Μαρία Αποστολοπούλου: «Η διάσωση του κάλλους είναι επαναστατική πράξη»

Η Μαρία Αποστολοπούλου ανήκει στη σπάνια οικογένεια των χειροτεχνών καλλιτεχνών που όχι μόνο κατέχει τους τρόπους χάραξης των πολύτιμων λίθων, αλλά έχει την υπομονή και την αντοχή να πηγαίνει σε βάθος και να αγγίζει τη δομή τους για να δημιουργήσει τη δική της γλώσσα συμβόλων συνεχίζοντας να έρχεται σε επαφή με ένα αρχέγονο σύστημα επικοινωνίας με τον κόσμο και τη φύση, δημιουργώντας τους δικούς της σφραγιδόλιθους. Ή, όπως η ίδια διευκρινίζει, ασκώντας την τέχνη της γλυπτογραφίας:

«Γύρω στον δέκατο ένατο αιώνα εμφανίστηκαν οι γλυπτογράφοι, καθώς με την εμφάνιση των γραμματοσήμων αφαιρέθηκε η χρηστική αξία του σφραγιδόλιθου. Κι αφού σήμερα δεν σφραγίζουμε τα προσωπικά μας αντικείμενα για να τα ταυτοποιήσουμε, μιλάμε για γλυπτογραφία. Η τεχνική παραμένει ίδια και απαράλλαχτη και δουλεύουμε ακριβώς με τον ίδιο τρόπο, όπως στην αρχαιότητα. Απλά τώρα έχει αναχθεί αποκλειστικά σε έργο τέχνης, χωρίς χρηστική αξία. Η μόνη αξία που έχει είναι ότι αποτελεί τμήμα της κοσμηματοποιίας.

Εχει οργανική σχέση η γλυπτογραφία με το κόσμημα;

Επειδή ο σφραγιδόλιθος είναι μικροσκοπικός, κινδυνεύει να παραπέσει, να χαθεί. Οπότε το κόσμημα το καθιστά φορέσιμο. Και στην αρχαιότητα πάντα περνούσαν τους σφραγιδόλιθους σε ένα σκοινάκι και τους κρεμούσαν στον λαιμό τους ή στο χέρι. Λειτουργούσε ως προσωπική ταυτότητα γιατί δήλωνε τα στοιχεία του ιδιοκτήτη σφραγίζοντας με αυτόν κομματάκια πηλού και κρεμώντας τα στα πιθάρια που περιείχαν τρόφιμα αλλά και όλα τα αντικείμενα που είχαν στην κατοχή τους. Γλύφος σημαίνει φόρμα του συμβόλου, άρα γραφή συμβόλου. Στη γλυπτογραφία, όπως και στη σφραγιδογλυφία, γράφουμε, χαράσσουμε σύμβολα.

Οταν ανεβάζεις στο instagram κάποια γλυπτογραφία σου την περιγράφεις ποιητικά.

Το αποκαλώ κοσμοποιητικό κείμενο. Δεν λέω ότι είμαι κοσμηματοποιός, γιατί θεωρώ ότι ποιώ κόσμο και έχουμε την ποιητική άδεια ως οι πλέον κατάλληλοι για να ποιήσουμε ομορφιά.

Πώς έκανες τη γνωριμία σου με την τεχνική;

