Οι εθελοντές που λύνουν τον γρίφο της ταυτοποίησης των νεκρών

«Το πρώτο που χρειάζεται για να είσαι μέλος της ομάδας είναι να είσαι εθελοντής. Είναι η πρώτη και κύρια δεξιότητα. Εμείς ως αστυνομικοί είμαστε κάποιες φορές οι εκφραστές της αρνητικής εξουσίας του κράτους. Εδώ όμως είμαστε εθελοντικά για να επιτελέσουμε ένα τεράστιο ανθρωπιστικό έργο. Τα μέλη της ομάδας θέλουμε να είναι όλοι εθελοντές γιατί είναι μια δραστηριότητα πέρα από την καθημερινή τους δράση, είναι υπερωριακή εργασία, δεν υπάρχει αμοιβή, μόνο η ηθική ανταμοιβή ότι μπορούμε να προσφέρουμε στον άνθρωπο. Από τη στιγμή που ενεργοποιείται η ομάδα μας όμως, η παρουσία όλων είναι υποχρεωτική».

Με αυτήν την εισαγωγική τοποθέτηση, ο Παντελής Θέμελης, ο 45χρονος αστυνομικός υποδιευθυντής του Ενιαίου Συντονιστικού Κέντρου Επιχειρήσεων και Διαχείρισης Κρίσεων (ΕΣΚΕΔΙΚ) της ΕΛ.ΑΣ., που από τον Σεπτέμβριο του 2021 διοικεί την Ομάδα Αναγνώρισης Θυμάτων Καταστροφών, υποδέχθηκε «ΤΑ ΝΕΑ» στον τρίτο όροφο του υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου.

Οπως εξηγεί ο διοικητής της ΟΑΘΥΚ, πρόκειται για μια εθνική ομάδα που απαρτίζεται κυρίως από αστυνομικούς και ενεργοποιείται έπειτα από μια μεγάλη καταστροφή (βάσει του Σχεδίου Διαχείρισης Ανθρώπινων Απωλειών της Γενικής Γραμματείας Πολιτικής Προστασίας, το οποίο ακολουθεί τα διεθνή πρότυπα της Interpol) με αντικείμενο την αναγνώριση και ταυτοποίηση θυμάτων από ατυχήματα, καταστροφές, εγκληματικές και τρομοκρατικές ενέργειες. Πρώτη φορά ενεργοποιήθηκε το 2018 μετά τη φονική πυρκαγιά στο Μάτι. Δεύτερη φορά μετά το σιδηροδρομικό δυστύχημα στα Τέμπη και τώρα, ξανά, αμέσως μετά το ναυάγιο στην Πύλο.

«Εχουμε σχηματίσει μία ad hoc ομάδα», εξηγεί ο Π. Θέμελης, «και όταν γίνεται μια καταστροφή ενεργοποιούμαστε και αναλόγως δρούμε. Και στον τόπο όπου γίνεται η καταστροφή και κεντρικά μετά, συντονιστικά, είτε στην Αθήνα, είτε σε άλλες περιοχές». Σταθερά η ομάδα απαρτίζεται από 120 μέλη, αλλά το πόσοι κάθε φορά θα ενεργοποιηθούν εξαρτάται από τη φύση του συμβάντος. «Περίπου ανά 12ωρη βάρδια εργάζεται ένας μέσος όρος 20 ατόμων. Και αυτός ανανεώνεται γιατί το μάξιμουμ που μπορεί να αποδώσει κάποιος υπό συνεχόμενη πίεση για να αποφύγουμε τα λάθη είναι οι 10 ημέρες. Ηλικιακά τα μέλη της ομάδας ξεκινούν από τα 20 έτη και μπορεί να φτάσουν και στα 60-65», αναφέρει ο διοικητής της ομάδας, η οποία περιλαμβάνει μέλη μόνιμα και μη μόνιμα με διάφορες ειδικότητες.

Η διαχείριση μιας κρίσης

«Ξεκινάμε από τη διαχείριση κρίσεων, τον σχεδιασμό ασφάλειας, την επικοινωνιακή διαχείριση. Ολα τα μέλη μας είναι τουλάχιστον σε επίπεδο μεταπτυχιακού. Εχουμε πραγματογνώμονες DNA, πραγματογνώμονες δακτυλοσκοπικών δεδομένων, φωτογράφους με εξειδίκευση, ερευνητές στο πεδίο, ιατροδικαστές, δικαστικούς ανθρωπολόγους, αλλά και οδοντιάτρους αν χρειαστεί να αναγνωρίσουμε σκελετούς από τα οδοντογράμματα. Εχουμε ψυχολόγους από το υπουργείο Υγείας για την υποστήριξη των συγγενών και ψυχολόγους για την ψυχολογική υποστήριξη των μελών της Ομάδας. Στο ναυάγιο, για παράδειγμα, χρησιμοποιήθηκαν στην περισυλλογή των σορών μέλη του Πολεμικού Ναυτικού», σημειώνει ο Π. Θέμελης.

