Τι έκαναν οι άνθρωποι πριν από τα smartphones;

«Το 2000, πήρα το RIM 957, το πρώτο μου BlackBerry. Έπαιρνε, σε πραγματικό χρόνο, τα μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου που στέλνονταν στον λογαριασμό της δουλειάς μου, κάτι που έκανε τη συσκευή να αναβοσβήνει και να βουίζει, σε στυλ βομβητή» γράφει ο Ian Bogost στο The Atlantic, συνεχίζοντας.

«Χτυπούσε συνεχώς. Έφτασε ένα email!».

Μερικές φορές μπορείς να νιώσεις τη σκιά του μέλλοντος να πλανάται πάνω από το παρόν – άμορφη, ψυχρή, σκοτεινή. Έτσι συνέβη και με το BlackBerry.

Η ικανότητά του να εισάγει ψηφιακά γεγονότα στον συνηθισμένο κόσμο εγκαινίασε την εποχή των smartphones, την εποχή της συνεχούς διαδικτυακής ζωής παντού. Αλλά δεν ήταν ακόμα έτσι. Τότε κυρίως στελέχη είχαν τη νέα συσκευή, καθώς και κυβερνητικοί αξιωματούχοι και άνθρωποι που πίστευαν ότι ήταν σημαντικοί.

«Εγώ ήμουν το τελευταίο είδος- έφτιαχνα λογισμικό. Οι συνάδελφοί μου και ειδικά η σύζυγός μου αποστρέφονταν το «CrackBerry» και την ψυχαναγκαστική μου λαβή γι’ αυτό, όπως το Γκόλουμ με το δαχτυλίδι του» εξηγεί ο Ian Bogost.

Η κυριαρχία του iPhone

Στα χρόνια που ακολούθησαν, συνέχισα να κάνω κλικ στα τηλέφωνα με το πληκτρολόγιο, μέχρι που τελικά το iPhone τα αντικατέστησε. Έχω αναμνήσεις από τη χρήση ενός Palm Treo στο τρένο και του BlackBerry μου στο μεσημεριανό γεύμα κατά το μεγαλύτερο μέρος της δεκαετίας του 2000.

Αλλά δεν μπορώ να θυμηθώ πώς περνούσα τον άδειο χρόνο μου τα προηγούμενα χρόνια, στο τρένο ή στο μεσημεριανό γεύμα ή σε οποιαδήποτε άλλη στιγμή της ημέρας που βρισκόμασταν μεταξύ των πραγμάτων. Κυριολεκτικά, τι κάναμε; Δεν μπορώ να θυμηθώ.

Κάποια πράγματα είναι εύκολο να ανακατασκευαστούν.

Το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο ερχόταν στον υπολογιστή, πράγμα που σημαίνει ότι δεν το λαμβάναμε ενώ τρώγαμε μεσημεριανό γεύμα ή μόλις είχαμε φύγει από το γραφείο. Υπήρχε το MapQuest, αλλά έπρεπε να εκτυπώνουμε οδηγίες πριν πάμε οπουδήποτε.

Η φωτογραφία δεν αποτελούσε τόσο σημαντικό μέρος της καθημερινής ζωής, ελλείψει των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στα οποία, πλέον, κυριαρχεί. Ορισμένα «χαζά κινητά», dumbphones όπως λέγονται, είχαν κάμερες, αλλά ήταν απαράδεκτες, και οι αυτόνομες ψηφιακές κάμερες ήταν ακόμα ακριβές και χρησιμοποιούνταν κυρίως για τη δημιουργία εικόνων για εκτύπωση.

Εντάξει, ωραία, αλλά πώς καταλάμβαναν οι άνθρωποι τον χρόνο, κάτι που έχει πλέον ξεπεραστεί από τη χρήση smartphone;

Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα φαίνεται σημαντική, επειδή η χρήση smartphone είναι υποτίθεται επιβλαβής.

«Μόνοι μαζί»

Η ακραία χρήση κατηγορείται συχνά ότι συμβάλλει στο άγχος, την κατάθλιψη και την καταναγκαστική συμπεριφορά – και σχεδόν όλοι φαίνεται να χρησιμοποιούν αυτές τις συσκευές σε ακραίες καταστάσεις.

