Ισραήλ: Το «πυρηνικό όπλο» που φοβάται ο Νετανιάχου μετά τη ψήφιση της δικαστικής μεταρρύθμισης

Μετά τη ψήφιση τροποποίησης ενός οιονεί Βασικού Νόμου που εξαλείφει τη δυνατότητα του Ανωτάτου Δικαστηρίου να καταργεί κυβερνητικές αποφάσεις και διορισμούς, ακολούθησε ένα μπαράζ αιτημάτων από νομικές ομάδες και οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών κατά του νομοσχεδίου.

Το Ανώτατο Δικαστήριο είπε ότι θα δεχτεί τα αιτήματα κατά του νόμου τον Σεπτέμβριο, αν και νομικοί εμπειρογνώμονες πιστεύουν ότι μπορεί να το κάνει και νωρίτερα, τον Αύγουστο.

Άραγε, είναι δυνατόν ένα δικαστήριο να εξετάσει τη νομιμότητα ενός νόμου που περιορίζει τις δικές του εξουσίες, που ψηφίστηκε στο κοινοβούλιο με σαφή, αν και ισχνή πλειοψηφία;

Όπως αναφέρει στο Foreign Policy, ο δημοσιογράφος Neri Zilber, αν και το Ανώτατο Δικαστήριο στο Ισραήλ έχει καταργήσει στο παρελθόν νόμους, ωστόσο, θα είναι η πρώτη φορά που θα αποφανθεί για τη νομιμότητα ενός Βασικού Νόμου.

Σημειώνεται πως το Ισραήλ δεν διαθέτει Σύνταγμα αλλά στηρίζεται σε 13 συνολικά Βασικούς Νόμους, αν και η ψήφιση ενός βασικού νόμου ή μιας τροποποίησης απαιτεί μόνο μια απλή κοινοβουλευτική πλειοψηφία.

Δεδομένου ότι η εν λόγω νομοθεσία αποτελεί τροποποίηση ενός Βασικού Νόμου, το δικαστήριο θα έκρινε ουσιαστικά ότι η συνταγματική τροποποίηση είναι αντισυνταγματική, μια διαστρέβλωση που η αντιπρόεδρος στο Ινστιτούτο Δημοκρατίας του Ισραήλ καθηγήτρια νομικής Suzie Navot περιγράφει ως «αντισυμβατικό όπλο».

«[Το δικαστήριο] έχει την εξουσία να καταρρίψει έναν Βασικό Νόμο, αλλά θα ήταν η πρώτη φορά. Θα είναι μια προκλητική αίτηση», είπε η Ναβότ στο Foreign Policy, υπονοώντας τις μεγαλύτερες πολιτικές και κοινωνικές συνέπειες που είναι πιθανό να βρίσκονται στην πρώτη γραμμή του μυαλού των δικαστών.

Το «κύκνειο άσμα» της προέδρου της Ανωτάτου Δικαστηρίου;

Η σημερινή σιδηρά πρόεδρος του Ανωτάτου Δικαστηρίου Έσθερ Χάγιουτ, συγκρούστηκε τον περασμένο Ιανουάριο με τη κυβέρνηση Νετανιάχου σχετικά με την ατζέντα της δικαστικής μεταρρύθμισης.

«Πρόκειται για μια αχαλίνωτη επίθεση στο δικαστικό σύστημα, σαν να ήταν ένας εχθρός που πρέπει να επιτεθεί και να υποταχθεί», είχε πει σχετικά με το σχέδιο, το οποίο θα αποδυνάμωσε σημαντικά την εξουσία του Ανωτάτου Δικαστηρίου. Προειδοποίησε ότι το σχέδιο θα επιφέρει «ένα θανατηφόρο πλήγμα» στη «δημοκρατική ταυτότητα» του Ισραήλ, μετατρέποντας το δικαστικό τμήμα της κυβέρνησης «σε σιωπηλό κλάδο».

Η Χάιουτ πρόκειται να παραιτηθεί τον Οκτώβριο λόγω ορίου ηλικίας συνταξιοδότησης, καθώς πάτησε τα 70. Ωστόσο, ορισμένοι ειδικοί πιστεύουν ότι λόγω υστεροφημίας, η Χάιουτ ίσως προσπαθήσει να πολεμήσει τον νόμο, ώστε να καταργηθεί.

