Μπορεί στη δεκαετία του 2000 να δημιουργήθηκαν προσδοκίες εκδημοκρατισμού της Τουρκίας, μετά την άνοδο στην εξουσία του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης, αλλά πολύ γρήγορα, ο νέος ισχυρός άνδρας της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν άρχισε να διαψεύδει.

Νέα ενδελεχής έκθεση της οργάνωσης Human Rights Defenders που εδρεύει στη Γερμανία, καταγράφει την εντυπωσιακή ασυδοσία των τουρκικών σωμάτων ασφαλείας εις βάρος πολιτών, χάρη στις νομικές αλχημείες της κυβέρνησης Ερντογάν εδώ και πολλά χρόνια.

Ειδικότερα, μεταξύ άλλων, οι συντάκτες της έκθεσης εξέτασαν τα επίσημα στατιστικά στοιχεία του τουρκικού Υπουργείου Δικαιοσύνης για υποθέσεις βασανιστηρίων για τα έτη 2013 και 2018.

Τα δεδομένα αποκαλύπτουν την απροθυμία των Τούρκων εισαγγελέων να ασκήσουν κατηγορίες για καταγγελίες βασανιστηρίων, δεδομένου ότι μόνο το 20% των καταγγελιών κατέληξαν σε ποινική κατηγορία. Τα στατιστικά στοιχεία δείχνουν πως μόνο οι 70 στις 1048 κατηγορίες κατέληξαν σε αποφάσεις φυλάκισης. Οι υπόλοιπες κατηγορίες είτε κατέληξαν σε αθώωση είτε σε ποινή με αναστολή είτε σε απόρριψη της υπόθεσης λόγω παραγραφής.

Εντυπωσιακό ότι αυτά τα δεδομένα συμφωνούν με τα συμπεράσματα που προέκυψαν από τον Ειδικό Εισηγητή του ΟΗΕ, την Κομισιόν, το Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ, το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και άλλους αξιόπιστους οργανισμούς.

Άφεση αμαρτιών στους βασανιστές του παρελθόντος

Σύμφωνα με την έρευνα, επί Ερντογάν, όλες οι έρευνες και ποινικές υποθέσεις σχετικά με παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που εκκρεμούσαν από τη δεκαετία του 1990 έληξαν με αποφάσεις για αθώωση, απόλυση ή μη δίωξη.

Υπενθυμίζεται ότι μεταξύ των ετών 1990 και 1996, τα βασανιστήρια ασκούνταν συστηματικά σε όλη τη χώρα. Οι μαζικές παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, κυρίως σε περιοχές της νοτιοανατολικής Τουρκίας υπό τη μορφή εξαναγκαστικών εξαφανίσεων και δολοφονιών δεν έτυχαν της προσοχής των τουρκικών αρχών.

Σύμφωνα με τη τουρκική οργάνωση Hafiza Merkezi, από τις 363 υποθέσεις εξαφάνισης ή δολοφονίας που κατέγραψε, μόνο 81 έγιναν ποινικές υποθέσεις, ενώ οι 282 κατέληξαν με μη διώξεις.

Ακόμα και σήμερα, παραμένει μυστήριο πως εξαφανίστηκαν 1.300 πολίτες από κρατικούς λειτουργούς, από τα τέλη της δεκαετίας του 1980 έως το 2002, τη χρονιά που τερματίστηκε ο νόμος έκτακτης ανάγκης κυρίως στις κουρδικές περιοχές. Η ατιμωρησία ήταν ένα μοτίβο που συνεχίστηκε και μετά την άνοδο του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης στην εξουσία.

«Σύμφωνα με το άρθρο 112 του νόμου αριθ. 765, από το 2020, η παραγραφή έχει λήξει για όλα σχεδόν τα εγκλήματα που διαπράχθηκαν μεταξύ 1990 και 1996. Επομένως, η δικαιοσύνη δεν αποδόθηκε, οι δράστες απέφυγαν τις συνέπειες των εγκλημάτων τους. Το χειρότερο είναι ότι η ατιμωρησία που τους προσφέρθηκε και που απολάμβαναν ενθάρρυνε άλλους να διαπράξουν παρόμοια εγκλήματα» αναφέρει η έκθεση.

Μα πως είναι δυνατόν;

Ελεγχόμενη δικαιοσύνη

Η απάντηση βρίσκεται στο γεγονός ότι ο Ερντογάν ελέγχει την τουρκική δικαιοσύνη.

Όπως καταγράφει η έκθεση του Human Rights Defenders, η Ένωση Δικαστικής Ενότητας (τουρκική Ένωση Δικαστών και Εισαγγελέων) -που αποτελείται από ανθρώπους του Ερντογάν και του Μπαχτσελί- μετέφερε όλες τις υποθέσεις (της δεκαετίας 1990) για παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, να εκδικαστούν σε επαρχίες άλλες από εκείνες στις οποίες διαπράχθηκαν τα υποτιθέμενα εγκλήματα. Στη συνέχεια αυτές έληξαν με αποφάσεις αθώωσης ή απαλλαγής.