Αρχικά ξεκίνησα σπουδάζοντας σκηνογραφία στη Σχολή Σταυράκου στα τέλη του ’80 και ζωγραφική στο εργαστήριο του Θεόδωρου Δρόσου για αρκετά χρόνια. Μετά άρχισα να ασχολούμαι με το ένδυμα, την κατασκευή κοστουμιών και τα βήματα με έφεραν προς τα μαθήματα μεταλλοτεχνίας. Συνάντησα κάποιους παραδοσιακούς μαστόρους οι οποίοι συζητούσαν για μια μυθική μορφή, τον Νικ Κίλτυ Λαμπρινίδη, κατά το ήμισυ Ιρλανδός και Ελληνας, ο οποίος είχε έρθει από το Λονδίνο στην Αθήνα. Ηταν ο τελευταίος μάστορας γλυπτογραφίας και γεμμολόγος. Ο Λαμπρινίδης υπήρξε μαθητής του άγγλου γλύπτη και γλυπτογράφου Σίσιλ Τόμας. Ο Τόμας έμαθε την τέχνη της γλυπτογραφίας από τον Πίτερ Καρλ Φαμπερζέ. Ο Λαμπρινίδης και ο δάσκαλός του οραματίστηκαν τη δημιουργία της Ακαδημίας Γλυπτικών τεχνών που θα διέσωζε και θα αναβίωνε την τέχνη της γλυπτογραφίας εκπαιδεύοντας μια νέα γενιά καλλιτεχνών γλυπτογράφων. Ετσι ο Νικ Κίλτι Λαμπρινίδης ξεκίνησε σειρά διαλέξεων και σεμιναρίων στο μουσείο Victoria & Albert του Λονδίνου. Το ενδιαφέρον του βρετανικού κοινού ήταν μεγάλο, όμως οι δύο άντρες εκτίμησαν ότι η τέχνη αυτή θα αναβιώσει εκεί όπου κατά την αρχαιότητα έφτασε στο απόγειο της ακμής της, δηλαδή στην Ελλάδα. Ο Λαμπρινίδης ήρθε στην Αθήνα για να ανοίξει το εργαστήριό του στo Μεταξουργείο, στην περιοχή όπου στην αρχαιότητα βρίσκονταν τα εργαστήρια των αρχαίων ελλήνων γλυπτογράφων. Εκεί, στην οδό Ιάσονος, ίδρυσε στα τέλη του ΄70 το Centre of Glyptography, την πρώτη και μοναδική ευρωπαϊκή σχολή γλυπτογραφίας, διδάσκοντας γλυπτογραφία, γεμμολογία, λιθογλυφία, κόσμημα και συζητώντας με τους μαθητές του για σύμβολα, οικόσημα, αρχαία αλφάβητα, κρυσταλλοθεραπεία, αντίκες. Μαθήτευσα κοντά του για έξι χρόνια. Είχα δεθεί μαζί του, είδε ότι ήμουν πολύ ανήσυχο πνεύμα, μαγεύτηκα από τον κόσμο των πολύτιμων λίθων, των σκληρών υλικών, τη σοφία των κρυστάλλων, ασχολήθηκα αποκλειστικά με αυτό. Οταν έφυγε από τη ζωή ο δάσκαλος το 2003, μου άφησε ένα κομμάτι του διδακτικού του έργου με την ευθύνη να συνεχίσω τη διδασκαλία και να διασώσω την τέχνη.

Η ουσία του λίθου είναι ότι επικοινωνεί έναν κώδικα;

Η γλώσσα, ακριβώς αυτό. Γι’ αυτό λοιπόν εκεί χρειάζεται εκπαίδευση, δεν μεταδίδεται και πρέπει να βγαίνει από μέσα σου. Αλλά θα βοηθήσει οπωσδήποτε μια εκπαίδευση καλλιτεχνική, δηλαδή να μάθει ο νέος γλυπτογράφος, ο καλλιτέχνης των λίθων, να χειρίζεται τη γλώσσα της τέχνης, να μπορεί δηλαδή την ιδέα του, το μήνυμά του να το κωδικοποιεί. Και αυτή η κωδικοποίηση να είναι αναγνώσιμη, να την καλοδέχεται η ψυχή, γιατί πολλοί καλλιτέχνες μάς προσφέρουν έργα που δεν τα δέχεται η ψυχή μας γιατί δεν υπάρχει αρμονική σχέση μορφής και περιεχομένου.

Ποιητική στα κείμενα αλλά και στη γραφή των μορφών σου.

