Ο πόνος των άλλων

Το Νοβοβασιλίβκα είναι ένα χωριό στη Νότια Ουκρανία, κοντά στη Μελιτόπολη. Πριν από την εισβολή, ζούσαν εκεί κοντά 2.200 άνθρωποι, τώρα πια κανείς δεν ξέρει. Το χωριό καταλήφθηκε από τις ρωσικές δυνάμεις στις αρχές του πολέμου, απελευθερώθηκε τον Οκτώβριο του 2022 και σήμερα είναι πλημμυρισμένο. Μετά την έκρηξη στο φράγμα της Νόβα Καχόβκα, στις 6 Ιουνίου, ένα ακόμα έγκλημα πολέμου που χρεώνεται στη Μόσχα, δεν υπερχείλισε μόνο το κάτω κομμάτι του Δνείπερου, υπερχείλισαν και οι παραπόταμοί του: εδώ, ο Ινουλέτς, ένας παραπόταμος μήκους 540 χιλιομέτρων.

«Ναντιά» σημαίνει στα ουκρανικά Ελπίδα. Μια ηλικιωμένη γυναίκα με σκαμμένο πρόσωπο, από τη ζωή που πέρασε στα χωράφια. Ζει πια στο σχολείο του Νοβοβασιλίβκα, όπως και όλοι οι συγχωριανοί της, τα σπίτια τους είναι πλημμυρισμένα. «Ο Ινουλέτς πέρασε τους τοίχους, τα παράθυρα, και κατέληξα να κολυμπάω μέσα στην κουζίνα μου», είπε στον απεσταλμένο της «Figaro», δείχνοντάς του το δικό της. «Τώρα το νερό έχει λίγο κατεβεί, αλλά κοιτάξτε τους τοίχους, τα χαλιά και το ταβάνι…». Τα παράθυρα ήταν ορθάνοιχτα αλλά η μυρωδιά της μούχλας επέμενε και οι τοίχοι σάπιζαν – όλο το σπίτι έμοιαζε να αποσυντίθεται. Το υπόγειο ήταν ακόμα πλημμυρισμένο. Εκεί κρυβόταν, στη διάρκεια της κατοχής, η Ναντιά. «Οταν πηγαίναμε να κρυφτούμε, μερικοί στρατιώτες έρχονταν μαζί μας: άνδρες από τον Καύκασο, κυρίως από το Νταγκεστάν. Φοβούνταν κι εκείνοι και μας έλεγαν: «Εχουμε παγιδευτεί όπως κι εσείς σε αυτόν τον παράλογο πόλεμο»… Οι Ρώσοι ήταν κακοί. Δύο φορές, άνδρες της FSB συνέλαβαν τον γιο μου και τον έριξαν μέσα σε μια τρύπα… Τον κατηγορούσαν ότι είχε δώσει τις θέσεις τους στο ουκρανικό πυροβολικό». Παρ’ όλα αυτά, όταν συγκρίνει τους δύο κατακλυσμούς, η Ναντιά δεν διστάζει στιγμή: «Η πλημμύρα είναι χειρότερη. Τουλάχιστον, στη διάρκεια της κατοχής είχαμε ακόμα ένα υπόγειο να καταφύγουμε».

Οπως και τα υπόλοιπα πλημμυρισμένα χωριά, το Νοβοβασιλίβκα παραμένει χωρίς ηλεκτρικό. Η τοπική οικονομία, από τα προγονικά, μικρά αγροκτήματα μέχρι τη σύγχρονη εγκατάσταση ηλιακών πάνελ, έχει πια αφανιστεί, οι κάτοικοι επιβιώνουν μόνο χάρη στην ανθρωπιστική βοήθεια. Κατά μήκος του Ινουλέτς, δρόμοι και γέφυρες παραμένουν κάτω από το νερό. Για να περάσει κανείς από τη μία πλευρά του ποταμού στην άλλη χρειάζονται πια ώρες. Και κάθε μετακίνηση είναι επικίνδυνη: εκτός από συντρίμμια και νεκρά ζώα, πετρέλαιο και επικίνδυνα χημικά, ο ποταμός κατεβάζει και νάρκες. Οι ζημιές από την κατάρρευση του φράγματος στη Νόβα Καχόβκα αποτιμώνται στα 4 δισεκατομμύρια δολάρια. Οι ειδικοί εκτιμούν πως γύρω από τον Δνείπερο και τους παραποτάμους του οι μισές πληγείσες περιοχές θα μετατραπούν σε έρημο και οι υπόλοιπες σε βάλτους. «Τι θα ακολουθήσει; Ενας πυρηνικός χειμώνας;», αναρωτιέται μια συγχωριανή της Ναντιά, η Λιούμποφ – το όνομά της σημαίνει στα ουκρανικά Αγάπη.

