Γερτρούδη Στάιν: Οι λέξεις και τα πράγματα

Στις 27 Ιουλίου 1946 έφυγε από τη ζωή, σε ηλικία 72 ετών, η Γερτρούδη Στάιν (Gertrude Stein), εκκεντρική αμερικανίδα συγγραφέας, που πέραν πάσης αμφιβολίας βρέθηκε στην πνευματική και καλλιτεχνική πρωτοπορία του καιρού της.

Γεννημένη στην περιοχή του Πίτσμπουργκ, στις 3 Φεβρουαρίου 1874, η Στάιν σπούδασε ψυχολογία και ιατρική. Το 1903, κι αφού προηγήθηκε ένα πέρασμα από το Λονδίνο, εγκαταστάθηκε μαζί με τον αδελφό της στο Παρίσι (η Γαλλία υπήρξε έκτοτε η έδρα της για όλο το υπόλοιπο του βίου της).

Το θρυλικό καλλιτεχνικό σαλόνι της Στάιν, στο Παρίσι, αποτέλεσε τόπο συνάντησης ιδεολογικών ρευμάτων και πόλο έλξεως για προσωπικότητες των γραμμάτων και των τεχνών, όπως ο Πάμπλο Πικάσο, ο Έρνεστ Χέμινγουεϊ, ο Έζρα Πάουντ, ο Σκοτ Φιτζέραλντ, ο Σέργουντ Άντερσον και ο Ανρί Ματίς.

Το 1933 κυκλοφόρησε το βιβλίο της Στάιν που έμελλε να γνωρίσει μεγάλη εμπορική επιτυχία και να της εξασφαλίσει μια αξιοζήλευτη θέση στο χώρο της παγκόσμιας λογοτεχνίας, «Η αυτοβιογραφία της Άλις Τόκλας», ένα πανόραμα του Παρισιού στα χρόνια του Μεσοπολέμου.

Η πρωτοτυπία του εν λόγω έργου, η συγγραφή αυτοβιογραφίας ενός άλλου προσώπου (η Άλις Τόκλας υπήρξε η διά βίου σύντροφος της Στάιν), υπήρξε μια από τις ιδιαιτερότητες που έκαναν τη Στάιν διάσημη (στην πραγματικότητα, βέβαια, επρόκειτο για την αυτοβιογραφία της ίδιας της Στάιν).

Ανατρέχοντας στο πολύτιμο αρχείο του «Βήματος», αυτήν την αστείρευτη πηγή γνώσης, σοφίας και έμπνευσης, εντοπίσαμε ένα ενδιαφέρον άρθρο σχετικά με την προσωπικότητα και τις αντιλήψεις της Γερτρούδης Στάιν.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 30.10.1954, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Πιο συγκεκριμένα, στο φύλλο που είχε κυκλοφορήσει στις 30 Οκτωβρίου 1954, σε άρθρο που έφερε τον τίτλο «Τα πρώτα βήματα του Χέμινγουαιη – Αναμνήσεις της Γερτρούδης Στάιν», διαβάζουμε τα εξής:

«Ο Χέμινγουαιη δείχνει μοντέρνος και μυρίζει μουσείο: αυτό είναι το μυστικό της επιτυχίας του..» Έτσι έγραφε, το 1932, η Γερτρούδη Στάιν για τον Αμερικανό συγγραφέα που επήρε το εφετεινό βραβείο Νομπέλ για την λογοτεχνία. Ζούσε στο Παρίσι από χρόνια, και το όνομά της το επρόφεραν με σεβασμό και αγάπη όλοι όσοι ανήκαν στην πνευματική και καλλιτεχνική πρωτοπορία του μεσοπολέμου. Τα ιδιότυπα πεζογραφήματά της είχαν προκαλέσει επανάστασι στην αμερικανική λογοτεχνία, και το διαμέρισμά της στο Παρίσι ήταν η Μέκκα κάθε νέου Αμερικανού διανοουμένου. Ένας απ’ αυτούς ήταν και ο Έρνεστ Χέμινγουαιη. Η Γερτρούδη Στάιν τού είχε ιδιαίτερη αδυναμία, και του εδίδαξε πολλά: το χαρακτηριστικό του ύφος είναι καρπός της μαθητείας του στο πλευρό της, και εκείνη ήταν που πρώτη τον εισήγαγε στον πολύχρωμο και βίαιο κόσμο των ταυρομαχιών.