Λέγεται επίσης ότι τα smartphones μας αποσυνδέουν από τον κόσμο και μεταξύ μας. Αντί να απολαμβάνουν το μεσημεριανό γεύμα ή τα τουριστικά αξιοθέατα, οι άνθρωποι τα φωτογραφίζουν, συχνά για να εξασφαλίσουν την έγκριση των συνομηλίκων τους, οι οποίοι επίσης χρησιμοποιούν smartphones.

Η κοινωνιολόγος Sherry Turkle παραπονέθηκε δημόσια για το πώς αυτές οι συσκευές ενθαρρύνουν τους ανθρώπους να ζουν «μόνοι μαζί».

Τι στο καλό έκανα;

«Ζήτησα από μερικούς μεσήλικες φίλους να θυμηθούν τη ζωή του παλιού καιρού, όταν ζούσαμε ακόμα μαζί -και μετά να μου πουν τι θυμόντουσαν να κάνουν» γράφει ο Ian Bogost.

«Τι στο καλό έκανα;» απάντησε ένας. Κάποια θραύσματα της παιδικής ζωής θα μπορούσαν να ανακτηθούν: Να φτιάχνουμε στεφάνια την άνοιξη, ή να κρατάμε σημειώσεις στο μάθημα, ή να περνάμε τον χρόνο μας παίζοντας με φίλους.

Αλλά η φύση της άσκοπης ζωής μας ως ενήλικες διέφευγε της μνήμης. Ακόμη και το σερφάρισμα στο πρώιμο διαδίκτυο, τον πρόδρομο του σημερινού scrolling, γινόταν κουραστικό λόγω των αργών συνδέσεων.

Και άλλα πράγματα έπαιρναν περισσότερο χρόνο: Να συμβουλευόμαστε έναν χάρτινο χάρτη πριν οδηγήσουμε οπουδήποτε, να βρίσκουμε και στη συνέχεια να συνομιλούμε με έναν πωλητή για να επιλέξουμε μια συσκευή. Οι καθημερινές μη δραστηριότητες – η αναμονή στην ουρά του σούπερ μάρκετ, η στάση στην κίνηση, η βόλτα με τον σκύλο – γίνονταν υπό διαφορετικές συνθήκες.

Μια ανατριχιαστική αποκάλυψη

Δεν μπορούσαμε να θυμηθούμε τι κάναμε, επειδή δεν υπήρχε τίποτα να θυμηθούμε ότι κάναμε.

«Δεν κάναμε τίποτα, και ήταν φρικτό» γράφει ο Ian Bogost και συνεχίζει.

Το να γεμίσουμε την ανυπαρξία με κάθε είδους δραστηριότητα έγινε μια συνεχής άσκηση. Το να μιλάμε στο τηλέφωνο προσέφερε μια προσέγγιση, αν και φτωχή. Τα τηλέφωνα ήταν ο μόνος τρόπος να συνδεθείς με τους φίλους σου συγχρονισμένα από μακριά. Δούλευαν εκπληκτικά καλά, εκτός από το κόστος των υπεραστικών κλήσεων.

Η τηλεόραση ήταν ένας άλλος τρόπος για να σκοτώνουμε την ώρα μας.

Βλέπαμε πολύ τηλεόραση. Τηλεπαιχνίδια, σαπουνόπερες, κωμικές σειρές, βραδινές ειδήσεις, MTV – η τηλεόραση έπαιζε σχεδόν συνέχεια στα σπίτια, αν οι άνθρωποι ήταν εκεί για να βλέπουν. Αλλά και σε αεροδρόμια ή σε ιατρεία. Σε ορισμένους σταθμούς τρένων και λεωφορείων υπήρχαν μικροσκοπικές τηλεοράσεις με κέρματα βιδωμένες στα μπράτσα των καθισμάτων, μια υπενθύμιση της απόγνωσης που ένιωθαν οι άνθρωποι όταν ήταν περιορισμένοι.

