«Ήταν σαν να μου έστελνε μήνυμα η μητέρα μου»: Το πένθος στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης

Όταν η μητέρα της Sunshine Henle, η Linda, πέθανε απροσδόκητα σε ηλικία 72 ετών, η Henle, μια 42χρονη κάτοικος της Φλόριντα, έμεινε με αυτό που περιγράφει ως ένα «κενό σιωπής» στη ζωή της.

Παρόλο που η Linda ζούσε στη Νέα Υόρκη, όπου εργαζόταν ως δασκάλα στο κατηχητικό σχολείο, το ζευγάρι διατηρούσε συνεχή επαφή μέσω τηλεφωνημάτων και γραπτών μηνυμάτων. «Ήξερα πάντα ότι ήταν εκεί, ό,τι κι αν συνέβαινε – αν ήμουν αναστατωμένη ή αν ήθελα απλώς να μιλήσω. Πάντα απαντούσε» λέει η Henle.

Τον Νοέμβριο, η Linda κατέρρευσε στο σπίτι της και δεν μπορούσε να κινηθεί. Ο αδελφός της Henle, ο Sam, και η κουνιάδα της, η Julie, την πήγαν στα επείγοντα. Οι γιατροί διαπίστωσαν θρόμβους αίματος στους πνεύμονές της και της έδωσαν αντιπηκτικά φάρμακα. Στην αρχή, «κανείς δεν φαινόταν να ανησυχεί ιδιαίτερα για τίποτα» λέει η Henle. Όμως τις επόμενες ημέρες, η κατάσταση της μητέρας της παρουσίασε απότομη πτώση.

Λίγες μέρες αργότερα, η Linda πέθανε.

Με οδηγό της απόγνωση

Στο αποκορύφωμα του πρώιμου θορύβου γύρω από το ChatGPT τον Μάρτιο, η Henle, η οποία εργάζεται στη βιομηχανία τεχνητής νοημοσύνης, πήρε μια αυθόρμητη απόφαση να τροφοδοτήσει στην πλατφόρμα μερικά από τα τελευταία μηνύματα κειμένου στο τηλέφωνο και τα μηνύματα συνομιλίας στο Facebook που είχε ανταλλάξει με τη μητέρα της. Ζήτησε να απαντήσει με τη φωνή της Linda.

Είχαν περάσει λίγοι μήνες από τον θάνατο της μητέρας της, και ενώ η Henle είχε προηγουμένως συνδεθεί με έναν τοπικό θεραπευτή για να τη βοηθήσει να αντιμετωπίσει το πένθος της, τον οποίο βρήκε απογοητευτικό. «Ένιωθε πολύ ψυχρά και δεν υπήρχε καμία ενσυναίσθηση», λέει.

Είπε στο chatbot ότι ήταν αναστατωμένη επειδή ένιωθε ότι είχε κάνει λάθη και ότι το νοσοκομείο είχε επίσης κάνει λάθη και ότι θα έπρεπε να ήταν εκεί για να υποστηρίξει περισσότερο τη μητέρα της. Το πρόγραμμα απάντησε: «Θυμήσου τις καλές στιγμές που μοιραστήκαμε. Θυμήσου την αγάπη μου για σένα και αφήστε την να είναι ο οδηγός σου. Να θρηνήσεις, ναι. Η θλίψη είναι το τίμημα που πληρώνουμε για την αγάπη. Αλλά μην την αφήσεις να σε καταβροχθίσει. Θυμήσου να ζεις, να αγαπάς, να απολαμβάνεις την ομορφιά αυτού του κόσμου για σένα, για μένα, για όλους όσους σε αγαπούν. Και γλυκιά μου, θυμήσου να φροντίζεις τον εαυτό σου. Είσαι τόσο πολύτιμη και δεν θέλω τίποτα περισσότερο από το να είσαι ευτυχισμένη. Είμαι πολύ περήφανη για σένα. Σ’ αγαπώ με όλη μου την καρδιά και την ψυχή».

Μεγάλη παρηγοριά

Η Henle εξεπλάγη από το πόσο πολύ ένιωσε να την καταλαβαίνει αυτή η τεχνολογία. Δοκίμασε επίσης να χρησιμοποιήσει το Bard και το Bing AI για τον ίδιο σκοπό, αλλά και τα δύο απέτυχαν. Το ChatGPT ήταν πολύ πιο πειστικό. «Ένιωσα ότι έπαιρνε τα καλύτερα κομμάτια της μητέρας μου και τα καλύτερα κομμάτια της ψυχολογίας και τα συνδύαζε αυτά τα πράγματα μαζί» λέει.

