Παναγιώτης Κανελλόπουλος: Ο Καραμανλής είναι ρεαλιστής

[…]

– Κύριε Κανελλόπουλε, δοκιμάσατε έκπληξη από την πρόσκληση του στρατηγού Γκιζίκη;

– Όχι. Δεν μπορώ να μιλήσω για έκπληξη, γιατί ήμουν σχεδόν βέβαιος ότι δεν είχαν άλλη εκλογή. Και θα προσθέσω και τούτο: αυτη η απουσία εκπλήξεως ήταν που με βοήθησε να κρατηθώ ψύχραιμος. Καθώς επίσης και το γεγονός ότι ήξερα ότι η κρίση στην Κύπρο ήταν τρομερή και ότι από την μια στιγμή στην άλλη μπορούσε να εκραγή πόλεμος. Πράγματι, αν με ρωτήσετε ποια ήταν τα αισθήματά μου την στιγμή όπου μπήκα σ’ εκείνη την αίθουσα και για πρώτη φορά αντίκρυσα το πρόσωπο εκείνων των αξιωματικών, θα σας απαντήσω: πλήρης απουσία αισθημάτων. Απέραντη ψυχραιμία. Μπήκα σ’ εκείνη την αίθουσα σαν να μου ανήκε. Εξ άλλου, πράγματι μου ανήκε, γιατί ανήκει στον λαό και όχι στον στρατηγό Γκιζίκη. Και προχώρησα μ’ εκείνη την απουσία αισθημάτων, απαγορεύοντας στον εαυτό μου να δοκιμάση και την παραμικρή συγκίνηση, και κατόρθωσα ακόμη και να σφίξω το χέρι του στρατηγού Γκιζίκη. Δεν πιστεύω ότι θα μπορούσαν και οι άλλοι να πουν το ίδιο, αν και, είναι αλήθεια, εξωτερικά φαίνονταν ήρεμοι. Και μάλιστα ψύχραιμοι.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 8.8.1974, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

– Και οι αξιωματικοί, ο στρατηγός Γκιζίκης;

– Αυτοί δεν ήταν ψύχραιμοι. Ήταν χαμογελαστοί, εγκάρδιοι. Αλλά πρέπει να καταλάβετε ότι εκείνη την στιγμή δεν μπορούσαν να επιτρέψουν στον εαυτό τους να είναι ψύχραιμοι: βρίσκονταν σε θέση πολύ πιο δύσκολη από την δική μου. Ήθελαν κατανόηση, βοήθεια. Τις δέκα εκείνες ώρες όπου μείναμε μαζί δεν επέτρεψαν ούτε στιγμή στον εαυτό τους να δείξη σκληρότητα. Δέκα ώρες μείναμε μαζί, ναι… Από τις δύο ως τις πέντε το απόγευμα και ύστερα από τις οκτώ το βράδυ ως τις τρεις τα ξημερώματα. Το διάλειμμα μεταξύ πέντε και οκτώ οφειλόταν στο γεγονός ότι υπήρχαν δύο λύσεις: να ζητηθή είτε από εμένα είτε από τον Καραμανλή να σχηματίσουμε την καινούργια κυβέρνηση.

– Μια παρένθεση, κύριε Κανελλόπουλε. Σας δυσαρεστεί το γεγονός ότι το καθήκον να σχηματίση την κυβέρνηση ανετέθη στον κ. Καραμανλή και όχι σ’ εσάς;

– Κυττάξτε… ο Καραμανλής είναι πιο δυνατός άνθρωπος από εμένα. Όχι ότι εγώ είμαι αδύνατος, απεναντίας, αλλά… Θέλω να πω: δεν ξέρω πόσοι πιστεύουν στον Καραμανλή και πόσοι πιστεύουν σ’ εμένα, αλλά οφείλω να παραδεχθώ ότι ο Καραμανλής έχει την φανατική σχεδόν υποστήριξη μεγάλου μέρους του πληθυσμού. Συνεπώς, είναι καλό το ότι το καθήκον ανετέθη σε αυτόν. Εκτός αυτού, εγώ έθετα περισσότερους όρους από αυτόν: υπεστήριξα με μεγάλη σαφήνεια ότι δεν επρόκειτο να σχηματίσω κυβέρνηση χωρίς την Ένωση Κέντρου. Είμαι λοιπόν ευχαριστημένος τώρα που το καθήκον ανετέθη στον Καραμανλή, γιατί βλέπω ότι σε πολλά πράγματα φέρθηκε και φέρεται όπως θα έκανα κι’ εγώ. Πήρε πολλούς ανθρώπους που ανήκουν στην Ένωση Κέντρου, πήρε δέκα ανθρώπους που δούλεψαν καλά στην αντίσταση. Προπάντων τον Πεσμαζόγλου, ο οποίος φυλακίσθηκε και βασανίσθηκε από την ΕΣΑ. Και ύστερα τον Αποσκίτη και τον Τσάτσο, που κι’ αυτοί βασανίσθηκαν από την ΕΣΑ. Και τον Ράλλη, τον Στράτο, τον Μαγκάκη, τον Παπασπύρου, τον Μηναίο, τον Πρωτοπαπά: ανθρώπους που έμειναν ακόμη και πέντε χρόνια στην φυλακή. Και τον Μυλωνά, ο οποίος έμεινε στην εξορία. Είναι καλή επίδοση. Έχει μεγάλη σημασία το ότι διάλεξε αυτούς τους δέκα ανθρώπους. Και εγώ προσφέρω στον Καραμανλή την πλήρη υποστήριξή μου, εκατό τοις εκατό.