Βάσει πρωτοκόλλου, περίπου στη μία ώρα από κάθε συμβάν, έχει σχηματιστεί από το Κέντρο Επιχειρήσεων μια πρώτη εικόνα της κρισιμότητας της κατάστασης και οι άνθρωποι του ΕΣΚΕΔΙΚ ακολούθως σχηματίζουν τον αριθμό του τηλεφώνου του Παντελή Θέμελη. «Παίρνουν εμένα τηλέφωνο οποιαδήποτε ώρα και στιγμή και εγώ ενεργοποιώ την ομάδα. Με το ναυάγιο έτυχε να είμαι στο εξωτερικό και επέστρεψα την άλλη μέρα το πρωί. Η ενεργοποίηση γίνεται άμεσα καθώς από πριν έχουμε αναθέσει ρόλους. Εγώ ειδοποιώ τους επικεφαλής μου κι ο κάθε επικεφαλής ξέρει ακριβώς ποιους πρέπει να ειδοποιήσει. Εχουμε μια σχετική ετοιμότητα για να μπορέσουμε να δράσουμε άμεσα. Παίρνουμε συγκεκριμένο εξοπλισμό, τα οχήματά μας και πάμε στο σημείο που πρέπει».

Στα Τέμπη η ομάδα παρέμεινε στο σημείο 11 ημέρες με 12 άτομα, ενώ τα μέλη της ευρύτερης ομάδας ξεπέρασαν τα 100. Στην Καλαμάτα, όπως αναφέρει στα «ΝΕΑ» ο 37χρονος Βασίλης Μακρής – αστυνόμος β’ στο Τμήμα Εγκλημάτων κατά Ιδιοκτησίας στην Ασφάλεια Αττικής και μέλος της ομάδας από ιδρύσεως ως προϊστάμενος της συλλογής προθανάτιων στοιχείων -, η ομάδα κατέβηκε με 9 μέλη για τρεις μέρες. Ο ίδιος περιγράφει τους τρεις βασικούς άξονες στους οποίους χωρίζεται το έργο τους: «Το πρώτο κομμάτι αφορά τη συλλογή των σορών ή των μελών από το σημείο που έγινε το δυστύχημα. Το δεύτερο αφορά τη συλλογή προθανάτιων στοιχείων και το τρίτο τη συλλογή στοιχείων μεταθανάτιων».

Πολύ βαρύ το συναισθηματικό φορτίο

Για την επαφή με τους συγγενείς αναλαμβάνει δράση ο Βασίλης, ο οποίος έχει λάβει μέρος στη διαχείριση και των τριών συμβάντων (Μάτι, Τέμπη, Πύλος). «Είναι πολύ δύσκολη διαδικασία, χρειάζεται ιδιαίτερη διαχείριση», παραδέχεται ο ίδιος.

«Στα Τέμπη υπήρχε μεγάλη πίεση των συγγενών προς την ομάδα ώστε να περαιωθεί η διαδικασία όσο το δυνατόν γρηγορότερα. Το συναισθηματικό φορτίο είναι τεράστιο. Η κάθε περίπτωση είναι διαφορετική. Υπάρχουν συγγενείς που κατανοούν ότι είσαι κι εσύ σε μια δύσκολη θέση καθώς είσαι επιφορτισμένος με τη διαχείριση μιας κρίσης. Προ της σύστασης της ομάδας, ενδεχομένως να γινόταν και οπτική αναγνώριση με αποτέλεσμα να έχουμε λάθη. Και δεν υπάρχει πιο μακάβριο πράγμα από το να αποδοθεί μια σορός σε κάποιον που δεν είναι συγγενής».

Από το τρίτο κομμάτι της διαχείρισης, τη συλλογή μεταθανάτιων στοιχείων, ο 29χρονος Τάσος Βέργος, υπαστυνόμος στο Τμήμα Ανθρωποκτονιών της Διεύθυνσης Ασφάλειας Αττικής και μέλος της ΟΑΘΥΚ, περιγράφει πώς μοίρασαν τη δουλειά με τον συνάδελφό του, τον 33χρονο Λουκά Σαπλαούρα (αστυνόμο β’ στο Ανθρωποκτονιών) – ο ένας επικεφαλής στο νεκροτομείο Πειραιά και ο άλλος στης Αθήνας – ώστε να προλάβουν τις σορούς από το ναυάγιο σε καλή κατάσταση.