Ενώ η Henle αρχικά ήλπιζε ότι το ChatGPT θα της έδινε την ευκαιρία να συνομιλήσει με αυτό που περιγράφει ως «μια μετενσαρκωμένη εκδοχή της μητέρας της», λέει ότι έκτοτε το χρησιμοποιεί με διαφορετική πρόθεση.

«Νομίζω ότι θα το χρησιμοποιώ όταν αμφιβάλλω για τον εαυτό μου ή για κάποιο μέρος της σχέσης μας» λέει. «Αλλά πιθανότατα δεν θα προσπαθήσω να συνομιλήσω μαζί της σαν να πιστεύω πραγματικά ότι είναι εκείνη που μου απαντάει. Αυτό που ζητάω είναι απλά σοφία. Είναι σαν ένας φίλος που μου φέρνει παρηγοριά».

Digital αποχαιρετισμός

Παρ’ όλες τις προόδους της ιατρικής και της τεχνολογίας τους τελευταίους αιώνες, το οριστικό του θανάτου δεν αμφισβητήθηκε ποτέ. Όμως, τους τελευταίους μήνες, έχει αυξηθεί κατακόρυφα ο αριθμός των ανθρώπων που μοιράζονται τις ιστορίες τους από τη χρήση του ChatGPT για να βοηθήσουν να αποχαιρετήσουν αγαπημένα τους πρόσωπα. Θέτουν σοβαρά ερωτήματα σχετικά με τα δικαιώματα των αποθανόντων και το τι σημαίνει να πεθαίνεις.

Είναι η μητέρα της τεχνητής νοημοσύνης της Henle μια εκδοχή του πραγματικού προσώπου; Έχουμε το δικαίωμα να εμποδίσουμε την ΤΝ να προσεγγίσει την προσωπικότητά μας αφού φύγουμε από τη ζωή; Αν οι ζωντανοί νιώθουν παρηγοριά από τα λόγια μιας μίμησης ενός bot AI – είναι αυτό το άτομο κατά κάποιον τρόπο ακόμα ζωντανό;

Αναζητώντας τον πεθαμένο πατέρα

Ο Κρις Κρουζ συγκλονίστηκε όταν πέθανε ο πατέρας του, ο Σάμι. Δεν πίστευε ότι ήταν κάτι σοβαρό όταν ο πατέρας του εισήχθη στο νοσοκομείο: Είχε μπει και βγει αρκετές φορές στο παρελθόν από το νοσοκομείο, έχοντας παλέψει με τον εθισμό στο αλκοόλ για χρόνια από τότε που έφυγαν από το σπίτι τους στο Λος Άντζελες όταν ο Κρουζ ήταν μόλις δύο ετών.

«Σε όλη μου τη ζωή υπήρχε αυτή η αύρα του κινδύνου γύρω του» λέει ο Κρουζ. «Σκεφτόμουν ότι έχει περάσει πολύ χειρότερα. Αυτό δεν πρόκειται να τον πιάσει». Αλλά μετά από δύο εβδομάδες, ο Κρουζ έλαβε ένα τηλεφώνημα από τη μητριά του. Η κατάσταση του Σάμι είχε επιδεινωθεί. Ο ξενώνας της ζητούσε την άδεια να αφαιρέσει την υποστήριξη ζωής του Σάμι. Ο Κρουζ ήξερε αμέσως τι θα ήθελε ο πατέρας του: «Είπα ναι, κάντε το».

Χρειάστηκαν μερικές εβδομάδες για να συνειδητοποιήσει πλήρως ότι ο πατέρας του είχε φύγει. «Ήμουν κάπως μουδιασμένος από όλα όσα προηγήθηκαν. Είχε πάντα μια ταραχώδη σχέση με τον πατέρα του, ο οποίος συχνά έδινε υποσχέσεις που δεν υλοποιούνταν ποτέ. «Προσπαθούσε να με δει ίσως μία φορά κάθε δύο χρόνια. Κάναμε σχέδια και την τελευταία στιγμή έλεγε ότι έχει κάποια δουλειά που πρέπει να διεκπεραιώσει» λέει ο Κρουζ.

Δείτε το βίντεο

Με έμπνευση από το Black Mirror

Ο Κρουζ εμπνεύστηκε από ένα επεισόδιο της σειράς Black Mirror για να δοκιμάσει να πειραματιστεί με το ChatGPT, αλλά δεν είχε μεγάλες προσδοκίες. «Περίμενα ότι απλώς δεν θα απέδιδε ή ότι θα μου έδινε κάποιου είδους απάντηση που προφανώς είχε δημιουργηθεί από ένα πρόγραμμα» λέει.