– Κύριε Κανελλόπουλε, ποιες ήταν οι δυσκολότερες ώρες εκείνη την Τρίτη 23 Ιουλίου; Όταν επρόκειτο να γίνη η εκλογή ανάμεσα σ’ εσάς και στον κ. Καραμανλή;

– Όχι. Ήταν οι πέντε ώρες ανάμεσα στις εννέα το βράδυ και στις δύο το πρωί, όταν η κρίση στην Κύπρο επιδεινώθηκε. Ο κύριος Κληρίδης, ο οποίος αντιπροσωπεύει τον πρόεδρο Μακάριο κατά την απουσία του –και θέλω να το υπογραμμίσω για να το θυμόμαστε, ότι για μας πρόεδρος της Κύπρου είναι ο Μακάριος–, είχε ήδη αναγγείλει πολυάριθμες παραβιάσεις της καταπαύσεως του πυρός. Είχε πει, λόγου χάρη, ότι οι Τούρκοι είχαν καταλάβει το αεροδρόμιο της Λευκωσίας τρεις φορές. Στις εννέα το βράδυ της Τρίτης τηλεφώνησε πάλι, για να μας πη ότι για την επομένη στις έξη το πρωί ανεμένετο καινούργια τουρκική επίθεση εναντίον της Λευκωσίας. Τελική επίθεση αυτή την φορά.

Μας παρεκάλεσε λοιπόν ο Κληρίδης να προσφύγουμε στους Αμερικανούς για να παρέμβουν και να αποτρέψουν την επίθεση, καλώντας τον Τούρκο πρωθυπουργό Ετζεβίτ. Εμείς, εκείνη την ώρα, δεν είχαμε ακόμη κυβέρνηση, ούτε πολιτική ούτε στρατιωτική. Δεν είχαμε τίποτε. Έτσι, ο Μαύρος και εγώ αναλάβαμε όλες τις ευθύνες και αποφασίσαμε να τηλεφωνήσουμε στον Κίσσινγκερ. Μίλησα με τον Κίσσινγκερ κατά τις δέκα και μισή το βράδυ. Μίλησα πρώτα εγώ και ύστερα ο Μαύρος. Του ζήτησα να παρέμβη στον Ετζεβίτ. Ο Κίσσινγκερ φαινόταν ανήσυχος, πολύ ανήσυχος. Ύστερα από μία ώρα μού τηλεφώνησε αυτός, για να μου πη καλά νέα. Μου είπε ότι μίλησε με τον Ετζεβίτ, ο οποίος του υποσχέθηκε ότι δεν θα εξαπολύση επίθεση εναντίον της Λευκωσίας.

[…]

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 8.8.1974, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

– Κύριε Κανελλόπουλε, εμένα μου είπαν ότι ένας από τους λόγους που οι στρατιωτικοί προτίμησαν τον κ. Καραμανλή και όχι εσάς δεν ήταν η υποστήριξη της οποίας ο κ. Καραμανλής χαίρει μεταξύ του λαού, αλλά το γεγονός ότι εσείς αγωνιζόσαστε σκληρά σ’ αυτό το σημείο: την τιμωρία των στρατιωτικών που διέπραξαν βασανιστήρια.

