Κύπρος, 20 Ιουλίου 1974: Ο «αιφνιδιασμός», οι υποψίες, τα σχέδια που έμειναν στο συρτάρι

Στο φύλλο του «Βήματος» που είχε κυκλοφορήσει στις 18 Ιουλίου 1984 περιλαμβανόταν ένα άρθρο σχετικό με τα τραγικά γεγονότα της Κύπρου το 1974 – ήταν το τρίτο σειράς σχετικών δημοσιευμάτων της εφημερίδας τον Ιούλιο του 1984, με αφορμή τη συμπλήρωση δέκα ετών από το χουντικό πραξικόπημα στη μεγαλόνησο και την επακολουθήσασα τουρκική εισβολή.

Το εν λόγω κείμενο ήταν αφιερωμένο ειδικότερα στα όσα είχαν διαδραματιστεί στην Κύπρο την 20ή Ιουλίου 1974, ημέρα όπου η γείτων έθεσε σε εφαρμογή το διαβόητο σχέδιο εισβολής της με την κωδική ονομασία «Αττίλας Ι» (20-22 Ιουλίου 1974). Σε αυτό διαβάζουμε τα εξής:

Τα ξημερώματα της 20ής Ιουλίου 1974 άρχισε η τουρκική εισβολή στην Κύπρο. Χρησιμοποιώντας μεγάλες ναυτικές και αεροπορικές δυνάμεις και όλες τις επίλεκτες μονάδες καταδρομών που διέθεταν, οι Τούρκοι επετέθησαν στην Κύπρο.

Η Εθνική Φρουρά της Κύπρου φάνηκε να αιφνιδιάζεται σε ασύλληπτη έκταση. Αλλά ο αιφνιδιασμός αυτός δεν δικαιολογείται από τα πράγματα. Διότι δεν υπήρξε αποτέλεσμα τουρκικών παραπλανητικών ενεργειών.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 18.7.1984, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Οι αρμόδιες ελληνοκυπριακές και ελληνικές υπηρεσίες γνώριζαν ότι, από την ημέρα που έγινε στην Κύπρο το πραξικόπημα, είχε αρχίσει η συγκέντρωση μεγάλων στρατιωτικών δυνάμεων στα νότια της Μικράς Ασίας, απέναντι από την Κύπρο. Στις 19 Ιουλίου υπήρχαν ήδη πληροφορίες ότι η Τουρκία ήταν πια έτοιμη στρατιωτικώς για να επιτεθεί στην Κύπρο. Και τη νύκτα της 19ης προς την 20ή Ιουλίου είχαν επισημανθεί οι τουρκικές ναυτικές δυνάμεις να πλέουν κοντά στη βόρεια ακτή του νησιού. Λίγο πριν από τα ξημερώματα ο τουρκικός στόλος είχε ποντίσει σε μικρή απόσταση από την Κυρήνεια.

Για οποιονδήποτε λογικό άνθρωπο ήταν φανερό ότι η απόβαση στην Κύπρο ήταν πια ζήτημα ωρών. Και οποιοσδήποτε άνθρωπος με κοινή λογική θα φρόντιζε αμέσως να λάβει τα μέτρα του. Αυτό δεν συνέβη στην Κύπρο. Λίγη μόλις ώρα πριν εκδηλωθεί η τουρκική επίθεση, οι ελληνοκυπριακές μονάδες παρέμεναν μακριά από τη βόρεια Κύπρο, στα στρατόπεδά τους.

Και όταν εκδηλώθηκε η επίθεση; Δεν αντέταξαν άμυνα, περιμένοντας διαταγές του Επιτελείου της Εθνικής Φρουράς, το οποίο ζητούσε οδηγίες από την Αθήνα.

Το ακόμη φοβερότερο, όμως, είναι άλλο: ότι οι τουρκικές δυνάμεις αμέσως μετά την εκδήλωση της επιθέσεως έδρασαν έτσι, ώστε να δημιουργείται η εντύπωση, τώρα πια, ότι εγνώριζαν πως δεν πρόκειται να αντιμετωπίσουν ουσιαστική και συστηματική άμυνα.

Έτσι μόνο εξηγείται, σύμφωνα με υπεύθυνες εκτιμήσεις παραγόντων που έχουν γνώση όλων όσων συνέβησαν, το γεγονός ότι οι Τούρκοι κατάφεραν αμέσως να αποβιβάσουν σημαντικές δυνάμεις στον τουρκοκυπριακό θύλακο της Λευκωσίας. Οι παράγοντες αυτοί υπογραμμίζουν ότι:

Προξενεί κατάπληξη (αλλά και οργή) το γεγονός πως το πρωί της πρώτης ημέρας της τουρκικής επιθέσεως τα τουρκικά μεταγωγικά αεροσκάφη πετούσαν σε εξαιρετικά χαμηλό ύψος πάνω από την Κύπρο, ρίχνοντας συνεχώς αλεξιπτωτιστές, ενώ παράλληλα τουρκικά ελικόπτερα πετούσαν σε πυκνούς σχηματισμούς (περίπου όπως συμβαίνει στις παρελάσεις) μεταφέροντας συνεχώς δυνάμεις καταδρομών, τις οποίες και με εκπληκτική ευκολία αποβίβαζαν στις τουρκοκυπριακές περιοχές.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 18.7.1984, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Και τα δρομολόγια αυτά της Τουρκικής Αεροπορίας γίνονταν με διέλευση πάνω από το κυπριακό έδαφος, το οποίο βρισκόταν κάτω από τον έλεγχο της Κυπριακής Εθνοφρουράς. Οι σχηματισμοί των τουρκικών ελικοπτέρων ήταν απόλυτα τρωτοί από τα αντιαεροπορικά της Εθνοφρουράς, ενώ και τα τουρκικά μεταγωγικά αεροπλάνα δρούσαν μέσα στο βεληνεκές των ελληνικών αντιαεροπορικών – ανενόχλητα. Τα αντιαεροπορικά, όμως, δεν διατάχθηκαν να κτυπήσουν.

