Μια λίμνη αποδεικνύει ότι ο άνθρωπος άλλαξε το κλίμα

Εχει άραγε εισέλθει σε μια νέα γεωλογική εποχή η Γη για πρώτη φορά εδώ και 11.700 χρόνια; Εχει ήδη τελειώσει η Ολόκαινος και έχει ξεκινήσει πια η Ανθρωπόκαινος, η εποχή κατά την οποία ο άνθρωπος διαμορφώνει καθοριστικά, και με μη αναστρέψιμο τρόπο, τη μοίρα του πλανήτη; Η συζήτηση κρατάει χρόνια, οι επιστήμονες όμως πιστεύουν τώρα πως είναι σε θέση να το αποδείξουν: έπειτα από εκτεταμένες έρευνες της διεθνούς Ομάδας Εργασίας Ανθρωπόκαινου, που αποτελείται τόσο από γεωλόγους όσο και από ιστορικούς επιστήμονες, μια μικρή λίμνη έξω από το Τορόντο, η λίμνη Κρόφορντ, συνολικής έκτασης μόλις 24.000 τετραγωνικών μέτρων αλλά με βάθος σχεδόν 24 μέτρα, επιλέχθηκε ως επίσημο σημείο αναφοράς για τη νέα εποχή.

Ο Πάουελ Κρέτσεν

Ο όρος «ανθρωπόκαινος» διαδόθηκε ευρέως το 2000 από τον νομπελίστα ολλανδό χημικό της ατμόσφαιρας Πάουλ Κρέτσεν, που θεωρούσε την επίδραση της ανθρώπινης συμπεριφοράς στην ατμόσφαιρα της Γης τους τελευταίους αιώνες τόσο σημαντική ώστε να αποτελούν μια νέα γεωλογική εποχή. Σιγά σιγά κέρδισε ενδιαφέρον και αποδοχή στην επιστημονική κοινότητα: ο όρος χρησιμοποιείται ήδη ανεπίσημα σε επιστημονικά πλαίσια.

Η Ομάδα Εργασίας Ανθρωπόκαινου συγκροτήθηκε το 2009, βάζοντας στόχο να προσδιορίσει και να καθορίσει την Ανθρωπόκαινο Εποχή σε σχέση με τα 4,6 δισεκατομμύρια χρόνια ζωής που μετράει η Γη. Η Ολόκαινος Εποχή ξεκίνησε πριν από 11.700 χρόνια, με το τέλος της Πλειστόκαινου, άλλως γνωστής ως Εποχής των Παγετώνων – που είχε ξεκινήσει με τη σειρά της πριν από 2.588.000 χρόνια. Οι επιστήμονες που συμμετέχουν στις έρευνες, όμως, λένε πως οι αλλαγές στον πλανήτη δεν μπορούν πλέον να εξηγούνται χωρίς να συνυπολογίζονται η ανθρώπινη δραστηριότητα και οι παρεμβάσεις, οι συνέπειες των οποίων είναι προφανείς ήδη από τη δεκαετία του 1950.

Πέραν της βιόσφαιρας

«Μπορούμε να δούμε πως οι άνθρωποι έχουν ουσιαστικά δημιουργήσει μια νέα γήινη σφαίρα πέραν της βιόσφαιρας» λέει στους «Financial Times» ο Γιούργκεν Ρεν, επιστημονικό μέλος του Ινστιτούτου Max Planck για την Ιστορία της Επιστήμης, αναφερόμενος στη ζώνη της ζωής στη Γη. «Αν θέλουμε πραγματικά να καταλάβουμε το σύστημα, πρέπει να λάβουμε υπόψη μας όχι μόνο τις παραδοσιακές σφαίρες της Γης, όπως την υδρόσφαιρα, την ατμόσφαιρα και τη βιόσφαιρα, αλλά και την ανθρώπινη τεχνόσφαιρα».

Τα τελευταία τρία χρόνια, η Ομάδα Εργασίας Ανθρωπόκαινου αναζητούσε την επονομαζόμενη «χρυσή ακίδα», το σημείο που καθορίζει, συμβολικά, την αρχή μιας νέας οικολογικής εποχής. Αξιολόγησε και ψήφισε πάνω σε 12 υποψήφιες τοποθεσίες, συμπεριλαμβανομένης της χερσονήσου της Ανταρκτικής, του κόλπου Μπέπου στην Ιαπωνία, του σπηλαίου Ερνέστο στην Ιταλία, του υφάλου Φλίντερς στην Αυστραλία και της λίμνης Κρόφορντ στο Οντάριο. Σε όλα αυτά τα σημεία αναζήτησαν ανθρωπογενή σημάδια, όπως είναι τα τεχνητά ραδιονουκλεΐδια, τα σωματίδια που προκαλούνται από διαδικασίες καύσης, τα μη ιθαγενή είδη και οι οργανικοί ρυπαντές, που υποδηλώνουν ανθρωπογενή πλανητική αλλαγή. Λόγω του μεγάλου βάθους της, η λίμνη Κρόφορντ εμφάνισε τα περισσότερα τέτοια σημάδια στα ιζηματογενή της στρώματα, κάνοντας τους επιστήμονες να τη θεωρήσουν «αντιπροσωπευτική των αλλαγών που κάνουν τον χρόνο μετά το 1950 γεωλογικά διαφορετικό από πριν».

Στοιχεία ταχείας αλλαγής

Σημάδια πλουτωνίου στα πετρώματα τους επέτρεψαν να ταυτοποιήσουν την έναρξη του Ψυχρού Πολέμου, αφού το ραδιενεργό υλικό έπεφτε από την ατμόσφαιρα στη διάρκεια των πυρηνικών δοκιμών. Οι επιστήμονες παρατήρησαν επίσης στοιχεία ταχείας γεωλογικής αλλαγής λόγω των ορυκτών καυσίμων, των αζωτούχων λιπασμάτων και νέων ειδών, που υποδηλώνει πως η Ανθρωπόκαινος ίσως να ξεκίνησε τη δεκαετία του 1950. Η πρότασή τους πρέπει τώρα να εγκριθεί από τρία διαφορετικά σώματα γεωλόγων – μια τελική ψηφοφορία αναμένεται στο Διεθνές Γεωλογικό Συνέδριο που θα πραγματοποιηθεί του χρόνου στο Πουσάν της Νότιας Κορέας.

Πολλοί ερευνητές θεωρούν πως η επίσημη ανακήρυξη της Ανθρωπόκαινου Εποχής μπορεί να αποτελέσει ένα κίνητρο για περισσότερη πολιτική δράση με στόχο τον περιορισμό των επιπτώσεων του ανθρώπου στη Γη – από την κλιματική αλλαγή και την ατμοσφαιρική ρύπανση μέχρι την απώλεια ειδών χλωρίδας και πανίδας.

Υπάρχουν πάντως και εκείνοι που εκτιμούν πως η Ανθρωπόκαινος είναι στην καλύτερη περίπτωση ένα απλό γεγονός της Ολόκαινου αφού «δεν είμαστε παρά ένα κυματάκι στον ποταμό της ροής γονιδίων στον χρόνο», όπως επισήμανε ο δρ Αλεξάντερ Φάρνσγουορθ από το Πανεπιστήμιο του Μπρίστολ – ή ακόμη, όπως έγραψε ο Πίτερ Μπράνεν στο «Atlantic», πως «παραφουσκώνει τη σημασία μας υποσχόμενη αιώνια γεωλογική ζωή στα δημιουργήματά μας».