Η ιστορία του κτιρίου Dakota στη ΝΥ: Εκκεντρικότητες, έρωτες, σπατάλες και μία δολοφονία

Η είδηση ότι το είδωλο της ποπ κουλτούρας εγκατέλειψε το μυθικό κτίριο διαμερισμάτων στο Upper West Side, το οποίο καθόρισε για μια ολόκληρη γενιά, προκάλεσε προβληματισμό για την επίδρασή της ως κάτοικος εκεί επί 50 χρόνια.

Πολλά είναι παροδικά για τα ακίνητα της Νέας Υόρκης. Τα κτίρια κατεδαφίζονται, οι καφετέριες μετατρέπονται σε φαρμακεία ή φούρνους και τα ενοίκια ανεβαίνουν. Αλλά για τα τελευταία 50 χρόνια, υπήρχε μια σταθερά – η Γιόκο Όνο ζούσε στη Dakota. Έμεινε ακόμη και μετά την τραγική εκείνη ημέρα του Δεκεμβρίου του 1980, όταν ο Τζον Λένον πυροβολήθηκε θανάσιμα ακριβώς έξω από το κτίριο.

Για χρόνια, τουρίστες και Νεοϋορκέζοι ταξίδευαν στο κέντρο της πόλης, ελπίζοντας να ρίξουν μια ματιά ή να έχουν την ευκαιρία να συναντήσουν τον καλλιτέχνη, τραγουδιστή και σύμβολο της Νέας Υόρκης. Η παρουσία της Όνο συντηρούσε, στη συνέχεια, τη μυσταγωγία της Dakota -ήδη γνωστή ως περιζήτητη συνοικία για διασημότητες και καλλιτέχνες όταν εκείνη και ο Λένον μετακόμισαν στο συγκρότημα διαμερισμάτων του Upper West Side το 1973.

Εκκεντρικότητα, χλιδή και τραγωδία

Προς δυσαρέσκεια κάποιων άλλων ενοίκων, το ζευγάρι κατείχε κάποια στιγμή πέντε ορόφους στο Dakota, τους οποίους – εκτός από την κύρια κατοικία τους – χρησιμοποιούσαν ως κατοικία επισκεπτών, ως αποθηκευτικό χώρο και ως στούντιο για την Όνο. Μόνο το σαλόνι και το στούντιο είχαν συνδυασμένη επιφάνεια σχεδόν 6.000 τετραγωνικών μέτρων, ανέφερε το περιοδικό New York το 1996.

Ιστορίες για τις φημολογούμενες σπάταλες δαπάνες του ζευγαριού εξαπλώθηκαν σε άρθρα και περιοδικά, όπως ένα δημοσίευμα του 1979, σύμφωνα με το οποίο η Όνο και ο Λένον αγόρασαν ένα ιαπωνικό τσαγερί για το διαμέρισμά τους στον πρώτο όροφο, το οποίο επέστρεψαν αμέσως μόλις συνειδητοποίησαν ότι ήταν πολύ μεγάλο για τον χώρο. Πιο καθημερινές δραστηριότητες έγιναν επίσης είδηση, συμπεριλαμβανομένης της φοράς που το ζεύγος συνεισέφερε σούσι σε ένα potluck της πολυκατοικίας.

Μετά από μισό αιώνα εκκεντρικότητας, χλιδής και τραγωδίας, η Όνο μετακόμισε από τη Νέα Υόρκη στο εκτεταμένο αγρόκτημα Catskills που αγόρασε με τον Λένον το 1978, σύμφωνα με δημοσιεύματα νωρίτερα φέτος. Για πολλούς, αυτό σηματοδοτεί ότι ένας ακόμη σύνδεσμος με την παλιά Νέα Υόρκη -αυτήν που ήταν γεμάτη με τσαγανό και αίγλη, που διοικούνταν από καλλιτέχνες και μουσικούς- λείπει.

Οι κάτοικοι της πόλης και οι καλλιτέχνες αισθάνονται μια αίσθηση απώλειας γνωρίζοντας ότι οι πιθανότητες μιας στιγμιαίας συνάντησης ή μιας φευγαλέας ματιάς με την Όνο είναι τώρα ακόμη μικρότερες, και ορισμένοι έχουν αρχίσει να γράφουν αφιερώματα για την παλιά και τη νέα εποχή της στη Νέα Υόρκη σε blogs και μικρά μέσα.

Δείτε το βίντεο με την ιστορία της Dakota

Η σκέψη της Νέας Υόρκης χωρίς την Όνο είναι μια Νέα Υόρκη με λίγο λιγότερη μαγεία

Αφού άκουσε την είδηση, η συγγραφέας Lorraine Duffy Merkl έγραψε στον τοπικό ειδησεογραφικό ιστότοπο The West Side Spirit: «Είμαι ακόμα στη ζώνη «Νέα Υόρκη ή πουθενά», αλλά πρέπει να ομολογήσω ότι ο ντόπιος χαρακτήρας έχει αρχίσει να ξεθωριάζει».

