Κρυμμένο πίσω από τα πρωτοσέλιδα υπάρχει ένα μεγαλύτερο ζήτημα που εξελίσσεται για την Ουκρανία – σχεδόν ανεξάρτητα από το πώς ολοκληρώνεται ο πόλεμος: η ζημιά που έχει προκληθεί στη χώρα, τη βιομηχανία της, τη γεωργία της και τον λαό της είναι τρομακτική – και θα χρειαστούν δεκαετίες για ν’ ανακάμψει πλήρως (στη φωτογραφία του Reuters/Jorge Silva, επάνω, τραυματίας ουκρανός στρατιώτης έχει βγει για τσιγάρο έξω από το νοσοκομείο).

Τρομακτικές απώλειες

Υπάρχουν πολλές δυτικές πηγές που κάνουν λόγο για πιθανώς εκατοντάδες χιλιάδες στρατιώτες που σκοτώθηκαν και τραυματίστηκαν καθώς και για τον αριθμό των αεροσκαφών, των τανκς και των πλοίων που καταστράφηκαν.

Πρόκειται για κρίσιμο και άμεσο κόστος για την Ουκρανία, που επηρεάζει τη βραχυπρόθεσμη ικανότητά της να συνεχίσει τον πόλεμο. Ωστόσο, οι συνέπειες πέρα από τις εξελίξεις στο πεδίο της μάχης αποτελούν μακροπρόθεσμα μια πολύ πιο σοβαρή απειλή για τη χώρα.

Για τους σκοπούς αυτής της ανάλυσης, θα επικεντρωθώ σε τρεις από τις βαθύτερες και πιο εκτεταμένες επιπτώσεις: τη ζημιά στον αγροτικό τομέα, τη μετανάστευση εκατομμυρίων πολιτών στο εξωτερικό και ίσως το πιο σημαντικό απ’ όλα, το τραύμα που έχει προκληθεί στον νεαρό πληθυσμό ως αποτέλεσμα της σύγκρουσης.

Οσο περισσότερο συνεχίζεται ο πόλεμος, τόσο χειρότερο θα γίνεται το πρόβλημα και τόσο βαθύτερες θα είναι μακροπρόθεσμα οι συνέπειες για το Κίεβο, γράφει σε ανάλυσή του ο Daniel Davis*.

Περισσεύουν οι αμερικανοί και ευρωπαίοι ένθερμοι υποστηρικτές που ενθαρρύνουν την Ουκρανία να πολεμήσει, ανεξάρτητα από το κόστος, «για όσο χρόνο χρειαστεί».

Δεν υπάρχει λογικός δρόμος

Αυτοί οι καλοθελητές συνήθως ισχυρίζονται ότι οι ίδιοι οι Ουκρανοί θέλουν να πολεμήσουν, οπότε το να τους επιτρέψουν να συνεχίσουν να το κάνουν φαίνεται δικαιολογημένο, αν όχι ευγενές.


Tραυματισμένοι ουκρανοί στρατιώτες σε νοσοκομείο στο Μπαχμούτ (φωτογραφία Jorge Silva/Reuters)

Εχω υποστηρίξει εδώ και καιρό ότι δεν υπάρχει λογικός δρόμος για τη στρατιωτική επικράτηση της Ουκρανίας, συνεπώς η χωρίς όρια στρατιωτική υποστήριξή της για να κρατηθεί ζωντανή δεν θα την οδηγήσει στη νίκη, αλλά θα παρατείνει μόνο τον πόλεμο (παρόμοιο με το να κρατάς έναν ασθενή ζωντανό με μηχανική υποστήριξη ενώ δεν μπορεί να επιβιώσει χωρίς το μηχάνημα).

Ωστόσο, είτε η εκτίμησή μου αποδειχτεί σωστή ή τελικά η αισιοδοξία πολλών ηγετών στις Η.Π.Α. θα είναι αυτή που θα κερδίσει, το μακροπρόθεσμο κόστος για τον ουκρανικό λαό είναι βέβαιο και φρικιαστικό.

Πρέπει να είμαστε ξεκάθαροι σχετικά με το τι θα σημαίνει για την Ουκρανία μετά τη λήξη των μαχών η υποστήριξή μας στον πόλεμο.

