Πίπη Φακιδομύτη: Φεμινίστρια μεν, ρατσίστρια δε;

Φτάνει στην πόλη σφυρίζοντας μια μελωδία, καβάλα σε ένα στικτό άλογο, απειλητική και ακαταμάχητη ταυτόχρονα. Είναι ένα εννιάχρονο κορίτσι με κόκκινα μαλλιά και μια μικρή μαϊμού στον ώμο, αλλά καμαρώνει σαν άπιαστος παραβάτης: Άγρια και ανεξάρτητη, εντελώς αδάμαστη, με τον δικό της κώδικα δικαιοσύνης.

Είναι η ασεβής Pippi Longstocking, η γνωστή σε όλους τους gen Xers Πίπη Φακιδομύτη, μέρος της παιδικής φαντασίας πολλών γενεών από γονείς, που σήμερα με μεγάλη χαρά τη συστήνουν στα παιδιά τους ως απόδειξη ότι υπήρχαν και ωραία πράγματα όταν ήταν μικρά. Αλλά, πόσο μπορεί να περάσει πλέον η μπογιά της;

Πολύ οκέι πρότυπο

«Είναι κουλ γιατί κάνει ό,τι θέλει». «Είναι επαναστάτρια». «Είναι η μικρή Σουηδέζα που σπάει αυγά με το κεφάλι της ή κάνει κοπάνα από το σχολείο». «Δεν είναι γλυκανάλατη». «Τα βάζει με τους κακούς». «Είναι δυνατή και τρελή».

«Το εκπληκτικό είναι ότι η Πίπη αμφισβητούσε το πώς θα έπρεπε να είναι ένα κορίτσι του 1940, αλλά το κάνει ακόμα και τώρα» λέει η Ελίνα Ντρούκερ, καθηγήτρια με ειδίκευση στην παιδική λογοτεχνία στο Πανεπιστήμιο της Στοκχόλμης, όπου διδάσκει ένα δημοφιλές μάθημα για τη συγγραφέα Άστριντ Λίντγκρεν, η οποία το 1969 έγραψε το σενάριο της σειράς βασισμένο στα δικά της βιβλία, που γράφτηκαν εν μέσω του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και διαπνέονταν από ένα βαθύ αντιεξουσιαστικό πνεύμα.

Η Λίντγκρεν ήταν μια μεσοαστή νοικοκυρά και γραμματέας στην εκπαίδευση που έγραψε το πρώτο της μυθιστόρημα για να αποσπάσει την προσοχή της κόρης της. Και όπως ακριβώς η Πίπη, έκανε αυτό που ήθελε.

Δείτε το βίντεο

Η προσθήκη του σεναριογράφου

Η επιτυχία (και η διαμάχη) των βιβλίων ήταν άμεση και το 1949 γυρίστηκε μια πρώτη ταινία – την οποία η συγγραφέας μισούσε. «Ο σεναριογράφος Περ Γκουνβάλ αποφάσισε να προσθέσει μια ρομαντική πλοκή για να το κάνει πιο ελκυστικό στο ενήλικο κοινό», εξηγεί η Άννικα Λίντγκρεν, εγγονή της Άστριντ και διευθύντρια στην εταιρεία που διαχειρίζεται τα δικαιώματα του έργου της. «Ήταν μια τεράστια απογοήτευση για την ίδια, και δεν λειτούργησε ούτε με το κοινό. Από εκείνη τη στιγμή αποφάσισε να γράφει μόνη της όλες τις διασκευές».

«Περισσότερο από ένα κοριτσάκι, η Πίπη είναι μια υπερηρωίδα που τώρα θα ονομάζαμε ρευστό φύλο» λέει η Ντρούκερ. «Γελάει με τους ρόλους των φύλων, τις κοινωνικές νόρμες, την εθιμοτυπία, τη γραφειοκρατία, το εκπαιδευτικό σύστημα, την εξουσία, την κανονιστική ομορφιά…».

Όταν βλέπει μια πινακίδα που γράφει «Πάσχετε από φακίδες;» να κρέμεται σε ένα φαρμακείο για να πουλήσει κρέμες, μπαίνει μέσα για να πει «όχι, δεν πάσχω από φακίδες. Τις αγαπώ».

