανάρχαιους μεξικανικούς πίνακες αναθημάτων, ενώ αυτή και ο Ριβέρα φύτεψαν την αυλή τους από την αρχή για να περιλαμβάνουν μόνο ντόπια φυτά (τα παχύφυτα αφθονούσαν).

Photo: Wikimedia Commons

Ήταν και οι δύο τροτσκιστές

Στα μέσα της δεκαετίας του 1930, η Κάλο και ο Ριβέρα θεωρούσαν αμφότεροι τους εαυτούς τους τροτσκιστές. Είχαν παρακολουθήσει στενά τη Ρωσική Επανάσταση και την άνοδο του κομμουνισμού και γνώριζαν τον Τρότσκι ως ήρωα της εξέγερσης του Οκτώβρη του 1917, η οποία εδραίωσε την άνοδο του Βλαντιμίρ Λένιν και του σοσιαλιστικού καθεστώτος στην κυριαρχία.

Αλλά όταν ο Ιωσήφ Στάλιν ανέλαβε την ηγεσία το 1924, εδραίωσε την εξουσία και υποβίβασε τον Τρότσκι, εξορίζοντάς τον οριστικά το 1929. Ως αποτέλεσμα, το Κομμουνιστικό Κόμμα διασπάστηκε σε δύο βασικά στρατόπεδα: Σταλινικούς και Τροτσκιστές.

Ο Ριβέρα ήταν αυτός που έπεισε τον Μεξικανό πρόεδρο Λάζαρο Κάρδενας να προσφέρει στον Τρότσκι πολιτικό άσυλο στο Μεξικό. Μετά από αρκετά χρόνια στην Τουρκία, τη Γαλλία και τη Νορβηγία, ο Τρότσκι και η σύζυγός του Ναταλία Σέντοβα επιβιβάστηκαν σε ένα πετρελαιοφόρο και κατέπλευσαν στο Ταμπίκο του Μεξικού στις 9 Ιανουαρίου 1937.

Ο Ριβέρα ήταν άρρωστος, οπότε η Κάλο τους υποδέχτηκε στο λιμάνι, μαζί με μια ομάδα ένοπλων φρουρών. Στις φωτογραφίες της αποβίβασης, η παραδοσιακή ενδυμασία της ξεχωρίζει ανάμεσα σε ένα πλήθος από αστυνομικές στολές και κοστούμια.

Photo: Wikimedia Commons

Φιλοξενία στην Casa Azul

Η Κάλο και ο Ριβέρα προσέφεραν στους Τρότσκι το δεύτερο σπίτι τους, το διάσημο πλέον Casa Azul, εξοπλίζοντάς το με φρουρούς, οδοφράγματα, καλυμμένα παράθυρα και συστήματα συναγερμού για να εξασφαλίσουν την προστασία του πολιτικού τους ήρωα.

Η Σέντοβα θυμήθηκε με αγάπη τις απαρχές του ταξιδιού σε μια επιστολή προς τους φίλους της: «Αναπνέαμε καθαρό αέρα. Ένα αυτοκίνητο μας μετέφερε μέσα από τα χωράφια με τους φοίνικες και τους κάκτους στα προάστια της Πόλης του Μεξικού- ένα μπλε σπίτι, μια αυλή γεμάτη φυτά, ευάερα δωμάτια, συλλογές προκολομβιανής τέχνης, πίνακες παντού: Βρισκόμασταν σε έναν νέο πλανήτη, στο σπίτι του Ριβέρα».

Δεν πέρασε πολύς καιρός αφότου το ζευγάρι των Ρώσων εγκαταστάθηκε στο σπίτι και αναπτύχθηκε ένα ειδύλλιο μεταξύ της Κάλο και του Τρότσκι.

Ο γραμματέας του Ρώσου πολιτικού, ο Ζαν βαν Αϊτζενού, θυμόταν τα απροκάλυπτα φλερτ του ζευγαριού κάτω από τη μύτη της συζύγου του Τρότσκι.