«Ιστορικά, οι δικαστές πριν από τη συνταξιοδότηση είναι πιο ακτιβιστές. Μπορεί να αισθάνονται ότι δεν έχουν τίποτα να χάσουν, και έτσι έχουμε δει περιπτώσεις θαρραλέων αποφάσεων της τελευταίας στιγμής», δήλωσε στο αμερικανικό περιοδικό ο καθηγητής Νομικής στο Εβραϊκό Πανεπιστήμιο της Ιερουσαλήμ Μπαράκ Μεντίνα,. «Αυτό ήταν σε κανονικούς καιρούς. Είμαστε πολύ μακριά από τις συνηθισμένες στιγμές αυτή τη στιγμή».

Δύο όπλα της Χάιουτ

Σύμφωνα με αρκετούς νομικούς εμπειρογνώμονες, η Χάιουτ μπορεί να βασίζεται σε δύο αρχές ισραηλινού συνταγματικού δικαίου.

Το πρώτο και πιο ξεκάθαρο επιχείρημα του δικαστηρίου είναι ότι ο νόμος απλώς είναι αντισυνταγματικός, παρά το γεγονός ότι το Ισραήλ δεν έχει Σύνταγμα. Το δικαστήριο μπορεί να αποφασίσει ότι ο νόμος «παραβιάζει τις βασικές αξίες, τις βασικές αρχές, του … Ισραήλ [ως] εβραϊκού και δημοκρατικού κράτους», είπε η Ναβότ.

«Εάν [το κοινοβούλιο] θεσπίσει έναν Βασικό Νόμο που αποφασίζει ότι το Ισραήλ δεν είναι πλέον Εβραϊκό… θα είχαμε τις ίδιες συζητήσεις που κάνουμε σήμερα. [Το Κοινοβούλιο] δεν έχει την εξουσία, δεν είναι θεμιτό, να αλλάξει τη βασική δομή και τις αξίες του κράτους».

Ο Μπαράκ Μεντίνα πρόσθεσε ότι το δικαστήριο μπορεί να θεωρήσει τον πρόσφατο νόμο ως υπονόμευση των «βασικών δημοκρατικών αξιών του Ισραήλ, όπως ο διαχωρισμός των εξουσιών, η ανεξαρτησία των δικαστηρίων και η εξουσία του δικαστικού ελέγχου».

Το δεύτερο επιχείρημα που μπορεί να αναπτύξει το δικαστήριο βασίζεται στο πλαίσιο εντός του οποίου εγκρίθηκε ο νόμος και στα κίνητρα πίσω από αυτόν. Σε αυτό το σενάριο, σύμφωνα με τον Μεντίνα, το δικαστήριο θα καταδίκαζε τον νόμο ως «κατάχρηση της συνταγματικής και νομοθετικής εξουσίας» του κοινοβουλίου, όπου έκανε κατάχρηση της εξουσίας του για τις δικές του ατομικές ή πολιτικές ανάγκες.

Οι νομικοί εμπειρογνώμονες παραδέχονται ότι τα παραπάνω δόγματα είναι ακόμα ασαφή και μη δοκιμασμένα, αν και αυτό μπορεί να αλλάξει και σύντομα.

Το Ανώτατο Δικαστήριο την επόμενη εβδομάδα αναμένεται να εξετάσει μια διαφορετική υπόθεση κατά μιας άλλης αμφιλεγόμενης τροποποίησης ενός Βασικού Νόμου που ψηφίστηκε από τη κυβέρνηση Νετανιάχου στις αρχές του έτους. Αυτός ο νόμος καθιστά πιο δύσκολο να κηρυχθεί ένας πρωθυπουργός ανίκανος για τη θέση του και να απομακρυνθεί από το αξίωμα.

Εάν το Ανώτατο Δικαστήριο καταργήσει αυτόν τον νόμο, είπε ο Μεντίνα, θα «μας έδινε μια ισχυρή ένδειξη προς την κατεύθυνση που τραβάει η Χάιουτ. Είναι ένα πεδίο δοκιμών για τη δικαστική μεταρρύθμιση του Νετανιάχου «και θα μπορούσε να δημιουργήσει προηγούμενο για το δικαστήριο».

Η ανταπάντηση Νετανιάχου

Ωστόσο, με γραπτή τους απάντηση στο Ανώτατο Δικαστήριο, οι δικηγόροι της κυβέρνησης υποστηρίζουν ότι ακόμα και το Δικαστήριο δεν έχει την εξουσία να καταρρίψει έναν Βασικό Νόμο.