Σε κάποιες περιπτώσεις μάλιστα οι δράστες έπαιρναν προαγωγή! Ενδεικτική είναι η υπόθεση τεσσάρων αστυνομικών, συμπεριλαμβανομένου ενός ανώτερου αξιωματικού, που καταδικάστηκαν για βασανιστήρια και δολοφονία του Murat Konuş το 2010, οι οποίοι όχι μόνο δεν τιμωρήθηκαν αλλά πήραν προαγωγή. Ο Oktay Kapsiz, διορίστηκε Αρχηγός της Αστυνομίας στην περιοχή Cukurca της επαρχίας Hakkari.

Το ανώτατο δικαστικό όργανο της Τουρκίας, το Συμβούλιο Δικαστών και Εισαγγελέων, αναδιαμορφώθηκε από την κυβέρνηση του AKP δύο φορές, το 2010 και το 2017.

Η σημερινή δομή του έχει προκαλέσει σοβαρές ανησυχίες, όσον αφορά την ανεξαρτησία του και την αμεροληψία του δικαστικού σώματος στο σύνολό του.

Σύμφωνα με αξιολογήσεις του Επιτρόπου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Συμβουλίου της Ευρώπης: «.. η νέα σύνθεση του δεν προσφέρει επαρκείς εγγυήσεις για την ανεξαρτησία της δικαιοσύνης και αυξάνει σημαντικά τον κίνδυνο να υποβληθεί σε πολιτική επιρροή».

Στις ετήσιες εκθέσεις του World Justice Project η Τουρκία κατατάχθηκε στην 99η από τις 113 χώρες το 2016-2017127, στην 101η από τις 113 χώρες το 2017-2018128 και στην 109η από τις 126 χώρες το 2019.

Εξαφανίσεις, τελικά δεν είναι είδος προς εξαφάνιση

Μπορεί το έγκλημα των βίαιων εξαφανίσεων προσώπων να εξαφανίστηκε τη δεκαετία του 2000, ωστόσο, μετά την απόπειρα πραξικοπήματος του 2016 επανεμφανίστηκε και περισσότερα από 25 περιστατικά εξαναγκαστικής εξαφάνισης.

Στις 26 Φεβρουαρίου 2020, ο Δικηγορικός Σύλλογος της Άγκυρας δημοσίευσε μια έκθεση που διαπιστώνει πολλές παραβιάσεις των σχετικών εθνικών και διεθνών νόμων σχετικά με την εξαναγκαστική εξαφάνιση επτά ατόμων το 2019 και τη συμπεριφορά της αστυνομίας και του δικαστικού σώματος σε σχέση με αυτά τα περιστατικά.

Στις 20 Απριλίου 2020, το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων δημοσίευσε έκθεση του για 16 περιπτώσεις αναγκαστικής εξαφάνισης που έχουν λάβει χώρα στην Τουρκία από το 2017.

Σκανδαλώδεις νόμοι που παρέχουν ατιμωρησία σε βασανιστές

Η κυβέρνηση Ερντογάν έχει δημιουργήσει ένα εξαιρετικά «ασφαλές» νομικά περιβάλλον για να διαιωνίσει την ατιμωρησία σε κρατικούς λειτουργούς που συμπεριφέρονται βίαια.

Βάσει του νόμου αριθ. 2937 για τις Κρατικές Υπηρεσίες Πληροφοριών και την Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών που ψηφίστηκε το 2011, το προσωπικό του τουρκικών υπηρεσιών απολαμβάνει ασυλίας από τις τουρκικές δικαστικές αρχές, εκτός εάν εκδοθεί άδεια δίωξης από τον Πρόεδρος της Εθνικής Υπηρεσίας Πληροφοριών. Ομοίως, ο τελευταίος μπορεί να διωχθεί μόνο εάν ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας -δηλαδή ο Ερντογάν-  δώσει πράσινο φως.

Όπως αναφέρε η έκθεση, υπάρχουν αξιόπιστες αναφορές για περιστατικά εξαφάνισης από το 2015 που πραγματοποιήθηκαν από πράκτορες της MIT με τα θύματα να βασανίζονται κατά την ανάκριση. Χάρη στον νόμο αυτό όμως οι ισχυρισμοί δεν έχουν ερευνηθεί με αποτέλεσμα παρόμοια περιστατκά να συνεχίζονται ατιμώρητα, όπως συνέβη με τον Yusuf Bilge Tunç, που αγνοείται από τον Αύγουστο 2019.

Οι δε Νόμοι περί Ανώτερων Στρατιωτικών Διοικητών και Σωμάτων Ασφαλείας δίνουν ασυλία στους αρχηγούς των επιτελείων και μπορούν να διωχθούν μόνο με τζίφρα του Ερντογάν.

Επιπλέον, ο νόμος αριθ. 6722 του 2016, έχει δημιουργήσει μια ατμόσφαιρα «συστηματικής ατιμωρησίας» για τις δυνάμεις ασφαλείας καθώς απαιτεί την εξουσιοδότηση των πολιτικών αρχών για την έρευνα στρατιωτών ή δημοσίων υπαλλήλων που είναι ύποπτοι για εγκλήματα στο πλαίσιο αντιτρομοκρατικών επιχειρήσεων.