Μιλούσαν αγγλικά για να μη γίνουν αντιληπτοί

Η Σέντοβα δεν καταλάβαινε αγγλικά, τη γλώσσα στην οποία επικοινωνούσαν οι εραστές. Συναντιόντουσαν κρυφά στο σπίτι της αδελφής της Κάλο και ο Τρότσκι έβαζε ερωτικά σημειώματα στα βιβλία που της δάνειζε.

Οι προσπάθειες διακριτικότητας της Κάλο και του Τρότσκι δεν εμπόδισαν τη Σέντοβα να ανακαλύψει τη σχέση.

Έδωσε στον σύζυγό της ένα τελεσίγραφο, «ή εγώ ή αυτή», όπως επισημαίνει η μελετήτρια Γκέρι Σούτερ στο βιβλίο της για τον Ριβέρα που κυκλοφόρησε το 2014. Φαίνεται ότι η Κάλο κουράστηκε από το ειδύλλιο περίπου την ίδια εποχή, και μέχρι τον Ιούλιο ο φυσικός τους δεσμός είχε εκπνεύσει.

Είναι χαρακτηριστικό ότι η Έιμι Φάιν Κόλινς έγραψε στο Vanity Fair, «οι φίλοι θυμούνται ότι πολύ καιρό μετά τη δολοφονία του Τρότσκι η Κάλο απολάμβανε να οδηγεί τον Ριβέρα σε οργή ταπεινώνοντάς τον με την ανάμνηση της σχέσης της με τον μεγάλο κομμουνιστή».

Δείτε το βίντεο

Έμειναν φίλοι

Παρά τον χωρισμό τους, οι δύο τους παρέμειναν φίλοι για αρκετό καιρό, και στις 7 Νοεμβρίου -τα γενέθλια του Τρότσκι και την επέτειο της Ρωσικής Επανάστασης- η Κάλο χάρισε στον πολιτικό μια εντυπωσιακή αυτοπροσωπογραφία.

Στον πίνακα, η Κάλο στέκεται ανάμεσα σε δύο κουρτίνες, θυμίζοντας το θεατρικό ύφος των παραδοσιακών μεξικανικών ex-voto πάνελ, που δημιουργούνται για λατρευτικούς σκοπούς και συχνά βρίσκονται πάνω σε βωμούς καθολικών εκκλησιών ή αυτοσχέδιους οικιακούς βωμούς.

Κοιτάζει αποφασιστικά τον θεατή, παρουσιάζοντας τον εαυτό της με αυτοπεποίθηση και δύναμη με μια τολμηρή ροδακινί φούστα και ένα σάλι rebozo με κρόσσια. Το ρουζ καλύπτει τα χείλη και τα μάγουλά της και οι κορδέλες πλέκονται στις πυκνές πλεξούδες των μαλλιών της.

Κρατάει ένα μικρό αλλά εκρηκτικό μπουκέτο κι ένα γράμμα που γράφει: «Στον Λέοντα Τρότσκι, με όλη μου την αγάπη, αφιερώνω αυτόν τον πίνακα στις 7 Νοεμβρίου 1937. Φρίντα Κάλο στον Άγιο Άγγελο, Μεξικό».

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη Frida Kahlo (@fridakahlo)

«Μια γυναίκα συνηθισμένη στη συντροφιά των ιδιοφυών ανδρών»

Ο Τρότσκι τοποθέτησε το πορτρέτο στο γραφείου του. Όταν ο σουρεαλιστής Αντρέ Μπρετόν τον επισκέφθηκε το 1938, ερωτεύτηκε κι αυτός το έργο, ενώ αργότερα εκστασιάστηκε: «Θαύμαζα εδώ και καιρό την αυτοπροσωπογραφία της Φρίντα Κάλο ντε Ριβέρα που κρέμεται σε έναν τοίχο του γραφείου του Τρότσκι.