Κόστος στον αγροτικό τομέα

Πριν την έναρξη του εμφυλίου πολέμου το 2014, η Ουκρανία ήταν ο τρίτος μεγαλύτερος εξαγωγέας καλαμποκιού στον κόσμο και παρήγαγε το εκπληκτικό 57% του παγκόσμιου ηλιελαίου.

Το 2015, η γεωργία αποτελούσε σχεδόν το 12% της οικονομίας της. Πέρυσι, το ποσοστό αυτό μειώθηκε στο 8%. Το Διεθνές Ινστιτούτο Ερευνας για την Πολιτική των Τροφίμων διαπίστωσε ότι από τον περασμένο Σεπτέμβριο, «η συνολική ζημιά στην (αγροτική) υποδομή της Ουκρανίας εκτιμάται ότι ανερχόταν σε 127 δισεκατομμύρια δολάρια, ίση με το 64% του ΑΕΠ της χώρας το 2021». Ο κίνδυνος για το μέλλον είναι πολύ χειρότερος.

Το 2021, οι Ουκρανοί φύτεψαν 16 εκατομμύρια εκτάρια γεωργικής γης. Ο Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών ανέφερε ότι το 2023, λόγω των ναρκών και άλλων εμποδίων που σχετίζονται με τον πόλεμο, θα φυτευτούν μόνο 10,2 εκατομμύρια εκτάρια. Τόσο ο ρωσικός όσο και ο ουκρανικός στρατός έχουν ναρκοθετήσει και από τις δύο πλευρές πάνω από 1.000 χιλιόμετρα ουκρανικής επικράτειας, η οποία τέμνει μερικές από τις πιο εύφορες γεωργικές εκτάσεις της χώρας.

«Τοξική κληρονομιά»

Εκτός από τις νάρκες, σε μεγάλο μέρος του εδάφους βρίσκονται διασκορπισμένα, με βάση συντηρητικούς υπολογισμούς, δέκα εκατομμύρια βλήματα πυροβολικού, βόμβες και όλμοι (βάσει εκτιμήσεων ότι εκτοξεύονταν την ημέρα πάνω από 20.000 βλήματα και από τις δύο πλευρές – αλλά πιθανώς πολύ περισσότερα – τις πρώτες 500 ημέρες της σύγκρουσης).

Το Περιβαλλοντικό Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών ισχυρίζεται ότι ο πόλεμος θα μπορούσε να αφήσει «μια τοξική κληρονομιά (στη γη) για τις επόμενες γενιές».

Θα χρειαστούν κυριολεκτικά δεκαετίες για την αποναρκοθέτηση των εκατομμυρίων στρεμμάτων γεωργικής γης μόλις ολοκληρωθεί η σύρραξη.

Στο Βιετνάμ, για παράδειγμα, από το 1975, πάνω από 100.000 άνθρωποι έχουν σκοτωθεί και τραυματιστεί από παλιές νάρκες. Οι επιχειρήσεις αποναρκοθέτησης συνεχίζονται μέχρι σήμερα, σχεδόν 50 χρόνια μετά το τέλος του πολέμου. Το μέλλον για την Ουκρανία είναι εξίσου ζοφερό.

Μετανάστευση πολιτών

Από τον εμφύλιο πόλεμο που ξέσπασε μεταξύ του δυτικού και του ανατολικού τμήματος της Ουκρανίας το 2014, το τμήμα της χώρας που ελέγχεται από το Κίεβο έχει μειωθεί κατά 14 εκατομμύρια ανθρώπους. Επιπλέον, ο Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης αναφέρει ότι συνολικά 7,1 εκατομμύρια Ουκρανοί έχουν εκτοπιστεί εσωτερικά εξαιτίας των συγκρούσεων.


