Κώστας Καρυωτάκης: «Τι νέος που έφτασεν εδώ…»

Ξεκινώ από την κοινή διαπίστωση ότι ο υπερρεαλισμός, ως αισθητική πλέον μνήμη, άρδευσε και αρδεύει πλουσιοπάροχα τη νεότατη ποιητική γενιά. Παράλληλα, στη δεκαετία του ’20, κατά την οποία κυριότερα έδρασε ποιητικά ο Καρυωτάκης, ο υπερρεαλισμός ανδρωνόταν στην Ευρώπη, απελευθερωτικά μεν, όχι όμως, όπως συνήθως λέγεται, ως έκφραση ψυχικής ευφορίας και ανάτασης. Νομίζω πως ανδρωνόταν ως διατύπωση μιας βαθύτερης απαισιοδοξίας ως προς την αποτελεσματικότητα των ορθολογιστικών λύσεων πάνω στα κοινωνικά και μεταφυσικά προβλήματα του ανθρώπου. Ο Καρυωτάκης παρέλαβε αυτό το ουσιαστικά πεσσιμιστικό μήνυμα των καιρών του και προχώρησε στη δική του αισθητική επανάσταση, σε όποιο μέτρο βέβαια ήταν δυνατό να νοηθεί αυτή για τα ελληνικά δεδομένα της εποχής, κι έτσι εξέφρασε την προσωπική μοναχική του περίπτωση, περνώντας, κατ’ αναλογία, από την παράδοση στο νεοσυμβολισμό.

Εκτός λοιπόν από την προφητικότητα της ψυχικής του στάσης σε σχέση με το σήμερα, ο Καρυωτάκης υπήρξε και προδρομικός στον ελληνικό χώρο ως προς την αισθητική του ρήξη με τον ποιητικό λόγο του καιρού του.

Έτσι, στον Καρυωτάκη οφείλουμε τη σύντομη και τόσο καίρια γέφυρα ανάμεσα στην παραδοσιακή ποίηση και τον υπερρεαλισμό, ο οποίος όμως μέχρι και σήμερα, έστω και αναμνησιακά, εξακολουθεί να μας πριμοδοτεί. Κι ακόμη, ο ποιητής αυτός έρχεται από τότε, ιδιοσυγκρασιακά προφητικός, να συναντήσει το κερματισμένο ψυχικό τοπίο της δεκαετίας του ’70.

Επειδή λοιπόν, σ’ ένα μεγάλο βαθμό, αυτό μας το τοπίο ο Καρυωτάκης το προεξαγγέλλει μισόν αιώνα πριν, πιστεύω πως, ως φυσική συνέπεια, το μαγνητίζει και αισθητικά, έστω υπόγεια. Επηρεάζει δηλαδή αποφασιστικά, μαζί με τις παρεμβαλλόμενες υπερρεαλιστικές μνήμες, τη διαμόρφωση τής, σε όποιο βαθμό, ανανεωμένης, νεότατης εκφραστικής.

Με βάση αυτό το συλλογισμό, δεν διακρίνω (εκτός ίσως από τον Καβάφη, αλλά όχι στον ίδιο βαθμό) ευεργετικότερη αλλά και συγγενέστερη προς τη νέα ποιητική γενιά φωνή, από εκείνην του Καρυωτάκη. Λειτουργικά στην Ελλάδα, άνοιξε το δρόμο προς το μεγάλο τροφοδότη, τον Μαικήνα υπερρεαλισμό. Αν τώρα αφαιρέσουμε τις μεταποιητικές επιβιώσεις αυτού του τελευταίου, το σημασιολογικό στίγμα των νεότατων, βαθύτερα παρακμιακό και ατομικιστικό, αποκαλύπτει τον καρυωτακισμό του πυρήνα.

Μόνο που εκείνος, πόσο νωρίτερα, «τι νέος που έφτασεν εδώ…»

*Έξοχο κείμενο του ποιητή, κριτικού, δοκιμιογράφου και μεταφραστή Γιάννη Βαρβέρη, που είχε δημοσιευτεί στη μηνιαία επιθεώρηση τέχνης, κριτικής και κοινωνικού προβληματισμού «Γράμματα και Τέχνες» το 1985 (τεύχος υπ’ αρ. 41, Ιούνιος – Ιούλιος).

Το κείμενο του Βαρβέρη ήταν κομμάτι του αξιόλογου αφιερώματος που είχε κάνει το περιοδικό (εκδότης και διευθυντής του ήταν ο αείμνηστος Κώστας Γ. Παπαγεωργίου) στον Κ. Γ. Καρυωτάκη.

Ο ποιητής Κώστας Καρυωτάκης γεννήθηκε στην Τρίπολη στις 30 Οκτωβρίου 1896 και απεβίωσε στην Πρέβεζα στις 21 Ιουλίου 1928.

Στην κεντρική φωτογραφία του παρόντος άρθρου, αυτοπροσωπογραφία του 1923 (πηγή: «Γράμματα και Τέχνες», τεύχος υπ’ αρ. 41).