Ίνγκμαρ Μπέργκμαν: Κάθε ταινία είναι και η τελευταία μου

Έχει μυτερά δόντια, αλλά πολύ φιλικό χαμόγελο. Βλέμμα εξομολογητή της Ιερής Εξέτασης, αλλά ειλικρινή και καθησυχαστική προσήνεια. Και κάποτε ένα ηχηρό γέλιο που φέρνει ανατριχίλα: με τον Ίνγκμαρ Μπέργκμαν κάθε εντύπωση διορθώνεται με την αντίθετή της.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 8.3.1964, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Από οκταετίας (1956: «Χαμόγελα καλοκαιρινής νύκτας») ο κόσμος ολόκληρος χαιρετίζει στο πρόσωπό του έναν από τους μεγαλύτερους ζώντες σκηνοθέτες, ολόκληρος ο κόσμος, εκτός από τη Σουηδία. Μέχρι τότε μας είχε ταράξει με τον αντικονφορμισμό του, μας είχε νευριάσει με τις υπερβολικές φιλοδοξίες του, μας είχε ανησυχήσει με την διφορούμενη έννοια του μηνύματός του.

Μόλις σήμερα η Σουηδία σταματά να τον κριτικάρη και υποκλίνεται. «Η σιωπή», το τελευταίο αριστούργημα του Ίνγκμαρ Μπέργκμαν, έβαλε τέρμα στη μακριά παρεξήγηση. Ενώ η κριτική χαιρέτιζε την τολμηρότητα του θέματος και της σκηνοθεσίας, μέσα σε τέσσερις μήνες 1.500.000 Σουηδοί είδαν την ταινία: αποτελούν το τέταρτο του πληθυσμού που είναι σε ηλικία και σε κατάσταση να πάη στον κινηματογράφο. Έκτοτε η κριτική των χωρών όπου προβλήθηκε «Η σιωπή» (ΗΠΑ, Δανία, Γερμανία, Αργεντινή) επικύρωσε τον ενθουσιασμό που εξαπέλυσε η τελευταία ταινία του Μπέργκμαν.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 8.3.1964, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Η τελευταία; Ποιος ξέρει; Ο Μπέργκμαν συνηθίζει να λέη:

«Κάθε ταινία είναι και η τελευταία μου». Πράγμα που σημαίνει: «Δίνομαι ολοκληρωτικά σε κάθε ταινία, σαν να είναι η τελευταία».

Ο περίπλοκος, όμως, Μπέργκμαν θεωρεί κάθε ταινία του και σαν πρώτη… Ας πάρουμε τα «Καλοκαιρινά παιγνίδια»:

– Είναι, μας λέει, η πρώτη μου ταινία. Η πρώτη, πάντως, όπου η τεχνική μου ανταποκρίνεται στις προθέσεις μου, όπου οι εικόνες ερμηνεύουν κατά προσέγγιση αυτό που ευχόμουν να εκφράσω.

Για τη «Σιωπή» μάς λέει:

– Μάλιστα, είναι ενδιαφέρουσα ταινία. Και για μένα μια κεφαλαιώδης εμπειρία. Νομίζω ότι τώρα ξέρω. Το καλοκαίρι, για πρώτη φορά από 20ετίας, θα προσφέρω στον εαυτό μου διακοπές, θα αναπαυθώ, θα σκεφθώ. Και μετά θα γυρίσω άλλη ταινία, που θα είναι, θα το δήτε, πάλι η πρώτη μου…

Τον μοναχικό, τον ασκητικό Μπέργκμαν συναντήσαμε στο «Ντράματεν», στο Εθνικό Θέατρο της Στοκχόλμης, που διευθύνει και που σ’ αυτό αφιερώνει τον περισσότερο καιρό του (10 έργα ανέβασε μέσα σε 12 μήνες).

– Δουλειά μου είναι το θέατρο, εξομολογείται ο Μπέργκμαν. Είμαι πρώτα απ’ όλα σκηνοθέτης θεάτρου. Στο θέατρο γνώρισα τους φίλους μου, Στρίντμπεργκ, Μάκβεθ, Φάουστ, που με ακολούθησαν και θα με ακολουθήσουν σ’ όλη μου τη ζωή. Στο θέατρο ερμηνεύω με σάρκα, με αίμα, με ζωντανά υλικά, το όραμα κάποιου άλλου. Είναι μια από τις ρίζες της δημιουργίας μου. Από αυτές τις ρίζες φυτρώνει ένα δέντρο: οι ταινίες μου.

– Τι είναι για σας μια ταινία;

– Μια προσωπική γραφή, μια προσωπική επαφή με το κοινό. Δεν μπορώ να δημιουργήσω μια ταινία αν δεν έχω τίποτα να πω. Στο θέατρο, είτε έχω κάτι να πω είτε όχι, μου είναι αδιάφορο. Μπορώ να υπάρξω χωρίς να κάνω ταινίες. Όχι, όμως, χωρίς να κάνω θέατρο. Κάποτε ο καλλιτέχνης αισθάνεται άδειος. Τότε πρέπει να σταματά να δημιουργή. Για μερικούς αυτό είναι καταστρεπτικό, γιατί δεν ξέρουν να κάνουν άλλο τίποτα. Εγώ, όταν δεν έχω τίποτα να κάνω, έχω το θέατρο. Αυτή η βεβαιότητα μού δίνει το συναίσθημα της απαραίτητης ασφάλειας για να αντιμετωπίσω τις αβεβαιότητες της δημιουργίας.

Ασφάλεια: μία από τις λέξεις-κλειδιά του Μπέργκμαν. Απεχθάνεται το απρόβλεπτο, του υλικού κινδύνου, των νέων μορφών, των πρώτων επαφών, των αλλαγών συνηθειών. Η ζωή, η δουλειά του προστατεύονται πίσω από την αυστηρή τήρηση ρουτινών, που σέβεται σαν θρησκευτικές λατρείες.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 23.1.1963, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Κάθε μεσημέρι τρώγει ακριβώς το ίδιο γεύμα: δύο αυγά «α λα κοκ» και ζαμπόν. Στις 3 κάθε μέρα παίρνει το ίδιο τσάι με τα ίδια μπισκότα και την ίδια μαρμελάδα. Από 11ετίας ωδηγούσε την ίδια «Βόλβο». Χρειάσθηκε να την εγκαταλείψη και να αγοράση άλλη εφέτος. Δεν την συνήθισε όμως, την χάρισε στη γυναίκα του και κυκλοφορεί με το αυτοκίνητο του γραμματέα του.

Δουλεύει πάντα με τους ίδιους τεχνικούς: όσο περισσότερο γνωρίζονται οι άνθρωποι τόσο καλύτερα δουλεύουν.

*Άρθρο για τον Ίνγκμαρ Μπέργκμαν, κορυφαία καλλιτεχνική προσωπικότητα του 20ού αιώνα σε παγκόσμιο επίπεδο. Το εν λόγω κείμενο, που έφερε τον τίτλο «Ίνγκμαρ Μπέργκμαν: Για τον εαυτό του και για τη Σιωπή», είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Το Βήμα» την Κυριακή 8 Μαρτίου 1964.

Ο Ίνγκμαρ Μπέργκμαν (Ernst Ingmar Bergman), διακεκριμένος σουηδός θεατρικός συγγραφέας, σκηνοθέτης θεάτρου και κινηματογράφου, αλλά και σεναριογράφος, γεννήθηκε στην πόλη Ουψάλα στις 14 Ιουλίου 1918 και απεβίωσε στις 30 Ιουλίου 2007.