Μπορεί να γίνει η τεχνολογία το αφήγημα που χρειάζεται η Αριστερά για να είναι ξανά επίκαιρη;

Γράφει η Διάνα Βουτυράκου*

Κατά τη διάρκεια της κρίσης του καπιταλισμού σε όλη την Ευρώπη, δημιουργήθηκε εύφορο έδαφος για την Αριστερά, αφού μπορούσε να απαντήσει στην κρίση αυτή, με την πρόταση ενός εναλλακτικού συστήματος διακυβέρνησης. Μία πρόταση για τη μείωση των ανισοτήτων και την εξάλειψη φτώχειας, μία πρόταση που έδωσε στον κόσμο ελπίδα για κοινωνική ευημερία. Τα τελευταία χρόνια όμως, η κρίση φαίνεται πως βρίσκεται σε ύφεση, παρουσιάζοντας μία εικόνα επιστροφής στην «κανονικότητα». Έτσι η Δεξιά ανθεί και πάλι σε όλη την Ευρώπη. Μία Δεξιά που δε δίστασε και να χαρακτηρίσει τη μικρή περίοδο άνθησης της Ευρωπαϊκής Αριστεράς στη σύγχρονη ιστορία, ως παρένθεση.

Το δε αντίπαλο μέτωπο της Δεξιάς τείνει να γίνει -ή και είναι ήδη σε κάποιες χώρες-, η ακροδεξιά. Γιατί η ακροδεξιά ξέρει τον εχθρό της, και ξέρει πως να τον παρουσιάσει για να ταυτιστεί ο κόσμος με το αφήγημά της.

Γιατί μπορεί να πείθει τον κόσμο που αισθάνεται μέχρι σήμερα ασφαλής ότι υπάρχει ένας εχθρός εκεί έξω, ο «ξένος», ο «άλλος», ο «διαφορετικός», που πιθανόν να του ανατρέψει την κανονικότητα, όπως την έχει σχεδιάσει, όπως την έχει θεωρήσει δεδομένη. Να του στερήσει τη δουλειά του ή την ασφάλεια του. Στην Ελλάδα χρησιμοποιήθηκε πρόσφατα μέχρι και σαν επιχείρημα ότι ο «ξένος» μπορεί να επιβαρύνει μέχρι και το δημόσιο σύστημα υγείας.

Η Αριστερά χάνει έδαφος

Αντιθέτως η Αριστερά δείχνει να χάνει συνεχώς έδαφος στην Ευρώπη, μία εικόνα που επαληθεύθηκε και στη χώρα μας στις τελευταίες εκλογές. Στην προσπάθεια μίας γρήγορης, επιδερμικής εξήγησης θα μπορούσαμε να πούμε πως ένας Ευρωπαίος πολίτης σε μια χώρα που δε διανύει κρίση, δεν βρίσκει εύκολα κάποια απάντηση στην Αριστερά. Έχει μισθό που καλύπτει τις ανάγκες του και πιθανότατα στο τέλος κάθε μήνα αποταμιεύει ένα μέρος του.

Έχει κρατικές παροχές, στην παιδεία, την υγεία, τις συγκοινωνίες. Έχει ποιότητα ζωής και ελεύθερο χρόνο, ενώ μπορεί να σχεδιάσει και το μέλλον του στη χώρα του και τη δημιουργία οικογένειας. Η ακροδεξιά του δίνει μια εναλλακτική για να τα «διατηρήσει» αυτά, καθώς του λέει πως αν αυξηθεί η ζήτηση από περισσότερους ανθρώπους (τους «ξένους», τους «άλλους»), δεν θα υπάρχει αντίστοιχη προσφορά για όλους. Στον αντίποδα όμως μένει αναπάντητη, η εναλλακτική που προτείνει η Αριστερά.

Μπορεί να το κερδίσει μέσω της τεχνολογίας;

Στην 4η βιομηχανική επανάσταση που ζούμε όμως ίσως η τεχνολογία είναι η απάντηση μας, ώστε η Αριστερά να γίνει και πάλι επίκαιρη. Γιατί έχει κατηγορηθεί πολλάκις ως τεχνοφοβική, ενώ αυτό που οφείλει να κάνει, είναι να θέσει τα κατάλληλα ερωτήματα σχετικά με τη χρήση και την κατεύθυνση της Τεχνολογίας. Από ποιον δηλαδή, για ποιο σκοπό θα χρησιμοποιείται;

Για παράδειγμα, μια αλυσίδα σούπερ μάρκετ που αντικαθιστά τους υπαλλήλους της με αυτόματους πωλητές (όπως συμβαίνει σε αρκετές χώρες και της ΕΕ ήδη), τι υποχρεώσεις έχει απέναντι στο κράτος; Από τη μία δημιουργείται ξαφνικά ένας μεγάλος αριθμός ανέργων και από την άλλη ο εργοδότης απλώς μειώνει το καθημερινό κόστος του, αφού δεν πληρώνει μισθούς, ασφάλειες, ένσημα και λοιπές εισφορές.

Θα πρέπει λοιπόν να πληρώνει εργοδοτικές εισφορές στο κράτος για τους «αυτόματους» εργαζόμενους που έχει; Θα δούνε οι πολίτες μείωση τιμών στα ράφια, λόγω της μείωσης του κόστους του ιδιοκτήτη; Γιατί για την ώρα η απάντηση και στα δύο, όπως δίνεται από το νεοφιλελεύθερο καθεστώς, είναι απλή: όχι. Θα δει ο εργοδότης όμως συσσωρευμένα υπερκέρδη στους λογαριασμούς του.