Τα περιοδικά, από την άλλη, απλώνονταν στις αίθουσες αναμονής και στις πλάτες των καθισμάτων των αεροπλάνων. Στον άδειο χρόνο που περνάμε τώρα με τα τηλέφωνά μας, οι άνθρωποι διάβαζαν οτιδήποτε και ό,τι έβλεπαν – ανεπιθύμητη αλληλογραφία, διαφημίσεις στο μετρό, το πίσω μέρος των κουτιών δημητριακών, την ιστορία στο πιατάκι του εστιατορίου, τις ετικέτες στα καρυκεύματα.

Στην αρχή οι άνθρωποι χλεύαζαν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης: Ποιος νοιάζεται για ό,τι ανούσιο και ασήμαντο βρίσκεις γύρω σου; Αλλά προηγουμένως, νοιαζόμασταν απεγνωσμένα για αυτά ακριβώς τα πράγματα, ελλείψει εναλλακτικής λύσης.

Τα «σωτήρια» smartphones;

Δεν μπορώ να υπερτονίσω πόσο λίγα πράγματα είχαμε να κάνουμε πριν αποκτήσουμε όλοι μας smartphones. Μια άγονη έκταση άδειου χρόνου απλωνόταν μπροστά μας περιμένοντας το λεωφορείο, ή κάποιον να γυρίσει σπίτι, ή την έναρξη της επόμενης προγραμματισμένης εκδήλωσης.

Κάποιος μπορεί να αργούσε ή να έπαιρνε περισσότερο χρόνο από το αναμενόμενο, αλλά δεν έφτανε καμία ειδοποίηση για μια τέτοια καθυστέρηση, οπότε κοιτούσες έξω από το παράθυρο, ελπίζοντας να δεις κάποιο σημάδι δραστηριότητας στο επόμενο τετράγωνο. Βηματίζαμε ή βράζαμε στο ζουμί μας.

Υπαρξιακά αδιέξοδα

Η απελπισία που συνόδευε αυτόν τον νεκρό χρόνο υπονοούσε και σχεδόν απαιτούσε έναν υπαρξιακό προσανατολισμό προς την ίδια τη ζωή: Παράλογη και άσκοπη, μια θάλασσα θλίψης που δεν ξεβραζόταν ποτέ στην ακτή.

Διαβάζαμε ένα φυλλάδιο στοματικής υγιεινής ή ένα μπουκάλι σαμπουάν. Ακολουθούσαμε τους ομαλά περιστρεφόμενους δείκτες του ρολογιού. Ναι, βέβαια, άλλες και καλύτερες και πιο χρήσιμες πράξεις ήταν δυνατές, αλλά μόνο αν ξέραμε εκ των προτέρων ακριβώς πόσο χρόνο είχαμε να σκοτώσουμε, και πού, και κάτω από ποιες συνθήκες. Αλλά ποτέ δεν το ξέραμε μέχρι που ήταν πολύ αργά.

Πριν από τα smartphones, οι άνθρωποι δεν επένδυαν τον ενδιάμεσο χρόνο τους στη δημιουργία κοινωνικών δεσμών ή στην αυτοβελτίωση. Κυρίως υπέφεραν από συνεχή, ατελείωτη πλήξη.

Ας μην θρηνήσουμε λοιπόν ή ας μην κακολογήσουμε τον χρόνο που σπαταλάμε στα smartphones, τουλάχιστον όχι τόσο πολύ.

«Είναι κακό να παρασύρεσαι σε επιχειρήματα ή συνωμοσιολογία, να ψωνίζεις ή να λαχταράς ή να κάνεις doomscroll, να φέρνεις τη δουλειά σου στην καρέκλα του οδοντιάτρου ή στην πολυθρόνα του σαλονιού. Αλλά ήταν επίσης κακό να υποφέρει κανείς από τον τρόμο της μονοτονίας. Τώρα συμβαίνουν πάρα πολλά, αλλά πριν δεν συνέβαινε ποτέ τίποτα» καταλήγει ο Ian Bogost στο The Atlantic.