Διακομιδή ουκρανού στρατιώτη από την πρώτη γραμμή στην Ποπάσνα. Τραυματίστηκε από θραύσματα στη σπονδυλική στήλη και οι γιατροί λένε ότι η ζωή του δεν κινδυνεύει, αλλά μπορεί να μην ξανακινήσει τα χέρια και τα πόδια του (φωτογραφία Jorge Silva/Reuters)

Ενα ευρωπαϊκό ερευνητικό κέντρο προβλέπει, ωστόσο, ότι η διαρροή πληθυσμού μπορεί να συνεχιστεί ακόμη και μετά τον πόλεμο. Σύμφωνα με τους ερευνητές, «Εάν συνεχιστούν οι τρέχουσες δημογραφικές τάσεις, ο πληθυσμός της Ουκρανίας προβλέπεται να μειωθεί κατά (ένα επιπλέον) 16 τοις εκατό τις επόμενες δύο δεκαετίες».

Η μελέτη προειδοποιεί με πολύ σκοτεινά χρώματα πως όταν προστεθούν οι απώλειες της σύγκρουσης «ο πληθυσμός της χώρας προβλέπεται να μειωθεί κατά 33%». Αυτό θα μπορούσε να έχει σοβαρές επιπτώσεις στην οικονομική ανάκαμψή της, ακόμη και μετά το τέλος του πολέμου.

Η ουκρανική οικονομία καταστράφηκε το 2022 λόγω της σύρραξης, καθώς συρρικνώθηκε σοκαριστικά κατά 35%. Ενα ακόμη πιο ανησυχητικό στοιχείο είναι ότι το 60 τοις εκατό του πληθυσμού ζούσε στη φτώχεια. Το ΑΕΠ της έχει σταθεροποιηθεί επί του παρόντος λόγω τεράστιων εισροών μετρητών από δυτικούς υποστηρικτές και δανείων από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, αλλά αυτό το χρέος θα είναι δύσκολο να εξυπηρετηθεί – και μόνο θα αυξηθεί όσο συνεχίζεται ο πόλεμος.

Χωρίς επαρκείς ποσότητες ειδικευμένων εργαζόμενων, θα είναι πολύ δύσκολο για το Κίεβο ακόμη και ν’ ανακτήσει τις οικονομικές επιδόσεις του 2021, πόσο μάλλον να τις υπερβεί.

Ψυχολογικό τραύμα

Ισως οι πιο ανησυχητικές και δυσοίωνες προκλήσεις που θα πρέπει ν’ αντιμετωπίσει η Ουκρανία μετά τον πόλεμο θα είναι η ζημιά που θα προκληθεί στους άνδρες και τις γυναίκες των ενόπλων δυνάμεών της.

Μια μελέτη του Πανεπιστημίου Μπράουν το 2021 διαπίστωσε ότι το μακροπρόθεσμο κόστος για τη φροντίδα των βετεράνων στις ΗΠΑ μετά την 11η Σεπτεμβρίου (γι’ αυτούς που πολέμησαν στο Ιράκ, το Αφγανιστάν και σε άλλες παρόμοιες συγκρούσεις), ανέρχεται στο τρομακτικό ποσό των 2,5 τρισεκατομμυρίων δολαρίων.

Ακόμα χειρότερα για την Ουκρανία, η έκθεση διαπιστώνει ότι ένα σημαντικό μέρος αυτού του κόστους θα συνεχίσει να καταβάλλεται «δεκαετίες μετά τη σύγκρουση, καθώς οι ανάγκες των βετεράνων αυξάνονται με την ηλικία», και με δεδομένο ότι για πάνω από το 40% των βετεράνων στις ΗΠΑ «έχει ήδη εγκριθεί να λαμβάνουν επιδόματα ισόβιας αναπηρίας».

Σκεφτείτε ότι από το 2001 τα στρατεύματα των Ηνωμένων Πολιτειών είχαν συνολικά περίπου 60.000 νεκρούς και τραυματίες, και το κόστος ανέρχεται σε πάνω από 2,5 τρισεκατομμύρια δολάρια. Από τον Απρίλιο, οι απώλειες των Ουκρανών στις μάχες υπολογίζονταν σε 131.000 και ορισμένες εκτιμήσεις δείχνουν ότι είναι πολύ υψηλότερες.