«Στην Πύλο καταλάβαινες ότι αυτό που βλέπεις είναι άνθρωπος απλώς κάποιες σοροί βρέθηκαν τέσσερις-πέντε μέρες μετά, είχε προχωρήσει η σήψη πολύ και είχαν φαγωθεί από τα ψάρια. Στα Τέμπη, τα περισσότερα πτώματα ήταν διαμελισμένα και καμένα σε μεγάλο βαθμό. Δεν είχαν άκρα, δεν είχαν πόδια, ήταν από τη λεκάνη μέχρι τον λαιμό, το κεφάλι ήταν καμένο, τα χέρια ήταν και αυτά καμένα, δεν υπήρχαν παλάμες, ήταν ένα κομμάτι από τον μηρό μέχρι το σαγόνι καμένο. Δεν ήξερες καν αν θα ταυτοποιηθεί. Στην απόδοση των σορών, μια οικογένεια παρέλαβε ένα κομμάτι σάρκας δέκα εκατοστών. Αλλοι παρέλαβαν τον άνθρωπό τους διαμελισμένο σε επτά κομμάτια. Αλλά το πιο δύσκολο ήταν στο Μάτι, όπου κάποιες σοροί ήταν βρέφη, ούτε ενός έτους, καμένα από τη μέση και κάτω. Οι εικόνες ήταν σκληρές. Πολλοί συνάδελφοι βγήκαν από το νεκροτομείο, μείναμε μέσα δύο-τρία άτομα που έχουμε μεγαλύτερη εξοικείωση με τα πτώματα από το Ανθρωποκτονιών», θυμάται ο Τάσος, με τον Λάμπρο που βρέθηκε σε Τέμπη και Πύλο να προσθέτει: «Στην Πύλο, έβλεπες τόσες σορούς κι έπρεπε να διαχειριστείς πως όλοι αυτοί πριν από λίγο ζούσαν. Γενικότερα, στο νεκροτομείο δεν έχεις χρόνο να σκεφτείς. Βλέπεις αλλά δεν σκέφτεσαι. Στα Τέμπη, μέσα σε τρεις μέρες κάναμε 110 νεκροτομές».

Και ο Βασίλης συμπληρώνει το μακάβριο παζλ λέγοντας: «Υπήρχε περίπτωση που για ένα θύμα ταυτοποιήσαμε 15 κομμάτια».

«Oι Ελληνες πάντα τιμούσαν τους νεκρούς»

Αραγε τι είναι αυτό που τους κρατά σε αυτήν την εθελοντική δέσμευση, η οποία σε κάθε βήμα της αποπνέει πόνο και θάνατο; «Το επίπεδο του κάθε πολιτισμού φαίνεται από τη διαχείριση των νεκρών», σχολιάζει πρώτος ο διοικητής τους και ο Βασίλης αναλαμβάνει την αποκωδικοποίηση της συγκεκριμένης φράσης.

«Δεν είμαστε απλοί δημόσιοι υπάλληλοι. Θεωρούμε τους εαυτούς μας κρατικούς λειτουργούς. Και προσπαθούμε να κάνουμε τη δουλειά μας, ο καθένας στον τομέα του, όσο καλύτερα γίνεται. Αυτό εδώ είναι ένα ανθρωπιστικό κομμάτι στο οποίο μας δόθηκε η ευκαιρία να συμμετέχουμε και στην πορεία καταλάβαμε ότι είναι εξαιρετικά σημαντικό. Ξέρετε, οι Ελληνες, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, στους νεκρούς μας αποτίαμε τον φόρο τιμής». Ο Παντελής Θέμελης γνέφει συγκαταβατικά. «Είναι μια πανανθρώπινη πράξη. Μπορεί το ψυχολογικό βάρος να είναι μεγάλο, αλλά δεν κουραζόμαστε γιατί προσφέρουμε».

Μετά το ναυάγιο στην Πύλο, η ομάδα δέχεται την πολύτιμη βοήθεια της Αγγέλικας Χάντζου, διευθύντριας του Γενικού Γραμματέα Υποδοχής Αιτούντων Ασυλο, που συνέβαλε στη δημιουργία call center με δυνατότητες μετάφρασης σε αγγλικά, αραβικά, φαρσί, παστό και ουρντού, στον 3ο όροφο του κτιρίου Κεράνη. «Το ναυάγιο ήταν από τις καταστροφές που ως ομάδα φοβόμασταν ότι θα συμβεί. Θα είναι μια μαραθώνια διαδικασία γιατί θα πρέπει να διασταυρώσουμε τα στοιχεία με όλες τις εμπλεκόμενες Αρχές», αναφέρει ο διοικητής της ομάδας.

Έντυπη έκδοση «ΤΑ ΝΕΑ»