Σύμφωνα με τον Ειδικό Εισηγητή του ΟΗΕ, ο νόμος παρέχει στις αντιτρομοκρατικές δυνάμεις ασυλία από δίωξη για πράξεις που διαπράχθηκαν κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων τους, καθιστώντας έτσι έρευνες για καταγγελίες βασανιστηρίων και κακομεταχείρισης από τις δυνάμεις ασφαλείας που εμπλέκονται πιο δύσκολο, αν όχι αδύνατο.

Αυτοί οι δύο νόμοι είναι μεταξύ των κύριων λόγων για την ολοκληρωτική καταστροφή αρκετών πόλεων και για τις κατάφωρες παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη νοτιοανατολική περιοχή της Τουρκίας στη διάρκεια στρατιωτικών επιχειρήσεων κατά του PKK το 2015 και το 2016.

Τα τελευταία σκανδαλώδη νομικά όπλα των θυτών είναι τα περίφημα Διατάγματα-Νόμοι αριθ. 667, 668 και 696 που επιβλήθηκαν μετά τη κήρυξη της κατάστασης έκτακτης ανάγκης το 2016. Αυτά απαλλάσσουν από κάθε νομική, διοικητική, οικονομική ή ποινική ευθύνη οποιονδήποτε κρατικό λειτουργό ή πολίτη που ενήργησε με οποιονδήποτε τρόπο για την καταστολή της απόπειρας πραξικοπήματος της 15 Ιουλίου 2016.

Για παράδειγμα, ο στρατιώτης Burak Dinler, ο δόκιμος Murat Tekin, ο υπασπιστής Mustafa Çelik, ο δόκιμος Ragip Enes Katran και ο στρατιώτης Kurtulus Kaya, δολοφονήθηκαν από το πλήθος στην Κωνσταντινούπολη κατά την απόπειρα πραξικοπήματος του 2016, ενώ είχαν παραδοθεί στην αστυνομία. Οι δράστες όμως ποτέ δεν τιμωρήθηκαν.

Η Τουρκία κωφεύει – βροχή οι έρευνες

Την παραπάνω δραματική κατάσταση που επικρατεί στην Τουρκία έχουν καταγράψει αναρίθμητες εκθέσεις, όπως το Στέιτ Ντιπάρτμεντ, η Διεθνής Αμνηστία, το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, το Stockholm Centre For Freedom, η Platform for Peace and Justice, τη Κομισιόν και άλλες.

Ενδεικτικά, ο Ειδικός Εισηγητής του ΟΗΕ Christof Heyns, αφού πραγματοποίησε επίσημη επίσκεψη στην Τουρκία το 2012, υπέβαλε δύο εκθέσεις «καταπέλτες» στο Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων το 2013 και το 2015.

Στην έκθεση του 2015, είπε ότι, λόγω της αναποτελεσματικότητας των ερευνών και της διάρκειας των διαδικασιών, «η καταπολέμηση της ατιμωρησίας παρέμεινε μια σοβαρή πρόκληση που αντιμετωπίζεται από το δικαστικό σύστημα που τροφοδοτεί την πρακτική καθώς και την αντίληψη της ατιμωρησίας στη χώρα».

Ο εισηγητής διαπίστωσε ότι μόνο 9 από τις 38 συστάσεις του είχαν εφαρμοστεί έστω και εν μέρει από την Τουρκία κατά τη διάρκεια δύο ετών..

Στην έκθεση του 2018, ο Ειδικός Εισηγητής του ΟΗΕ για τα βασανιστήρια Nils Melzer, σημείωνε ότι φαινόταν να υπάρχει σοβαρή αποσύνδεση μεταξύ της δεδηλωμένης κυβερνητικής πολιτικής και της εφαρμογής της στην πράξη… Ιδιαίτερα, παρά τις επίμονες καταγγελίες για εκτεταμένα βασανιστήρια και άλλες μορφές κακομεταχείρισης, που διατυπώνονται σε σχέση τόσο με τον άμεσο απόηχο του αποτυχημένου πραξικοπήματος της 15ης Ιουλίου 2016 όσο και με την κλιμάκωση της βίας στα νοτιοανατολικά της χώρας, οι επίσημες έρευνες και οι διώξεις σχετικά με τέτοιους ισχυρισμούς φαίνεται να είναι εξαιρετικά σπάνιες, δημιουργώντας έτσι μια ισχυρή αντίληψη της de facto ατιμωρησίας για πράξεις βασανιστηρίων και άλλες μορφές κακομεταχείρισης».

Ομοίως, η Κομισιόν με έκθεση του 2015 ανέφερε μεταξύ άλλων ότι: «δεν αναπτύχθηκε ολοκληρωμένο σχέδιο για την αντιμετώπιση του ζητήματος των αγνοουμένων, συμπεριλαμβανομένων ενδελεχών ανεξάρτητων ερευνών για εικαζόμενες προηγούμενες περιπτώσεις εξωδικαστικής δολοφονίας από αξιωματικούς ασφαλείας και επιβολής του νόμου ή το PKK.

Headlines