Όσα μου έμαθαν οι αρχαίοι Ελληνες

Οι προσωκρατικοί φιλόσοφοι παραδίδουν μαθήματα ζωής χωρίς η σκέψη τους να χάνει το βαθύτερο νόημά της. Το βιβλίο του Ανταμ Νίκολσον «How to Be: Life Lessons from the Early Greeks», είναι σαν ένα είδος βιβλίου αυτοβοήθειας υψηλών προδιαγραφών για τις απαρχές της δυτικής φιλοσοφικής σκέψης, αναφέρει η «Guardian». Πρόκειται για το 25ο βιβλίο του πολυμαθούς συγγραφέα και ιστορικού που η καριέρα του καλύπτει σαράντα χρόνια γραφής και διαφορετικής θεματολογίας.

Στο «How to Be», ο Νίκολσον συνεχίζει τη φανταστική ενασχόλησή του με τον αρχαίο κόσμο, εμβαθύνοντας στις ζωές των προσωκρατικών φιλοσόφων Πυθαγόρα, Ηράκλειτου και Ζήνωνα. Αλλά και στους λιγότερο γνωστούς Αναξιμένη, Ξενοφάνη και Αρχίλοχο. Ολοι αυτοί οι στοχαστές, υποστηρίζει ο Νίκολσον, συνδέονται χωρικά και χρονικά μεταξύ τους καθώς εμφανίζονται μεταξύ 800 και 450 π.Χ. στη Μεγάλη Ελλάδα. Αλλά και με το γεγονός ότι τους χαρακτηρίζει αυτό που ο ίδιος αποκαλεί «μυαλό του λιμανιού», ενώνoντας πειστικά διαφορετικούς στοχαστές με πολύ διαφορετικές προσεγγίσεις στα μεγάλα ερωτήματα της ζωής.

Κατά τον Νίκολσον η καθημερινή ύπαρξη στις πολυσύχναστες πόλεις – λιμάνια της αρχαϊκής Ελλάδας, όπου δινόταν έμφαση στη «ρευστότητα… την ανταλλαγή και τη σύνδεση», γέννησε τη φιλοσοφία. Το εμπόριο και το πηγαινέλα των λαών και των ιδεών απαιτούσαν νέους τρόπους σκέψης για τον κόσμο, για τη διαμόρφωση των μεταξύ μας σχέσεων. Οι προσωκρατικοί φιλόσοφοι έδωσαν φωνή σε αυτούς τους νέους τρόπους σκέψης. Και ο συγγραφέας του «How to Be» ταξιδεύει στις σημερινές τοποθεσίες αυτών των λιμανιών – Σμύρνη, Μίλητος, Εφεσος, Ισκια, Ελέα – προκειμένου να διερευνήσει την ιδέα ότι «οι τόποι δίνουν πρόσβαση στα μυαλά» και ότι «η φιλοσοφία έχει γεωγραφία».

«Κυβερνάει η αγάπη το σύμπαν;»

Η δομή του «How to Be» εξυπηρετεί έναν διδακτικό σκοπό. Και ο συγγραφέας του επιδιώκει να καταστήσει σύγχρονους τους αρχαίους στοχαστές με μία σειρά ερωτήματα στα οποία οι ρήσεις των προσωκρατικών δίνουν απαντήσεις που απηχούν το παρόν: «Πώς να είμαι εγώ;» «Κυβερνάει η αγάπη το σύμπαν;» ή «Μπορώ να ζήσω πολλαπλές πραγματικότητες;». Το βιβλίο κλείνει και με ένα βασικό στοιχείο αυτοβοήθειας: έναν κατάλογο με συμπεράσματα τα οποία μπορούν να αξιοποιήσουν στη σύγχρονη ζωή τους τα στελέχη που πιέζονται από τον χρόνο και θέλουν να μάθουν το «ζουμί» από μία έννοια.

Σε άλλα χέρια αυτός ο φορμαλιστικός λαϊκισμός θα μπορούσε να είναι κακόγουστος, αλλά ο Νίκολσον γράφει για τη σκέψη των προσωκρατικών με μια λάμψη στα μάτια. «Δεν είμαι σίγουρος ότι έχω διαβάσει ποτέ βιβλίο που να παντρεύει τέτοια βαθύτητα με τέτοια σκανδαλώδη αίσθηση της διασκέδασης», συμπεραίνει ο Αλεξ Πρέστον στην κριτική του στην «Guardian» για το «How to Be».

Ενα ακόμη ξεχωριστό χαρακτηριστικό του είναι η εικονογράφησή του με δεκάδες φωτογραφίες αρχαιοελληνικών αντικειμένων που βρίσκονται σε μουσεία. Ενα από τα εκθέματα που περιγράφει ο Νίκολσον είναι ένα χρυσό φύλλο με οδηγίες για τη μετά θάνατον ζωή που είχαν χαράξει κάποιοι λάτρεις των Ορφικών Μυστηρίων που ακολουθούσαν τις διδασκαλίες του Πυθαγόρα.

Στο «How to Be» ξεκινάμε με τη φαινομενικά αφηρημένη σκέψη μιας πλειάδας σοφών και αρχαίων μυαλών και στη συνέχεια εστιάζουμε στα νομίσματα, τα όστρακα και τους αμφορείς που ήταν τα καθημερινά αντικείμενα των φιλοσόφων του λιμανιού. Βλέπουμε αυτά τα θραύσματα, τα ερείπια, τα μουσειακά κομμάτια, υπό ένα νέο πρίσμα, που γίνονται του παρόντος και πιο σημαντικά λόγω της εγγύτητάς τους με στοχαστές των οποίων οι ιδέες μιλούν δυνατά στον κατακερματισμένο, ανήσυχο κόσμο μας. Το «How to Be» εκπληρώνει τον βαρύγδουπο τίτλο του: είναι σαν ένα δίχτυ που απλώνεται ανάμεσα στο βαθύ παρελθόν και το παρόν, σαν ένα σχέδιο για μια ζωή που θα πάει καλά.

Έντυπη έκδοση «ΤΑ ΝΕΑ»