Η ακροδεξιά πρώην υπουργός Δικαιοσύνης Ayelet Shaked απάντησε θεωρεί ότι το Ανώτατο Δικαστήριο δεν είχε κανένα λόγο να παρέμβει στο νόμο.

«Είναι παράλογο να ισχυρίζεται κανείς ότι το δικαστήριο πρέπει να παρέμβει χωρίς καμία νομική βάση», είπε η Shaked. «Πέρα από το γεγονός ότι δεν υπάρχει βλάβη ή αντίφαση, το Ανώτατο Δικαστήριο στερείται οποιασδήποτε εξουσίας να παρέμβει σε Βασικούς Νόμους. Στο παρελθόν, ακόμη και για το Γραφείο του Γενικού Εισαγγελέα, αυτό ήταν αυτονόητο».

Σε δήλωσή του στα ΜΜΕ, το κόμμα Λικούντ του Νετανιάχου παραλλήλισε μια ενδεχόμενη ακύρωση από το Ανώτατο Δικαστήριο με τη χρήση ενός «μη συμβατικού όπλου». «Εάν το Ανώτατο Δικαστήριο καταργήσει έναν Βασικό Νόμο, θα είναι η σταγόνα που θα ξεχειλίσει το ποτήρι και θα οδηγήσει σε απόλυτο χάος. Αυτό είναι ένα πυρηνικό όπλο που δεν πρέπει να χρησιμοποιηθεί».

Εάν το Ανώτατο Δικαστήριο καταρρίψει τελικά τον νόμο, οι εντάσεις στο εσωτερικό της χώρας μεταξύ της κυβέρνησης και των αντιπάλων της -ήδη στα ύψη τους τελευταίους επτά μήνες- πιθανότατα θα εκτιναχθούν.

Εμφανιζόμενος στο CNN την Πέμπτη, ο Νετανιάχου αρνήθηκε κατηγορηματικά να πει ότι θα το έκανε. «Θα πάμε σε αχαρτογράφητη περιοχή», είπε σχετικά με την προοπτική το Ανώτατο Δικαστήριο να καταρρίψει το νομοσχέδιο. «Θα ήθελα πραγματικά να πιστεύω ότι δεν θα το κάνουν αυτό. Όλοι μας υπόκεινται στο κράτος δικαίου—ο πρωθυπουργός, το κοινοβούλιο και οι δικαστές… όλοι υπόκεινται στο κράτος δικαίου».

Το χειρότερο σενάριο όλων

Οι αναλυτές πιστεύουν ότι η κυβέρνηση μπορεί να επιλέξει να μην συμμορφωθεί με την απόφαση – ή να κλιμακώσει τον πόλεμο ενάντια στο νομικό σύστημα, νομοθετώντας τη πλήρη αφαίρεση όλων των εξουσιών αναθεώρησης από τα δικαστήρια και τους κυβερνητικούς νομικούς συμβούλους, σημειώνει ο δημοσιογράφος Neri Zilber, τονίζοντας ότι αυτό πιθανότατα θα επισπεύσει μια πλήρη συνταγματική κρίση μεταξύ των κλάδων της κυβέρνησης.

«Θα μας έφερνε πιο κοντά σε μια έκρηξη και μια πλήρη σύγκρουση», λέει ο Medina, αν και πρόσθεσε ότι μπορεί να χρειαστεί λίγος χρόνος μέχρι να υλοποιηθεί στην πράξη η μη συμμόρφωση της κυβέρνησης.

Εάν συμβεί αυτό, οι αρχηγοί των στρατιωτικών, μυστικών και αστυνομικών οργάνων του Ισραήλ μπορεί να αναγκαστούν να πάρουν θέση, είτε με στο πλευρό της κυβέρνησης είτε στο πλευρό των δικαστηρίων. Ο επικεφαλής της Μοσάντ, Ντέιβιντ Μπαρνέα, έχει δηλώσει εξάλλου στο Channel 12 News  ότι είπε στους υφισταμένους του: «Εάν εκδηλωθεί μια συνταγματική κρίση, θα είμαι στη σωστή πλευρά της ιστορίας — αλλά δεν είμαστε ακόμα εκεί».

Η Navot, αν και ελπίζει ότι αυτή η στιγμή δεν θα φτάσει ποτέ, ωστόσο είπε ότι «Αν η κυβέρνηση δεν υπακούει στο δικαστήριο, τότε γιατί να… οποιοσδήποτε άλλος;».