Στη Χερσώνα

Το Σάντοβε είναι ένα χωριό στη Νότια Ουκρανία, κοντά στη Χερσώνα. Πριν από την εισβολή, ζούσαν εκεί 720 άνθρωποι, τώρα πια κανείς δεν ξέρει. Το χωριό καταλήφθηκε από τις ρωσικές δυνάμεις στις αρχές του πολέμου, απελευθερώθηκε τον Νοέμβριο του 2022 και σήμερα… σήμερα μοιάζει άθικτο, σαν από θαύμα. «Εδώ, όλα μοιάζουν τέλεια απ’ έξω, έχουν όμως σπάσει από μέσα», λέει στην απεσταλμένη της «Monde» η Τετιάνα Μπαρανέτς. Είναι ψυχολόγος, με 25 χρόνια εμπειρίας, μία από τους έξι ουκρανούς ψυχολόγους του προγράμματος Κινητή Κλινική που καλύπτει 24 απομονωμένα χωριά της Νότιας Ουκρανίας – μια πρωτοβουλία των γάλλων Γιατρών Χωρίς Σύνορα. Μπορεί να ακούγεται παράξενο, λέει, αλλά η δουλειά τους αποδείχθηκε πιο εύκολη στα χωριά που καταστράφηκαν τελείως, που υπέστησαν τραγικές ανθρώπινες απώλειες. «Τα θύματα αυτά βίωσαν ένα ακραίο στρες, αλλά έχουν σχέδια: όταν μιλάς για ανοικοδόμηση, μιλάς για μέλλον. Στο Σάντοβε, η κατοχή προκάλεσε ένα χρόνιο στρες, που διαρκεί και διαρκεί».

Η απελευθέρωση είχε προκαλέσει ευφορία, σαν την υπόσχεση μιας γρήγορης νίκης, σε όλη τη χώρα. Αλλά από τότε πέρασαν μήνες και ο πόλεμος επιμένει. Η Κινητή Κλινική γεμίζει καθημερινά κόσμο, γυναίκες, που στην πλειοψηφία τους όμως αρνούνται να πουν πολλά, δεν βρίσκουν το νόημα – ζητούν απλά χάπια, υπνωτικά, αντικαταθλιπτικά… Οσο για τους άνδρες του χωριού, αυτοί μαζεύονται καθημερινά μπροστά στο μπακάλικο, κάτω από το στέγαστρο που λειτουργεί σαν καφετέρια. Δεν ξεμακραίνουν ποτέ: εκεί που απλώνονταν κάποτε χωράφια και καλλιέργειες με ντομάτες, φυτρώνουν πια μόνο αγριόχορτα, οι Ρώσοι είχαν μετατρέψει την περιοχή σε πεδίο εκπαίδευσης και φεύγοντας άφησαν παντού νάρκες.

Βαστάει πολύ καιρό ο πόλεμος στην Ουκρανία και πολλούς θεατές τούς έχει πια κουράσει. Ακόμα και τα εγκλήματα πολέμου, όταν επαναλαμβάνονται, παύουν να σοκάρουν. Για τη σφαγή στην Μπούτσα μιλούσαμε εβδομάδες. Την κατάρρευση του φράγματος στη Νόβα Καχόβκα την έχουμε ήδη ξεχάσει. Οσο για τα ψυχολογικά τραύματα εκατομμυρίων αμάχων, αυτά δεν τα αγγίζουμε ποτέ. Με έναν παράδοξο τρόπο, η Ουκρανία εξακολουθεί να κυριαρχεί στην επικαιρότητα και εντούτοις συγκεντρώνει όλο και λιγότερο ενδιαφέρον. «Η συμπόνια», είχε προειδοποιήσει κάποτε η Σούζαν Σόνταγκ σε ένα δοκίμιο με τίτλο «Ο πόνος των άλλων», «είναι ένα ασταθές συναίσθημα. Πρέπει να μεταφράζεται σε δράση, αλλιώς σβήνει».