Μου αρέσουν οι αναφορές μου να έχουν σχέση με τις μινωικές μορφές. Πολλές φορές σκέφτομαι ποιητικά γιατί είναι πολύ αρχέγονο αυτό, πας κατευθείαν σε αυτή τη δύναμη της πρώτης ουσίας σου. Γιατί πρέπει όταν μικραίνει η επιφάνεια να αφαιρέσεις πάρα πολλά στοιχεία. Δεν έχεις περιθώρια. Αυτό που θα χαράξεις πρέπει κάτι να σημαίνει και να είναι συμπυκνωμένο. Γι’ αυτό τη Σφραγιδογλυφία μου αρέσει να τη γράφω με κεφαλαίο Σίγμα, γιατί είναι σεβασμός στο μεγάλο που έγινε μικρό. Το σύμβολο δεν μπορεί να φλυαρεί, λέει μόνο τα απαραίτητα.

Αρα είναι μια τέχνη κατά της φλυαρίας που τη δουλεύεις πρώτα σε σχέδιο και μετά πάνω στον λίθο;

Στον λίθο δεν διορθώνεται το λάθος. Αλλος λόγος που την αποφεύγουν είναι επειδή είναι πολύ σκληρό το υλικό και δουλεύεται δύσκολα, έχει να κάνει με το ότι δουλεύεις πολύ αργά, βάζεις μεγεθυντικούς φακούς, παραμένεις στην  τόσο μικρή επιφάνεια και το εύρος των κινήσεων που κάνεις με το χέρι σου είναι περιορισμένο. Μόνο κάποιες κινήσεις με τα ακροδάχτυλα. Και με μεγάλη ακρίβεια ώστε ο τρόπος που πιέζεις να έχει συγκεκριμένο ρυθμό. Χρειάζεται περίπου ένα εξάμηνο για να μάθει ένας νέος λιθογράφος να πιέζει και να κινεί το χέρι του σωστά για να τραβήξει ίσια γραμμή πάνω στην πέτρα, ώστε να έχει παντού το ίδιο ύψος, την ίδια διάμετρο, την ίδια διατομή. Οπότε οι πιο πολλοί εγκαταλείπουν.

Εχει να κάνει και με ότι πρέπει να τιθασεύεις την ανάγκη σου για εντυπωσιασμό;

Πράγματι, οι πιο πολλοί καλλιτέχνες θέλουν να κάνουν μεγάλα έργα, να επιβάλλονται στον χώρο, ακόμα και οι κοσμηματοποιοί. Θέλουν να φτιάχνουν έναν κόσμο και θα σου κάνουν κάτι υπερμέγεθες. Δεν βρίσκονται όμως η αξία και η ουσία στο μέγεθος. Και η γλυπτογραφία ακριβώς σε μαθαίνει να συμπυκνώνεις αυτό που είσαι. Αυτό που δηλώνει σε κάνει καλύτερο άνθρωπο. Κατ’ αρχάς γίνεσαι πολύ υπομονετικός. Μαθαίνεις να περιμένεις με εγκαρτέρηση το αποτέλεσμα. Μεγάλη έννοια αυτή η λέξη.

Για να δουλέψεις τον λίθο τον υπηρετείς;

Ναι, γιατί σε διδάσκει. Οπότε όταν μπεις σε αυτόν τον κόσμο κι έγινες κομμάτι του δύσκολα βγαίνεις. Είναι μοναχική τέχνη, σκέφτεσαι με τις ώρες, πολλές φορές όταν δουλεύεις δεν αναπνέεις. Μια ανάσα σε λάθος στιγμή μπορεί να επηρεάσει την κίνηση. Μαθαίνεις λοιπόν να ελέγχεις την αναπνοή σου, να μην ανασαίνεις βαθιά, μέχρι και το πότε θα κλείσεις τα βλέφαρα γιατί είναι ελάχιστο το πεδίο που συγκεντρώνεις τις δυνάμεις σου στην κίνηση του χεριού.

