Ρέμπραντ: Ο ανήσυχος Ολλανδός ζωγράφος με τη διεισδυτική ματιά στην ανθρώπινη ψυχή

Ο Ρέμπραντ δεν έδινε έμφαση στην απόλυτα πίστη μεταφορά των φυσιογνωμιών χαρακτηριστικών στον καμβά. Ασχολείται με την ενέργεια που θα αποτυπωθεί στις εκφράσεις του προσώπου και τη στάση του σώματος. Με το βάθος του βλέμματος και την απόδοση χαρακτήρα σε κάθε μορφή.

Τα μάτια γίνονται ο καθρέφτης της ψυχής, το σώμα εκφράζει συναίσθημα με έναν τρόπο φυσικό, απόλυτα ρεαλιστικό απαλλαγμένο από κάθε θεατρικότητα. Η ομορφιά και η ασχήμια γίνονται έννοιες βαθύτερες από την εξωτερική εμφάνιση και ο ζωγράφος μελετά την ανθρώπινη μορφή με ειλικρίνεια, χωρίς να διστάζει να αποδώσει δυσαρμονικά χαρακτηριστικά.

Την ίδια στάση έχει και απέναντι στον εαυτό του. Οι αυτοπροσωπογραφίες του αποτυπώνουν όχι μόνο τη φυσική, αλλά και την πνευματική- ψυχική εξέλιξη του ως ανθρώπου στο πέρασμα των χρόνων και είναι η πιο ουσιαστική πηγή πληροφοριών για τη ζωή του.

Δυστυχώς από τα πρώιμα έργα του Ρέμπραντ, που δημιουργήθηκαν κατά τη μαθητεία του κοντά στον φαν Σβάνενμπουρχ έχουν διασωθεί μόνο δυο, αμφισβητούμενης όμως γνησιότητας.

Από τα πρώτα χρόνια μέχρι τους 400 πίνακες και τα 290 χαρακτικά

Ο Ρέμπραντ Χάρμενσον βαν Ράιν, όπως είναι το πλήρες ονοματεπώνυμό του, γεννήθηκε στις 15 Ιουλίου του 1606 στο Λέιντεν της Ολλανδικής Δημοκρατίας, πρόδρομης κρατικής οντότητας της σημερινής Ολλανδίας.

Ήταν το ένατο παιδί μιας σχετικά ευκατάστατης οικογένειας. Ο πατέρας του ήταν μυλωνάς και η μητέρα του κόρη φούρναρη. Φοίτησε στο πανεπιστήμιο της περιοχής του, αφού τελείωσε το λατινικό σχολείο. Δεν ολοκλήρωσε ωστόσο τις σπουδές του, γιατί θέλησε να στραφεί στην ζωγραφική.

Το όνομά του συμβολίζει την περίοδο της «χρυσής εποχής» της Ολλανδίας, στην οποία ανήκει χρονικά το έργο του. Φιλοτέχνησε συνολικά περίπου 400 πίνακες, περισσότερα από 1000 σχέδια ζωγραφικής και περίπου 290 χαρακτικά, αν και μέρος των έργων που αποδίδονται στον Ρέμπραντ –κυρίως έργα ζωγραφικής και σχέδια– αμφισβητείται.

Οι σπουδαίες προσωπογραφίες

Περισσότερο στο πρώιμο και λιγότερο στο ύστερο έργο του, κυριάρχησαν οι προσωπογραφίες, ωστόσο διακρίθηκε σε ένα ευρύ φάσμα θεμάτων, αναπαριστώντας επίσης, τοπιογραφίες, καθώς και ιστορικές, βιβλικές, μυθολογικές ή αλληγορικές σκηνές.

Το σύνολο του έργου του χαρακτηρίζεται στην πορεία του χρόνου από εκτεταμένες και βαθιές αλλαγές στο ύφος του, ένδειξη μίας διαρκούς αναζήτησης. Ακόμη σε κάθε μεμονωμένο έργο ή εκδοχή του, παρατηρούνται συνεχείς μετασχηματισμοί πριν την κατάληξη σε μία τελική εικαστική μορφή.

Η τεχνική του είναι μοναδική

Είναι η τεχνική που τον έκανε στην εποχή του τον διασημότερο πορτρετίστα ζωγράφο: γερό, σίγουρο σχέδιο, κεντρική ισορροπία στη σύνθεση, πηχτή πάστα χρώματος στα φωτισμένα μέρη, δυνατές πινελιές, αραιό χρώμα με γρήγορες πινελιές στα σκιασμένα μέρη, έντονο, εστιασμένο, δραματικό, φως από μια πηγή, έντονο κοντράστ με τα σκιασμένα μέρη, έντονο κιαροσκούρο και ανάγλυφο.

Η διάθεσή του είναι αφαιρετική, υπάρχουν όμως συγχρόνως και λεπτομέρειες που δίνουν ζωή στο έργο, όπως η λευκή γραμμή του πουκαμίσου του, ζωγραφισμένη με ιδιαίτερη δεξιοτεχνία.

Οι ατυχίες στην προσωπική ζωή και η παρακμή

Μετά από τα δυο πρώτα χρόνια παραμονής στο Άμστερνταμ ο Ρέμπραντ παντρεύεται την Σάσκια φαν Όιλενμπουρχ, με την οποία θα αποκτήσουν τέσσερα παιδιά, από τα οποία έζησε μόνο ο τελευταίος τους γιος. Η Σάσκια απεικονίζεται σε πολλούς πίνακές του ως θεά της ομορφιάς και της γονιμότητας. Λίγα χρόνια αργότερα φεύγει από τη ζωή, αφήνοντάς του μεγάλη περιουσία.

Η ζήτηση για τα έργα του, όμως σταδιακά θα αρχίσει να μειώνεται, όπως και η καλλιτεχνική του παραγωγή. Ο ζωγράφος χρεώνεται και μετά από 14 χρόνια αναγκάζεται να παραδώσει την περιουσία και τα έργα του στους δανειστές του, οι οποίοι θέτουν τα έργα σε δημοπρασία και πωλούν το σπίτι.

Σε πολύ δεινή οικονομική κατάσταση καταφέρνει να ζωγραφίσει τα τελευταία έργα του με τη βοήθεια της ερωμένης του, Χέντρικγε Στόφελς -με την οποία είχαν μια κόρη-και του γιου του. Οι τελευταίοι, με διακανονισμό τον «προσλαμβάνουν» τυπικά σε μια επιχείρηση εμπορίου έργων τέχνης με ιδιοκτήτες τους ίδιους, στο πλαίσιο της οποίας δημιουργεί αλλά και αναλαμβάνει μαθητές.

Η περιορισμένη ζήτηση και το πλήθος οικονομικών και νομικών προβλημάτων που αντιμετώπισε ο ζωγράφος δεν αμαύρωσαν τη φήμη του, ωστόσο δεν ήταν αρκετά για να του εξασφαλίσουν ένα ικανοποιητικό επίπεδο διαβίωσης.

Μέσα σε διάστημα πέντε ετών η ερωμένη και ο γιος του πεθαίνουν. Την ίδια χρόνια με το γιο του, το 1669 ο ζωγράφος φεύγει από τη ζωή, αφήνοντας του μόνο μερικά παλιά ρούχα και τα σύνεργά του.