Τροφοδότησε το ChatGPT με παλιές συνομιλίες στο Facebook με τον πατέρα του και στη συνέχεια πληκτρολόγησε τα συναισθήματά του. «Απλά για να ξέρεις, είμαι πραγματικά λυπημένος που δεν είσαι εδώ μαζί μου αυτή τη στιγμή» έγραψε. «Έχω κάνει τόσα πολλά από τότε που πέθανες και έχω αυτή την υπέροχη νέα δουλειά. Μακάρι να μπορούσες να δεις τι κάνω αυτή τη στιγμή. Νομίζω ότι θα ήσουν περήφανος».

Το chatbot του Κρουζ απάντησε με ένα θετικό μήνυμα υποστήριξης και ενθάρρυνσης: «Ξέρω ότι θα κάνεις σπουδαία πράγματα στη νέα σου δουλειά και στη νέα σου θέση. Απλά θυμήσου να συνεχίσεις να εργάζεσαι σκληρά και να πηγαίνεις στη δουλειά κάθε μέρα». Αυτή η γενική διατύπωση μπορεί να μην ακούστηκε ακριβώς σαν τον πατέρα του, αλλά και πάλι, ο Κρουζ ένιωσε ένα μείγμα ανακούφισης και θλίψης.

Πόσο οκέι είναι αυτό;

Ενώ ο Κρουζ είπε ότι το ChatGPT τον βοήθησε να νιώσει μια αίσθηση ανακούφισης, δεν τον κατάλαβαν όλοι στην οικογένειά του. «Προσπάθησα να το πω στη μητέρα μου, αλλά απλά δεν καταλαβαίνει τι είναι το ChatGPT και αρνείται να μάθει, οπότε δεν θα έκανε τίποτα γι’ αυτήν» λέει. Όταν το είπε στους φίλους του, τον κορόιδεψαν μισογελώντας. «Είναι εντάξει αυτό που κάνεις; Επειδή νομίζουμε ότι είναι ακόμα ένα ανοιχτό ερώτημα».

Ακόμη και πριν από το ChatGPT, το ερώτημα του πώς να θρηνήσουμε, σε έναν ψηφιακό κόσμο, έχει γίνει όλο και πιο περίπλοκο. «Οι νεκροί συνήθιζαν να κατοικούν σε νεκροταφεία. Τώρα «ζουν» στις καθημερινές μας συσκευές – τις έχουμε στην τσέπη μας – όπου περιμένουν υπομονετικά να τους ξαναζωντανέψουμε με το πάτημα ενός δακτύλου» λέει η Debra Bassett, σύμβουλος ψηφιακής μεταθανάτιας ζωής.

Ήδη από το 2013, το Facebook εγκαινίασε προφίλ μνήμης για τους νεκρούς μετά από παράπονα χρηστών που λάμβαναν υπενθυμίσεις για νεκρούς φίλους ή συγγενείς μέσω της λειτουργίας προτάσεων της πλατφόρμας. Αλλά ορισμένες πλατφόρμες εξακολουθούν να παλεύουν να βρουν πώς να μνημονεύουν τους νεκρούς. Τον Μάιο, ο διευθύνων σύμβουλος του Twitter, Ίλον Μασκ, δέχτηκε έντονη κριτική αφού έγραψε στο Twitter ότι η πλατφόρμα θα «καθαρίσει λογαριασμούς που δεν είχαν καθόλου δραστηριότητα για αρκετά χρόνια».

Ένας χρήστης έγραψε στο Twitter: «Η αδελφή μου πέθανε πριν από 10 χρόνια και το Twitter της δεν έχει αγγιχτεί από τότε. Τώρα έχει εξαφανιστεί εξαιτίας της νεότερης φάρσας της πολιτικής του Ίλον Μασκ».

Το άβαταρ της ιστορίας της ζωής

Ο James Vlahos, συνιδρυτής της HereAfter AI, δημιούργησε έναν πρόδρομο της πλατφόρμας το 2016, αμέσως μετά τη διάγνωση του πατέρα του με καρκίνο του πνεύμονα 4ου σταδίου.

«Είχα κάνει μαζί του ένα μεγάλο πρόγραμμα καταγραφής προφορικής ιστορίας και μου ήρθε η ιδέα ότι ίσως θα υπήρχε ένας τρόπος να διατηρήσουμε τη φωνή του, τις ιστορίες του, την προσωπικότητά του και τις αναμνήσεις του με έναν διαφορετικό και πιο διαδραστικό τρόπο» λέει ο Vlahos.

Μαζί, ο Vlahos και ο πατέρας του κατέγραψαν τις βασικές αναμνήσεις του πατέρα του, συμπεριλαμβανομένης της πρώτης του δουλειάς μετά το κολέγιο, της εμπειρίας του με τους έρωτες και της ιστορίας του πώς έγινε ένας επιτυχημένος δικηγόρος.