»Έχει ζωγραφίσει τον εαυτό της με μια ρόμπα από φτερά χρυσωμένα με πεταλούδες, και είναι ακριβώς με αυτή τη μορφή που παραμερίζει το ψυχικό παραπέτασμα».

Συνέχισε, με μια τυπικά έμφυλη ανάγνωση του έργου: «Έχουμε το προνόμιο να είμαστε παρόντες, όπως στις πιο ένδοξες ημέρες του γερμανικού ρομαντισμού, στην είσοδο μιας νεαρής γυναίκας προικισμένης με όλα τα χαρίσματα της αποπλάνησης, μιας γυναίκας συνηθισμένης στη συντροφιά των ιδιοφυών ανδρών».

Ο πίνακας αποκαλύπτει δύο πλευρές της πολιτικής της Κάλο. Από τη μία πλευρά, δηλώνει την πίστη της στο διεθνές κομμουνιστικό κίνημα και στην τροτσκιστική παράταξη. Από την άλλη, την αφοσίωσή της στη Mexicanidad και τον μεξικανικό ιδεώδες όπως διαφαίνεται μέσα από τις αναφορές του έργου της σε πίνακες ex-voto, στην παραδοσιακή μεξικανική διακόσμηση, τη μόδα, ακόμη και τη ζωή στη φύση.

Photo: Wikimeda Commons

Η αλλαγή στρατοπέδου

Καθώς η εξουσία του Στάλιν αυξανόταν, οι υποστηρικτές του Τρότσκι μειώνονταν και οι εχθροί του πολλαπλασιάζονταν. Το 1939, η Κάλο και ο Ριβέρα άλλαξαν και οι δύο στρατόπεδο και έγιναν σταλινικοί.

Ο Ριβέρα και ο Τρότσκι είχαν απομακρυνθεί πολιτικά εδώ και αρκετό καιρό- σε αντίθεση με τον Τρότσκι, ο Ριβέρα υποστήριξε τον στρατηγό Φρανσίσκο Χοσέ Μούγκικα στις αμφιλεγόμενες εκλογές του Μεξικού για την αντικατάσταση του Καρντένας, ενώ ο Τρότσκι αποκάλεσε τον Ριβέρα «παιδαριώδη στην πολιτική» και τον χλεύασε για την «πολιτική του ασάφεια».

Παρά τις διαφορές αυτές, ο Τρότσκι προσπάθησε να αναβιώσει τη σχέση τους, γράφοντας μάλιστα στην Κάλο για βοήθεια στο θέμα- εκείνη δεν ανταποκρίθηκε.

Δείτε το βίντεο

Η απόπειρα δολοφονίας

Τον Μάιο του 1940, ο Μεξικανός ζωγράφος Νταβίντ Αλφάρο Σικέιρος επιχείρησε ανεπιτυχώς να δολοφονήσει τον Τρότσκι, ενώ ο Ριβέρα ήταν ο πρώτος ύποπτος στην υπόθεση.

Ο Τρότσκι δε στάθηκε το ίδιο τυχερός αρκετούς μήνες αργότερα. Στις 20 Αυγούστου, ο Ραμόν Μερκαντέρ, ένας μυστικός πράκτορας που εργαζόταν για τον Στάλιν, τον σκότωσε με παγοκόφτη.

Η Κάλο είχε γνωρίσει τον Μερκαντέρ στο Παρίσι τον προηγούμενο χρόνο και είχε προσαχθεί για ανάκριση από τη μεξικανική αστυνομία. Αφέθηκε ελεύθερη μια μέρα αργότερα και αμέσως μετά ταξίδεψε στο Σαν Φρανσίσκο, όπου ο Ριβέρα δούλευε πάνω σε μια τοιχογραφία.