Βρίσκεσαι σε μια καταβύθιση λοιπόν.

Δεν μιλώ σε κανέναν, συνήθως ακούω απαλή μουσική και όταν αρχίσω σταματάω μετά από τρεις ώρες, μπορεί να φτάσω και τις έξι ώρες. Μετά από αυτό το διάστημα είμαι αλλού. Νιώθεις ότι έχεις βιώσει μια κατάσταση κάθαρσης και δεν σε κουράζει αυτή η διαδικασία συγκέντρωσης στο πολύ μικρό.

Από που αντλείς έμπνευση για τις μορφές σου;

Σχεδιάζω βάσει των περιοδικών αρχαιολογικών εκθέσεων για το Βρετανικό Μουσείο, το Κυκλαδικό, τη Λεβέντειο Πινακόθηκη στην Κύπρο. Αυτό είναι ένα μεγάλο κομμάτι της δουλειάς μου που το εμπνέομαι από την αρχαιολογία και χρειάζεται να μελετήσω το ιστορικό πλαίσιο μέσα στο οποίο αναπτύχθηκε η συγκεκριμένη τέχνη για την οποία καλούμαι να κοσμοποιήσω. Οποτε μελετάω τα εκθέματα, προσπαθώ να βρω σημεία που σήμερα τα έχουμε ανάγκη, γιατί δεν μου αρέσει απλά να κάνω μόνο μια απόδοση αντιγράφων για να είναι ικανοποιημένοι οι αναθέτες που θα εξυπηρετεί τα πωλητήριά τους. Δεν με ενδιαφέρει γιατί δεν το βρίσκω καθόλου δημιουργικό. Ο,τι κάνω είναι περιορισμένης έκδοσης, για αυτό μου αρέσουν οι ειδικές συλλογές με αφορμή τις εκθέσεις που συνήθως διαρκούν έξι μήνες. Σε αυτό το διάστημα κυκλοφορούν και οι δικές μου δημιουργίες. Υπάρχει όμως και η δουλειά μου στο καλλιτεχνικό κόσμημα που αγγίζει έννοιες παγκόσμιες, πανανθρώπινες, δηλαδή τον έρωτα, τον θάνατο, την αναγέννηση, την πάλη με τη σκοτεινή πλευρά του εαυτού μας που θα το εκθέσω σε μια γκαλερί, σε ένα μουσείο.

Οπως στην έκθεση στο Μουσείο Κοσμήματος Λαλαούνη.

Εχω ένα κόσμημα που έφτιαξα ύστερα από πρόσκληση της Ιωάννας Λαλαούνη για το θέμα της τωρινής περιοδικής έκθεσης «Ντύνοντας ιστορίες της επανάστασης». Είναι εμπνευσμένο από το τσαπράζι. Ηταν το κόσμημα που φορούσαν χιαστί στο στήθος τους οι οπλαρχηγοί της Ελληνικής Επανάστασης ως ένδειξη ανδρείας και θάρρους. Εφτιαξα ένα σύγχρονο τσαπράζι για τον σύγχρονο αγωνιστή, ο οποίος όμως αγωνίζεται για τη διάσωση του κάλλους. Γιατί το κάλλος σήμερα βάλλεται από παντού και καταλύεται. Οταν λέω κάλλος εννοώ ό,τι έχει να κάνει με το ωραίο, την αρμονία, τη συμμετρία, το δίκαιο, την επαφή με τη φύση, την αποδοχή του διαφορετικού. Είναι ένα σύνολο αρμονικών σχέσεων του μέσα με το έξω. Με το έργο μου δείχνω ότι αυτό πρέπει να το διασώσουμε θεωρώντας ότι είναι μία επαναστατική πράξη στο σήμερα.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ «ΤΑ ΝΕΑ»