Μπορεί, ασφαλώς, να παρατηρηθεί ότι το γεγονός πως δεν χρησιμοποιήθηκαν τα αντιαεροπορικά της Εθνικής Φρουράς ίσως να οφείλεται απλώς σε ανικανότητα ή πρωτοφανή άγνοια των υπευθύνων. Το επιχείρημα αυτό, όμως, δεν στέκει, διότι υπάρχει το αναμφισβήτητο γεγονός πως οι Τούρκοι επεδόθησαν σε μια ενέργεια αερομεταφοράς επιλέκτων μονάδων που θα μπορούσε να έχει σαν αποτέλεσμα την ολοκληρωτική καταστροφή τους – αν τα αντιαεροπορικά λειτουργούσαν…

Πώς το απετόλμησαν αυτό οι Τούρκοι; Δυο εξηγήσεις μπορούν να δοθούν. Η πρώτη είναι πως εγνώριζαν ότι δεν θα λειτουργήσει η κυπριακή αντιαεροπορική άμυνα. Η δεύτερη εξήγηση που θα μπορούσε να δοθεί είναι ότι μια τέτοια επιχείρηση ήταν δυνατόν να σχεδιασθεί από το Τουρκικό Επιτελείο, αν προηγουμένως είχαν εξουδετερωθεί τα αντιαεροπορικά όπλα της Κύπρου. Αλλά κάτι τέτοιο δεν συνέβη μέχρι και το τέλος της τουρκικής εισβολής.

Τα αντιαεροπορικά της Κύπρου δεν λειτούργησαν ακριβώς τότε που έπρεπε. Και από τις συγκεκριμένες τουρκικές «παράτολμες» ενέργειες προκύπτει ότι το Τουρκικό Επιτελείο εγνώριζε από πριν κατά ποιον τρόπο θα «αντιδράσει» η Εθνική Φρουρά.

Όλα όσα συνέβησαν εκείνη την πρώτη ημέρα, αλλά και μετά, δείχνουν, σύμφωνα με υπεύθυνες πάντοτε εκτιμήσεις, ότι οι Τούρκοι έδρασαν γνωρίζοντας τι πρόκειται να συμβεί ύστερα από κάθε ενέργειά τους, αλλά και κατά τη διάρκειά της. Είναι απόλυτα βέβαιο ότι, αν η Εθνοφρουρά χρησιμοποιούσε τα αντιαεροπορικά της όπλα, οι απώλειες των Τούρκων θα ήταν τρομακτικές.

Σύμφωνα επίσης με εκτιμήσεις παραγόντων που γνωρίζουν τα πράγματα: η τότε ηγεσία της Εθνικής Φρουράς δεν μπόρεσε να αντεπεξέλθει στο έργο της διοικήσεως και να διευθύνει τις επιχειρήσεις για πολλούς λόγους. Αλλά πέρα από αυτό το γεγονός υπάρχει η βεβαία διαπίστωση ότι η ηγεσία της Εθνοφρουράς:

Πρώτο: παρουσίασε το απίστευτο θέαμα να ζητά συνεχώς οδηγίες από το Ελληνικό Αρχηγείο Ενόπλων Δυνάμεων – ακόμη κι αν έπρεπε να ανταποδώσει τα πυρά στις τουρκικές δυνάμεις που πυρπολούσαν το νησί.

Δεύτερο: δεν εφάρμοσε τα επιτελικά σχέδια αμύνης της Κύπρου.

Εκτός από το ότι δεν υπήρξε αντιαεροπορική άμυνα, χρησιμοποιήθηκε και η ΕΛΔΥΚ κατά τρόπο που δημιουργεί πολλές υποψίες.

Πρώτα-πρώτα: το σύνολο των μονάδων ελιγμού της Κυπριακής Εθνοφρουράς, αντί να τηρηθεί περίπου σε εφεδρεία, για να χρησιμοποιηθεί εναντίον πιθανού τουρκικού προγεφυρώματος στα βόρεια του νησιού, χρησιμοποιήθηκε για περίσφιξη των τουρκικών θυλάκων. Και ακόμη: η ΕΛΔΥΚ, ενώ έπρεπε να μείνει στην εφεδρεία για να εξοντώσει τυχόν τουρκικό προγεφύρωμα, διατάχθηκε να περισφίξει τον βασικό τουρκοκυπριακό θύλακο (Λευκωσίας – Αγύρτας), με αποτέλεσμα να σπαταλήσει εκεί τις δυνάμεις της, και μάλιστα χωρίς αποτέλεσμα.

Και όμως: τα επιτελικά σχέδια αμύνης της Κύπρου προέβλεπαν ότι σε περίπτωση τουρκικής εισβολής η ΕΛΔΥΚ έπρεπε να χρησιμοποιηθεί για την εξόντωση του πιθανού τουρκικού προγεφυρώματος στα βόρεια του νησιού – και σύμφωνα με εκτιμήσεις υπευθύνων παραγόντων η ΕΛΔΥΚ μπορούσε να το επιτύχει. Αλλά τα σχέδια δεν εφαρμόσθηκαν…