Παρά τη φυλάκισή της, το περιστατικό δεν απέτρεψε την Κάλο από το να συνεχίσει να ενσωματώνει την πολιτική στους πίνακές της.

Στην πραγματικότητα, οι αναφορές στον κομμουνισμό αυξήθηκαν στα έργα της από τη δεκαετία του 1950. Όπως γράφει η μελετήτρια, Άντρια Κέτενμαν, στο βιβλίο της Frida Kahlo, 1907-1954, 1999: Pain and Passion (Πόνος και πάθος), η καλλιτέχνις έγινε «ξεκάθαρη στην τελευταία παραγωγική της φάση».

Δείτε το βίντεο

Ζωγραφίζοντας για την Επανάσταση

Το 1950, η Κάλο ζωγράφισε ένα σφυρί και ένα δρεπάνι σε έναν από τους ορθοπεδικούς κορσέδες που στήριζαν την όλο και πιο αδύναμη πλάτη της, και σε μια ημερολογιακή καταχώρηση του 1951, ανησυχούσε ότι η κλονισμένη υγεία της θα την περιόριζε από το να υπηρετήσει τον κομμουνιστικό σκοπό. «Θέλω να μετατρέψω το έργο μου σε κάτι χρήσιμο- μέχρι τώρα κατάφερνα απλώς μια ειλικρινή έκφραση του εαυτού μου, η οποία όμως δυστυχώς απέχει πολύ από το να υπηρετήσει το Κόμμα», έγραψε.

«Πρέπει να αγωνιστώ με όλες μου τις δυνάμεις για να διασφαλίσω ότι τα λίγα θετικά που μου επιτρέπει η υγεία μου να κάνω θα ωφελήσουν και την Επανάσταση, τον μόνο πραγματικό λόγο για να ζω».

Η Κάλο, ο πόνος, ο κορσές και ο Μαρξισμός

Αρκετά χρόνια αργότερα, το 1954, η Κάλο ζωγράφισε το πιο έντονα πολιτικό της έργο: Ο μαρξισμός θα δώσει υγεία στους αρρώστους. (Ο αρχικός του τίτλος ήταν πιο μακροσκελής: Peace on Earth so the Marxist Science may Save the Sick and Those Oppressed by Criminal Yankee Capitalism).

Ο καμβάς συνδέει μεταφορικά τον σωματικό πόνο της Κάλο με την πίστη της στον κομμουνισμό. Στο κέντρο της σύνθεσης, κρατάει το κόκκινο, μαρξιστικό βιβλίο, ενώ μεγάλα χέρια (ένα άλλο σύμβολο του κινήματος) αγκαλιάζουν και ανασηκώνουν το κορσέ που έχει φορέσει το σώμα της.

Με τον μαρξισμό να την στηρίζει, είναι σε θέση να πετάξει τις πατερίτσες της στο πλάι. Στη μία πλευρά του πίνακα, ένα περιστέρι, το παγκόσμιο σύμβολο της ειρήνης, αιωρείται πάνω από τον πλανήτη Γη.

Στην άλλη πλευρά, μια απεικόνιση του ίδιου του Καρλ Μαρξ στραγγαλίζει ένα τερατώδες υβρίδιο θείου Σαμ/αετού. Το μήνυμα του πίνακα μοιάζει σαφές: Αν ο μαρξισμός μπορεί να θεραπεύσει την Κάλο, μπορεί να θεραπεύσει τον κόσμο.

Όταν η καλλιτέχνις πέθανε αργότερα τον ίδιο χρόνο, ένα πανό με σφυρί και δρεπάνι κάλυψε το φέρετρό της. Ο Τρότσκι είχε πεθάνει προ πολλού, αλλά ο πίνακας που έφτιαξε η Κάλο γι’ αυτόν -και η τολμηρή πεποίθησή της να συνδυάσει την πολιτική με την τέχνη- επέζησε.

*Με στοιχεία από artsy.net