Παράλληλα σε μία τεχνολογική καινοτομία στην ιατρική, όπως για παράδειγμα είναι η ρομποτική χειρουργική, θα έχει πρόσβαση ο πολίτης ή λόγω του κόστους μιας επέμβασης με τη χρήση ρομποτικών μηχανημάτων (που για την ώρα είναι υψηλό) δεν θα μπορέσει να επωφεληθεί; Θα αποτελεί η ρομποτική επέμβαση μια παροχή του δημόσιου συστήματος υγείας; Θα επιδοτείται ο γιατρός στο δημόσιο να εκπαιδευτεί στις νέες τεχνολογίες για να τις αξιοποιεί στους ασθενείς του;

Αναγκαία η χάραξη πολιτικής

Τα διλήμματα λοιπόν είναι ήδη εδώ, και θα πρέπει ως Αριστερά να τους δώσουμε κυρίαρχο ρόλο στη χάραξη πολιτικής και αφηγήματος για την επόμενη ημέρα. Στο Χόλιγουντ συμβαίνει αυτή τη στιγμή μια τεράστια απεργιακή κινητοποίηση ηθοποιών και σεναριογράφων, με ένα από τα κύρια αιτήματα των συνδικάτων τους να αφορά στην τεχνητή νοημοσύνη (ΑΙ). Πιο συγκεκριμένα ζητούν διασφαλίσεις πως η εργασία τους δεν θα αντικατασταθεί από την τεχνητή νοημοσύνη. Βιώσαμε επίσης πρόσφατα παραδείγματα σαν την Ducaan, όπου ο CEO της απέλυσε το 90% των υπαλλήλων του τμήματος εξυπηρέτησης πελατών, γιατί τους αντικατέστησε με AI Chatbot.

Σε μελέτη του, ο οικονομολόγος από το ΜΙΤ Daron Acemoglu, για την περίοδο 1990-2007, διαπίστωσε ότι με την προσθήκη ενός ρομπότ ανά χίλιους εργαζομένους, η εθνική αναλογία απασχόλησης προς πληθυσμό στις ΗΠΑ μειώθηκε κατά 0,2%. Ταυτόχρονα σύμφωνα με τη Διεθνή Ομοσπονδία Ρομποτικής (IFR) οι ετήσιες εγκαταστάσεις βιομηχανικών ρομπότ στην ΕΕ αυξήθηκαν φέτος κατά 6% σε σχέση με το 2022 και κατά 15% σε σχέση με το 2017. Πιο συγκεκριμένα μόνο το 2022 στη Γερμανία εγκαταστάθηκαν 26.000 βιομηχανικά ρομπότ, ενώ συνολικά στην ΕΕ 84.000.

Να πρωταγωνιστήσει η Αριστερά

Και εδώ ακριβώς η Αριστερά είναι που θα πρέπει να πρωταγωνιστεί, προκειμένου να διασφαλίσει πως η τεχνολογία θα χρησιμοποιείται για την κοινωνία. Για ασφαλέστερη εργασία, αλλά με προστασία του ανθρώπινου δικαιώματος στην εργασία. Για την υγεία ή την παιδεία, αλλά με εγγύηση της καθολικής προσβασιμότητας των πολιτών σε αυτή. Τεχνολογία για μοντέλα 4ήμερης εργασίας, για μείωση εργατικών ατυχημάτων, για βελτίωση της καθημερινότητας μας, για υποστήριξη και όχι αντικατάσταση του ανθρώπου.

Γιατί ναι, η εύκολη απάντηση πως η τεχνολογία δημιουργεί νέες θέσεις εργασίας είναι αληθής, οι θέσεις αυτές όμως είναι δυσανάλογα λιγότερες από αυτές που χάνονται. Ταυτόχρονα απαιτούν συγκεκριμένη εκπαίδευση και προηγμένες ψηφιακές δεξιότητες, γεγονός που επηρεάζει μεγάλο μέρος του πληθυσμού και πρωτίστως τα άτομα με μικρότερη εξοικείωση με την τεχνολογία, αφού πλέον ο πολίτης δεν καλείται να είναι απλώς χειριστής της, αλλά και δημιουργός ή συντηρητής της.

Η Αριστερά έρχεται να απαντήσει λοιπόν με το όραμα της χρήσης της τεχνολογίας για την συλλογική κοινωνική ευημερία στον αντίποδα της προσέγγισης του νεοφιλελεύθερου συστήματος που έχει αυτοσκοπό το κέρδος. Δεν είναι τεχνοφοβική η Αριστερά, αντιθέτως. Καταθέτει όμως -και δικαίως- την ένσταση της για τη σύγχρονη ανάπτυξη της τεχνολογίας, όσο αυτή γίνεται χωρίς το αναγκαίο κοινωνικό πρόσημο.

* H Διάνα Βουτυράκου, διπλωματούχος Ηλεκτρολόγος Μηχανικός και Μηχανικός Υπολογιστών από το Πολυτεχνείο της Αθήνας και κάτοχος μεταπτυχιακού στην Υπολογιστική Βιοϊατρική από το Πολυτεχνείο του Μονάχου, ασχολείται τα τελευταία 15 χρόνια με τη ρομποτική και έχει ιδρύσει τη ΜΚΟ Unique Minds.