«Μπορώ να φροντίσω τον εαυτό μου» λέει το πιο δυνατό κορίτσι του κόσμου, που ισχυρίζεται ότι οι αστυνομικοί της αρέσουν λιγότερο από την ξινή κομπόστα με τις μύγες. «Υπό αυτή την έννοια είναι απίστευτα επίκαιρη, εξακολουθεί να είναι παράξενη, ενοχλητική και προκλητική- εξακολουθεί να έχει γκελ» λέει η Ντρούκερ «και φυσικά, εξακολουθεί να είναι απίστευτα κουλ».

Ο «ξένος» και το χιούμορ γύρω από αυτόν

Η καλλιτεχνική διεύθυνση και ο σουηδικός μινιμαλισμός βοηθούν. Η εκκεντρική γκαρνταρόμπα της Πίπη, αλλά και τα αδιάβροχα της Ανίκα και τα χοντρά πουλόβερ του Τόμι, των δύο φίλων της, καθώς και ο εσωτερικός σχεδιασμός της σειράς γενικότερα, είναι διαχρονικοί και κομψοί. Πολλά πλάνα θυμίζουν τις μοντερνιστικές εικονογραφήσεις της Ingrid Vang Nyman από τα πρωτότυπα βιβλία, οι οποίες αμφισβητούν τους κλασικούς κώδικες με τολμηρές γωνίες, πλάνα από ψηλά ή υποκειμενικές λήψεις και ενοχλητικές προοπτικές που έχουν σκοπό να δείξουν το γκροτέσκο ή το σουρεαλιστικό. Η μουσική, ανάλαφρη και παιχνιδιάρικη τζαζ, το ολοκληρώνει.

Αλλά έχει περάσει μισός αιώνας, και μερικές φορές αυτό φαίνεται. Τα ειδικά εφέ είναι απολαυστικά vintage, κάνοντας τους σημερινούς νεαρούς θεατές να γελούν ασταμάτητα.

Ο ρυθμός – υπάρχουν μεγάλες σεκάνς με βόλτες στο δάσος ή στην παραλία – γίνεται αποδεκτός με ασυνήθιστη ηρεμία για μια γενιά που τροφοδότησε την οπτικοακουστική της ευαισθησία με τη φρενίτιδα του πολυσύμπαντος.

Αυτό που ξεχωρίζει περισσότερο ως αναμφισβήτητα ξεπερασμένο είναι η χρήση του «ξένου» ως αστείου. «Υπάρχει ένας μεταποικιακός αναθεωρητισμός που επικρίνει τον ρομαντικό και περιπαικτικό εξωτισμό με τον οποίο η Λίντγκρεν ζωγραφίζει άλλους πολιτισμούς» λέει η Ντρούκερ. «Παρόλο που δεν υπάρχει κακή πρόθεση» συνεχίζει (η Λίντγκρεν, δηλωμένη αντιφασίστρια, άσκησε εκτεταμένο ακτιβισμό για τα δικαιώματα των ανθρώπων, των παιδιών και των ζώων), «οι καιροί έχουν αλλάξει».

Οι κομμένες σκηνές

Το 2014, η σουηδική δημόσια τηλεόραση έκοψε δύο σκηνές από τη σειρά: Μία στην οποία η Πίπη φωνάζει «Ο πατέρας μου είναι ο νέγρος βασιλιάς!». (μια λέξη που και στη σουηδική γλώσσα αποτελεί πλέον σοβαρό ρατσιστικό, υβριστικό χαρακτηρισμό) και μια άλλη στην οποία τεντώνει τα μάτια της για να τραγουδήσει ένα τραγούδι με ασιατική προφορά. «Δεχόμαστε τις αλλαγές χωρίς κανένα πρόβλημα», λέει η Αννίκα Λίντγκρεν, εξηγώντας ότι η εταιρεία της Άστριντ Λίντγκρεν αφαίρεσε επίσης τη «λέξη από Ν» από τα βιβλία και ότι η ίδια η συγγραφέας, όσο ζούσε (πέθανε το 2002, σε ηλικία 94 ετών), είχε ήδη αμφισβητήσει την εγκυρότητά της εδώ και δεκαετίες.

Στη Σουηδία, πάντως, προκλήθηκε κάποια αναστάτωση, με συζητήσεις σχετικά με τον σεβασμό της πολυπολιτισμικότητας έναντι των υπερβολών της πολιτικής ορθότητας. Ε, η κλασική συζήτηση του τελευταίου καιρού.

*Με στοιχεία από elpais.com