Οι αόρατοι τραυματισμοί

Ως άτομο που αναπτύχθηκε σε τέσσερις πολεμικές ζώνες κατά τη διάρκεια της 21χρονης σταδιοδρομίας μου στον στρατό, μπορώ να δηλώσω έγκυρα ότι το επίπεδο μάχης στο οποίο εμπλέκονται τα ουκρανικά στρατεύματα είναι μεγαλύτερο κατά τάξεις μεγέθους από αυτό στο οποίο ενεπλάκησαν οι περισσότεροι αμερικανοί στρατιώτες. Το τραύμα που έχουν βιώσει οι επιζώντες δεν μπορεί ακόμη να διαπιστωθεί πλήρως.


Oυκρανός στρατιώτης που τραυματίστηκε σε μάχη στην Ποπάσνα μεταφέρεται σε νοσοκομείο του Μπαχμούτ (φωτογραφία Jorge Silva/Reuters)

Χειρότερα από τους σωματικούς, ωστόσο, είναι οι αόρατοι τραυματισμοί της διαταραχής μετατραυματικού στρες (PTSD) και των τραυματικών εγκεφαλικών κακώσεων (TBI). Οι αμερικανοί στρατιώτες υπέστησαν PTSD και TBI κατά εκατοντάδες χιλιάδες.

Αναλογικά, ο αριθμός των ουκρανών στρατιωτών που πάσχουν από αυτές τις δίδυμες ασθένειες θα ανέρχεται πιθανότατα σε εκατομμύρια, και η σοβαρότητά τους θα είναι πολύ χειρότερη από των αμερικανών ομολόγων τους. Πιθανότατα θα χρειαστούν τρισεκατομμύρια δολάρια για δεκαετίες για να τους παράσχεται επαρκής φροντίδα.

Επιπτώσεις

Ανεξάρτητα από το πώς θα τελειώσει αυτός ο πόλεμος, με μια νίκη της Ρωσίας ή της Ουκρανίας – ή πιο πιθανό μια διευθέτηση μέσω διαπραγματεύσεων εντελώς μη ικανοποιητική για κανένα από τα μέρη – το επίπεδο δυσκολίας που θα πρέπει ν’ αντιμετωπίσουν η ουκρανική κυβέρνηση και ο λαός δεν μπορεί να υποτιμηθεί.

Οικονομικά, ανθρώπινα και στρατιωτικά η χώρα θα είναι δύσκολο ν’ αντέξει, πολύ περισσότερο να ευημερήσει. Για παράδειγμα, ακόμα κι αν η διεθνής κοινότητα αποδειχτεί πρόθυμη και ικανή να βοηθήσει την Ουκρανία με τρισεκατομμύρια δολάρια για αρκετές δεκαετίες, θα χρειαζόταν περισσότερα για να εξυπηρετηθεί η κολοσσιαία πρόκληση της φροντίδας των βετεράνων της.

Σε μια χώρα του ενός δέκατου από το μέγεθος των Ηνωμένων Πολιτειών, θα είναι σχεδόν αδύνατο να δημιουργήσει αρκετές ιατρικές εγκαταστάσεις ή εκπαιδευμένο ιατρικό προσωπικό για να εξυπηρετήσει τις περίπλοκες ανάγκες τους, πολύ περισσότερο τη γενική υγεία του πληθυσμού της.

Εάν εκατοντάδες χιλιάδες βαριά τραυματισμένοι βετεράνοι δεν λάβουν τη φροντίδα που χρειάζονται, εάν εκατοντάδες χιλιάδες άλλοι δεν λάβουν θεραπεία για την PTSD, η χώρα θα μπορούσε ν’ αντιμετωπίσει μακροπρόθεσμα σοβαρά προβλήματα διαταραγμένων πρώην στρατιωτών – με απρόβλεπτες συνέπειες.

Δεκαετίες για την αποναρκοθέτηση

Για να διατηρήσει την ανάπτυξη της οικονομίας, η Ουκρανία θα χρειαστεί εκπαιδευμένους και καταρτισμένους εργαζόμενους σε όλο το φάσμα, και σε επαρκή αριθμό, για να στελεχώσουν διάφορες παραγωγικές μονάδες.

