Δύσκολες ιδέες για μία δύσκολη εποχή

Σε περίεργες και σκοτεινές εποχές οι ιδέες πάντοτε έπαιξαν ρόλο για να καθαρίσει ο ορίζοντας. Στα χρόνια που ζούμε οι ιδέες και πάλι θα βοηθήσουν. Που από τα πράγματα θα ακολουθήσουν δύσκολο δρόμο, περνώντας από στενωπούς, ακόμα και από αντιφάσεις. Κάτι τέτοιο διαπιστώνει κανείς ανατρέχοντας σε ένα καινούργιο εντυπωσιακό βιβλίο. Ενα πραγματικά δύσκολο βιβλίο, για απαιτητικούς αναγνώστες (Κωσταντίνου Πίττα, «Η Μοναξιά του Ενός», Αίολος, 2023).

Δεν το παίρνεις για διάβασμα στην παραλία. Χρειάζεται μελέτη, συγκέντρωση και σημειώσεις. Αξίζει όμως να διαβασθεί ως επιβράβευση μιας προσπάθειας αναζήτησης διεξόδων σε μια σειρά από ψυχοπιεστικούς ατομικούς προβληματισμούς. Διεισδυτική και έξυπνη γραφή. Πυκνά και πολυεπίπεδα νοήματα. Αναφορές σε εαυτό, στον εσωτερικό μας κόσμο και σε μια κοινωνία μεταμοντέρνα, περίεργη και ακατάπαυστα απαιτητική.

Παράλληλες έμμεσες αναφορές σε γνωστά πονήματα για μυημένους και υποψιασμένους αναγνώστες. Το «One Dimentional Man» (Ενας Μονοδιάστατος Ανθρωπος) του Herbert Marcuse ξεχωρίζει ως βασική πηγή έμπνευσης και επίδρασης στην ανάπτυξη του δυστοπικού κόσμου που ο συγγραφέας περιγράφει.

Από κοντά το «Post-Modern Condition» (Μετα-Νεωτερική Κατάσταση) του Francois Leotard συμπληρώνει τους βασικούς επιδραστικούς σκεπτικιστές, που συνθέτουν τον κορμό των επιρροών του. Οι ιδιαίτερες επίσης αναφορές του Rοnald Laing (που όταν, πού και πού, μας έκανε διαλέξεις στο Cambridge, μας περιέγραφε τη χαρά του, όταν αυτός και ο Spike Milligan βρίσκονταν έξω από το ψυχιατρείο) στο ιδιαίτερο έργο του, «The Politics of Experience and the Bird of Paradise» (Η Πολιτική της Εμπειρίας και το Πουλί του Παραδείσου), συμπληρώνουν το μωσαϊκό των αναφορών σε ψυχαναλυτικά πρότυπα και σε τύπους ανθρώπων με υψηλά επίπεδα αυτοσυνείδησης.

Και για να γίνω πιο σαφής. Δύσκολα ο συγγραφέας μπορεί να κρύψει την αντιπάθειά του και την καταδίκη κοινωνικών – οικονομικών σχημάτων νεοφιλελεύθερων, καπιταλιστικών προσανατολισμών ή άλλων σχημάτων, αφοσιωμένων στην ελεύθερη οικονομία της αγοράς.

Είναι απόλυτος υπέρ της άποψης πως η απόλυτη ελευθερία επιλογών και η επιδίωξη της ατομικής αυτονομίας – που στην πράξη δεν υπάρχει και είναι νοθευμένη – οδηγεί δίχως την παραμικρή παράκαμψη σε ένα άγρια αλλοτριωμένο εγώ – έκδηλες εδώ οι μαρξιστικές επιρροές – και σε ένα προσωπικό καθεστώς τραγικής δυστυχίας.

Λίγο όμως μετά, ο συγγραφέας αναπολεί την όποια χαμένη ατομική ελευθερία, δίχως την εμπειρία της οποίας δεν επέρχεται η καλοδεχούμενη ικανοποίηση του εαυτού και της αυτοσυνειδητοποίησης. Είναι λοιπόν ο νεοφιλελευθερισμός κατάρα ή ευλογία;

Μιλώντας όμως λίγο παρακάτω, για την «Κοινωνία της Μεζούρας», καταγγέλλει πάλι µια κοινωνία που καταπνίγει τις «µη χρηστικές» πτυχές του ανθρώπου, «που περιθωριοποιεί ό,τι δεν µπορεί να χωρέσει στην υπολογιστική λογική της, που παραγκωνίζει ό,τι δεν µπορεί να µεταφραστεί σε αριθµούς και ποσοτικά µεγέθη». Αρα, είμαστε και πάλι πίσω στις αρχικές – νεομαρξιστικές – συλλήψεις. Δηλαδή, ζούμε και πράττουμε ό,τι μας ταιριάζει. Αδιάφορο πώς θα ζήσουμε. Ποιος θα μας ταΐσει. Γιατί πρέπει κάπως και να τρώμε. Και κάποιοι, κάπως, να παράγουν αυτά που χρειαζόμαστε. Και κάποιοι να μας τα διαθέτουν. Και να ζήσουν κι αυτοί…

Εκτός αν η αναζήτηση οδηγεί σε περίεργες εκδοχές του συνόλου, με αναπάντεχα συμπεράσματα. Κεντρικό ερώτημα είναι η απουσία στις ενατενίσεις των μεταναστευτικών ρευμάτων, από την κοινωνία που οραματίζεται ο «Ενας».

Και που είναι ερώτημα αν η αφοσίωση του κόσμου αυτού σε μια θρησκευτική απολυταρχία (Ισλάμ = Υποταγή) δημιουργεί μια πραγματικότητα δημιουργικότητας, ελεύθερων ανταλλαγών, απόψεων και αξιακών ισχυρισμών που μπορεί να περάσει τη δοκιμασία μιας μεταμοντέρνας κοινωνικής πραγματικότητας. Με νέους κώδικες συμπεριφοράς και ανοιχτές αντιλήψεις. Με άλλα λόγια, η πληθώρα των ανεξέλεγκτων μεταναστευτικών ροών πώς επηρεάζει την κοινωνία που ο «Ενας» οραματίζεται, ή εκείνη που απεχθάνεται;

Μέσα από έκδηλες αντιφάσεις λοιπόν, μια καταπιεστική σύγχρονη δυστοπία αναδεικνύεται, που υποχρεώνει τον αναγνώστη σε ένα κοπιώδες ταξίδι εξονυχιστικής ενδοσκόπησης. Οι μαστορεμένες όμως εκφράσεις, ο πλούτος των λέξεων και η δυναμική σύνθεση εννοιών και εικόνων ανταμείβουν τον αναγνώστη με ένα βιβλίο ζηλευτό για τη γραφή και τη στόχευσή του.