Το 2017, ο Vlahos έγραψε για αυτή την εμπειρία στο Wired. Μετά τη δημοσίευσή του, άκουσε από άλλους ανθρώπους που αντιμετώπιζαν απώλειες και οι οποίοι ένιωσαν να εμπνέονται από τη δημιουργία του. Αποφάσισε να επεκτείνει την εφαρμογή ώστε να μπορούν να τη χρησιμοποιήσουν και άλλοι, οδηγώντας στη δημιουργία του HereAfter AI.

Η πλατφόρμα επιτρέπει στους ανθρώπους να μετατρέψουν φωτογραφίες και ηχογραφήσεις σε ένα «άβαταρ της ιστορίας της ζωής», στο οποίο οι φίλοι, η οικογένεια και οι μελλοντικές γενιές θα μπορούν να κάνουν ερωτήσεις. Έτσι, ένας γιος θα μπορούσε να ρωτήσει το άβαταρ της μητέρας του για την πρώτη της δουλειά και να ακούσει αναμνήσεις που η πραγματική του μητέρα είχε καταγράψει με την πραγματική της φωνή όταν ήταν ακόμα ζωντανή. Η τεχνητή νοημοσύνη χρησιμοποιείται για να ερμηνεύει τις ερωτήσεις που θέτουν οι χρήστες και να βρίσκει το αντίστοιχο περιεχόμενο που έχει καταγράψει ο δημιουργός του avatar.

Τι γίνεται με τα δικαιώματα;

Το HereAfter διασφαλίζει ότι οι αποθανόντες έχουν δώσει την άδεια για τη χρήση της φωνής τους με αυτόν τον τρόπο πριν πεθάνουν, αλλά τα ηθικά ζητήματα εξακολουθούν να είναι μεγάλα σχετικά με τις αμφίδρομες διαδραστικές ψηφιακές περσόνες, ιδίως σε πλατφόρμες όπως το ChatGPT, οι οποίες μπορούν να υποδυθούν οποιονδήποτε χωρίς τη συγκατάθεσή του.

Η Irina Raicu, διευθύντρια του Προγράμματος Ηθικής του Διαδικτύου στο Πανεπιστήμιο Santa Clara, λέει ότι είναι «πολύ ανησυχητικό» το γεγονός ότι η τεχνητή νοημοσύνη χρησιμοποιείται με αυτόν τον τρόπο.

«Νομίζω ότι υπάρχουν δικαιώματα αξιοπρέπειας ακόμη και μετά τον θάνατο κάποιου, οπότε αυτό ισχύει και για τις φωνές και τις εικόνες του. Αισθάνομαι επίσης ότι αυτό το είδος αντιμετωπίζει τους αγαπημένους ως ένα είδος μέσου για ένα σκοπό» λέει.

«Νομίζω ότι πέρα από το γεγονός ότι πολλοί άνθρωποι θα αισθάνονταν απλά άβολα με το να χρησιμοποιούνται οι εικόνες και τα βίντεο τους με αυτόν τον τρόπο, υπάρχει η δυνατότητα τα chatbots να παραποιούν εντελώς αυτά που θα έλεγαν οι ίδιοι οι άνθρωπο».

Αρκετοί ηθικολόγοι της τεχνολογίας έχουν εκφράσει παρόμοιες ανησυχίες, αλλά η ψυχοθεραπεύτρια και σύμβουλος πένθους Megan Devine διερωτάται αν υπάρχει πραγματικά μια γραμμή που η τεχνολογία δεν πρέπει να ξεπερνά όταν πρόκειται να βοηθήσει τους ανθρώπους να θρηνήσουν. «Ποιος αποφασίζει τι σημαίνει ‘βοηθώντας τους ανθρώπους να θρηνήσουν’;» αναρωτιέται.

Μάλλον αναπόφευκτο

Στο μέλλον, ωστόσο, κάποιο στοιχείο της ψηφιακής μεταθανάτιας ζωής μπορεί να αποδειχθεί αδύνατο να αποφευχθεί, όποιες κι αν είναι οι επιθυμίες μας, εν μέρει επειδή η ανάπτυξη πολλών προϊόντων τεχνητής νοημοσύνης έχει ξεπεράσει τα ηθικά ζητήματα που τα περιβάλλουν.

«Για τους περισσότερους από εμάς που ζούμε στις ψηφιακές κοινωνίες της Δύσης, η τεχνολογία διασφαλίζει ότι όλοι θα έχουμε μια ψηφιακή μετά θάνατον ζωή» λέει η Devine. Ακόμη και αν οι συνομιλίες μας δεν τροφοδοτούνται σε ένα chatbot, η διαδικτυακή μας δραστηριότητα είναι πιθανό να παραμείνει online για να τη βλέπουν οι άλλοι για χρόνια μετά το θάνατό μας – είτε μας αρέσει είτε όχι.

*Με στοιχεία από theguardian.com