– Εγώ… Δεν είναι η ώρα να μιλήσω γι’ αυτό. Οφείλω να αποφύγω αυτό το θέμα. Α, θα ήθελα, πιστέψτε με, θα ήθελα. Θα μου ήταν εύκολο να μιλήσω ανοιχτά, να πω όλα όσα σκέπτομαι γι’ αυτό το πράγμα. Αλλά για να βοηθήσω αυτό το πείραμα, αυτό το δυσκολότατο πείραμα, δηλαδή αυτή την κυβέρνηση… οφείλω, ναι, οφείλω να αποφύγω να απαντήσω σε παρόμοιες ερωτήσεις. Αυτό δεν σημαίνει ότι τις απαντήσεις δεν τις έχω δώσει στον εαυτό μου.

– Και φαντάζομαι ποιες είναι, κύριε Κανελλόπουλε. Ασφαλώς είναι οι ίδιες που δίνουν αυτοί που υπέφεραν και που λένε: Θα μείνη λοιπόν ατιμώρητος ο Ιωαννίδης; Οι βασανισταί του δεν θα κριθούν ποτέ από τα δικαστήρια;

– Επιτρέψτε μου να μην απαντήσω, σας παρακαλώ. Προσπαθήστε να καταλάβετε ότι η στιγμή είναι πολύ πολύ δύσκολη. Είναι μια στιγμή όπου πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί, πολύ επιφυλακτικοί. Εν ολίγοις, δεν ξέρω αν με το να πω την αλήθεια θα είμαι χρήσιμος στην χώρα μου και στην δημοκρατία. Φθάνω μάλιστα στο σημείο να φοβάμαι μήπως το να πω την αλήθεια σήμερα είναι ένα είδος δολιοφθοράς. Και θα προσθέσω τούτο: υποφέρω πολύ από αυτούς τους περιορισμούς. Βρίσκομαι σε μια από τις δυσκολότερες περιόδους της ζωής μου. Ναι, τις δυσκολότερες.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 8.8.1974, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

– Αυτοί όμως που βγήκαν από τις φυλακές του Κορυδαλλού ή από το Μπογιάτι…

– Το ξέρω.

– Αυτοί που γύρισαν από την Γυάρο…

– Το ξέρω.

– Αυτοί που έμειναν ανάπηροι, παράλυτοι σαν φυτά…

– Το ξέρω. Σας το είπα ότι τούτη είναι μια από τις δυσκολότερες στιγμές της ζωής μου.

– Ας είναι. Ας αλλάξουμε συζήτηση. Κύριε Κανελλόπουλε, τι νομίζετε για το διάγγελμα του κ. Καραμανλή; Είναι γεγονός ότι απογοήτευσε πολλούς.

– Είναι δύσκολο να το σχολιάσω, γιατί ο Καραμανλής περιορίσθηκε σε λίγα λόγια. Νομίζω ωστόσο ότι έπραξε σωστά, γιατί, όταν μιλάη κανείς για ελευθερία ύστερα από τόσα χρόνια όπου ζήσαμε χωρίς ελευθερία, πρέπει να αποφύγη να είναι πολύ συγκεκριμένος. Ο Καραμανλής είναι ρεαλιστής. Δεν μπορούσε να πη περισσότερα απ’ όσα είπε και έτσι δεν επεδίωξε να εξαπατήση κανέναν εξογκώνοντας τα λίγα που μπορούσε να πη. Εξ άλλου, όντας πατριώτης, το πρώτο για το οποίο ώφειλε να μιλήση ήταν η Κύπρος. Να πη ότι ήθελε να τακτοποιήση το πρόβλημα της Κύπρου, να αποφύγη τον πόλεμο. Τον γνωρίζω καλά και ξέρω πόσο είναι εναντίον του πολέμου.

[…]

*Αποσπάσματα από άκρως ενδιαφέρουσα και αποκαλυπτική συνέντευξη που είχε παραχωρήσει ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος στην ιταλίδα δημοσιογράφο και συγγραφέα Οριάνα Φαλάτσι (Oriana Fallaci, 1929-2006) την Παρασκευή 26 Ιουλίου 1974, τρεις μόλις ημέρες μετά την κρίσιμη σύσκεψη πολιτικών και στρατιωτικών, την Τρίτη 23 Ιουλίου 1974 (ο Κανελλόπουλος ήταν ένας από τους εννέα παρευρεθέντες στη σύσκεψη πολιτικούς, που είχαν προσκληθεί απο το στρατηγό Φαίδωνα Γκιζίκη, τότε Πρόεδρο της Δημοκρατίας, διορισθέντα από το χουντικό καθεστώς).

Η συνέντευξη είχε δημοσιευτεί στο περιοδικό L’Europeo και στην εφημερίδα «Το Βήμα» (στο φύλλο της εφημερίδας που είχε κυκλοφορήσει στις 8 Αυγούστου 1974).