Για όσους θα είχαν την περιέργεια να δουν τον Χέμινγουαιη στα πρώτα του βήματα, μεταφράζομε κατωτέρω ένα απόσπασμα από την περίφημη «Αυτοβιογραφία της Αλίκης Β. Τόκλας», που είναι ένα από τα πιο ενδιαφέροντα έργα της Γερτρούδης Στάιν:

Θυμούμαι πολύ καλά την εντύπωσι που μου επροξένησε ο Χέμινγουαιη το πρώτο εκείνο απόγευμα. Ήταν ένας εξαιρετικά όμορφος νέος, εικοσιτριών ετών. Έμοιαζε μάλλον ξένος, και τα μάτια του έδειχναν ζωηρό ενδιαφέρον. Εκάθησε μπροστά στην Γερτρούδη Στάιν κι’ άκουγε κι’ έβλεπε.

Κουβέντιασαν λοιπόν κάμποσην ώρα. Την κάλεσε να πάη ένα βραδάκι στο σπίτι του για να δη την δουλειά του. Ο Χέμινγουαιη από τότε είχε μια θαυμάσια όσφρησι για να βρίσκη σπίτια σε παράξενες αλλά ευχάριστες γειτονιές, καθώς και καλές νοικοκυρές και καλό φαΐ. Πήγαμε και τον είδαμε σπίτι του ένα βράδυ, και η Γερτρούδη Στάιν διάβασε όλα όσα είχε γράψει ο Χέμινγουαιη. Είχε αρχίσει να γράφη το αναπόφευκτο μυθιστόρημα, και κάτι μικρά ποιήματα. Τα ποιήματα μάλλον άρεσαν στην Γερτρούδη, αλλά το μυθιστόρημα είχε ελαττώματα. «Έχει πάρα πολλές περιγραφές», του είπε, «και μάλιστα όχι πολύ καλές. Να το ξαναπιάσης από την αρχή. Και να το μαζέψης».

Τον καιρό εκείνο ο Χέμινγουαιη ήταν ανταποκριτής στο Παρίσι μιας καναδικής εφημερίδας. Και ήταν, λέει, υποχρεωμένος να εκφράζη εκεί την καναδική άποψι.

Πήγαιναν περιπάτους με την Γερτρούδη Στάιν κι’ όλο κουβέντιαζαν. Μια μέρα τού λέει: «Για στάσου. Είπες πως εσύ και η γυναίκα σου έχετε κάτι χρηματάκια. Σας φτάνουν για να ζήσετε ήσυχα;» «Μάλιστα» απάντησε αυτός. «Τότε αυτό πρέπει να κάνετε» είπε η Γερτρούδη. «Αν εξακολουθήσης να δημοσιογραφής, ποτέ δεν θα μπορέσης να δης πράγματα, θα βλέπης μόνο λέξεις, και δεν κάνει, αφού θες να γίνης λογοτέχνης». Ο Χέμινγουαιη τής αποκρίθηκε πως βέβαια λογοτέχνης ήθελε να γίνη. Ύστερα έφυγε ταξίδι με τη γυναίκα του, και σε λίγο εγύρισε μόνος. Ήλθε να μας δη στις δέκα το πρωί, έμεινε να φάη το μεσημέρι, έμεινε και τ’ απόγευμα, έμεινε και για το βραδυνό φαΐ, και ξαφνικά μας ανήγγειλε ότι η γυναίκα του ήταν έγκυος. Και πρόσθεσε με μεγάλη πίκρα: «Είμαι πολύ νέος για να γίνω πατέρας». Τον παρηγορήσαμε όσο μπορούσαμε και τον εστείλαμε να κοιμηθή.

Όταν ξαναήλθαν να μας δουν, ο Χέμινγουαιη μάς είπε πως είχε πάρει την απόφασί του. Θα γύριζαν στην Αμερική και θα δούλευε σκληρά ένα χρόνο, και με τα κέρδη του και τα χρήματα που είχαν, θα άφηνε τη δημοσιογραφία και θ’ αφιερωνόταν στην λογοτεχνία. Έφυγαν, και μέσα στο χρόνο εγύρισαν με το μωρό τους. Η δημοσιογραφία είχε πάρει τέλος.