Θα απαιτηθούν δεκαετίες για να φέρει σε πέρας το Κίεβο την πλήρη αποναρκοθέτηση της επικράτειάς του – και θα είναι δύσκολο ν’ απασχοληθεί επαρκής αριθμός αγροτών όταν γνωρίζει ότι κάποιο ποσοστό θα σκοτωθεί και θα τραυματιστεί από αόρατες νάρκες σε χωράφια που πρέπει να οργωθούν και να θεριστούν.

Εάν η παγκόσμια οικονομία υποστεί άλλη μια οικονομική οπισθοδρόμηση ή ύφεση – σχεδόν αναπόφευκτη κάποια στιγμή – η προθυμία διαφόρων κυβερνήσεων να συνεχίσουν να πληρώνουν για το Κίεβο θα μπορούσε να εξασθενίσει, στερώντας του τα απελπιστικά απαραίτητα κεφάλαια για να κρατήσει την εύθραυστη οικονομία του ζωντανή.


Δύο πτώματα κείτονται στο έδαφος, θύματα της πυραυλικής επίθεσης σε κατοικημένη περιοχή του Μπαχμούτ (φωτογραφία Jorge Silva/Reuters)

Ανεξάρτητα από το πώς εξελίσσεται η σύγκρουση για την Ουκρανία με την πάροδο του χρόνου, οι μεγαλύτερες απειλές για τη βιωσιμότητά της, μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα, θα εμφανιστούν μετά το τέλος του πολέμου.

Απαιτούμενα επόμενα βήματα

Η προμήθειά της με πυρομαχικά για «όσο χρειαστεί» είναι πιο πιθανό να βαθύνει τις ήδη τρομακτικές συνέπειες παρά να οδηγήσει στην ελευθερία. Κάθε μέρα που ο πόλεμος συνεχίζεται, η ζωή των Ουκρανών θα χειροτερεύει για δεκαετίες.

Η εξασφάλιση ατελείωτων ροών από σφαίρες, βλήματα και τανκς θα είναι σχεδόν σίγουρα ανεπαρκείς για να μπορέσουν οι ένοπλες δυνάμεις της να νικήσουν, ενώ αντιθέτως θα μεγεθύνουν την καταστροφή. Δεν θα βοηθήσουν σε τίποτα για να τελειώσει ο πόλεμος.

Είναι καιρός να δείξουμε την ειλικρινή ανησυχία μας για τις ζωές των Ουκρανών ξεκινώντας τη μακρά και δύσκολη διαδικασία αναζήτησης διπλωματικής λύσης.

Η απουσία σχεδόν οποιασδήποτε επιτυχίας μετά σχεδόν δύο μήνες επίθεσης των ουκρανικών δυνάμεων – που υποστηρίζεται από ορισμένους ευρωπαίους πολιτικούς ως η τελευταία ευκαιρία της – αποκαλύπτει ότι υπάρχει ελάχιστη έως καθόλου λογική προοπτική για το Κίεβο να επιτύχει τους μαξιμαλιστικούς του στόχους με στρατιωτικά μέσα. Οσο περισσότερο αγνοούμε αυτή την πραγματικότητα, τόσο πιο βαθιά θα υποφέρει ο ουκρανικός λαός.

Μόνο με την αναγνώριση αυτής της δυσάρεστης πραγματικότητας μπορούν η Ουκρανία και η Δύση να ξεκινήσουν τη διαδικασία συγκρότησης του διπλωματικού μηχανισμού που είναι απαραίτητος για τον τερματισμό των μαχών.

Ο διπλωματικός δρόμος είναι η καλύτερη ευκαιρία που έχει το Κίεβο για να ξεκινήσει τη μακρά, επίπονη, δαπανηρή διαδικασία επαναφοράς της ποιότητας ζωής στη χώρα.

* Ο Daniel Davis είναι ανώτερος συνεργάτης για Αμυντικές Προτεραιότητες και πρώην αντισυνταγματάρχης στον Στρατό των ΗΠΑ, ο οποίος αναπτύχθηκε σε ζώνες μάχης τέσσερις φορές. Συνέγραψε το βιβλίο «The Eleventh Hour in 2020 America».

Headlines