«Νομίζω ότι η Γιόκο προσέδωσε τόσο μεγάλο ρομαντισμό στη Dakota» δήλωσε η Τζούλι Λούκας, διαχειρίστρια των βραβείων Emmy.

Στις αρχές της δεκαετίας του 2000, η Λούκας συνάντησε για λίγο την Όνο στο ασανσέρ της Dakota. Η αλληλεπίδραση ήταν φευγαλέα, αλλά είχε αντίκτυπο για την Λούκας, η οποία τη θυμάται έντονα μέχρι σήμερα.

«Αυτό ήταν το μοναδικό πρόσωπο, καθώς μπαίναμε στο Dakota, που πάντα ήλπιζα να δω – ούτε καν να της μιλήσω, αλλά απλώς να τη δω» δήλωσε η 71χρονη Λούκας, η οποία βρισκόταν εκεί για ένα κοκτέιλ πάρτι που διοργάνωσε η τηλεοπτική προσωπικότητα Maury Povich. «Είχε αυτή την υπέροχη ηρεμία και την αίσθηση του καλωσορίσματος».

Για τα επόμενα 45 δευτερόλεπτα περίπου, έως ότου το ασανσέρ ανοίξει τις πόρτες του και οι δυο τους τραβήξουν χωριστούς δρόμους, μίλησαν για μια πρόσφατη έκθεση τέχνης της Όνο.

Εκεί που δολοφονήθηκε ο Λένον

«Αυτό το κτίριο αντιπροσωπεύει τόσο πολύ τις ελπίδες της δεκαετίας του ’70 και του ’80» είπε η Λούκας. «Και μετά, όταν σκοτώθηκε ο Τζον Λένον, εκείνη ξεπέρασε όλη αυτή τη θλίψη και παρέμεινε σε αυτό το κτίριο».

Η Όνο, η οποία έκλεισε τα 90 της χρόνια νωρίτερα φέτος, δεν συμμετέχει πλέον σε συνεντεύξεις, δήλωσε ο Έλιοτ Μιντζ, εκπρόσωπός της, σε ηλεκτρονικό μήνυμα. Ο Μιντζ είπε ότι «συνεχίζει να έχει το διαμέρισμά της στη Dakota» και πρόσθεσε ότι οι πληροφορίες σχετικά με το πού βρίσκεται διατηρούνται απόρρητες για λόγους ασφαλείας.

Το κτίριο γοτθικού ρυθμού βρίσκεται στην οδό 1 West 72nd Street, με θέα το Central Park, και χτίστηκε από τον εργολάβο Έντουαρντ Κλαρκ, ο οποίος πέθανε πριν από την ολοκλήρωσή του το 1884. Και οι 65 μονάδες του συγκροτήματος είχαν νοικιαστεί πριν καν ανοίξουν οι πόρτες του.

Όπως λέει η δημοφιλής ιστορία, το Upper West Side ήταν σε μεγάλο βαθμό ανεκμετάλλευτο εκείνη την εποχή, οπότε το όνομα του κτιρίου προήλθε από την ιδέα ότι βρισκόταν τόσο μακριά από το ανεπτυγμένο κέντρο του Μανχάταν που θα μπορούσε κάλλιστα να βρίσκεται στη Dakota, λένε πολλοί οδηγοί και Νεοϋορκέζοι.

Αλλά το 1993, οι Times ανέφεραν ότι ο Κλαρκ ήθελε να ονομάζει τα έργα του με τα ονόματα των νέων πολιτειών και εδαφών, συνδυάζοντας το «εξαιρετικό του γούστο» (πρότεινε επίσης το Montana Place για την 8η Λεωφόρο και το Idaho Place για την 11η Λεωφόρο, αλλά αυτά δεν έμειναν).

Η θρυλική ιστορία του κτιρίου

Αν και ήταν πολυτελές από την αρχή, δεν ήταν πάντα το πιο ακριβό – υπήρξε μια περίοδος όπου το ενοίκιο ήταν ελεγχόμενο, προσελκύοντας δημιουργικούς τύπους. Ωστόσο, ο σχεδιασμός του προσφέρεται για έναν ιδιωτικό τρόπο ζωής που οι διασημότητες αναζητούσαν φυσικά- το κτίριο περιβάλλει την αυλή του, ώστε να μην είναι ορατό από τον δρόμο.

Το περίτεχνο εξωτερικό και η αυστηρή ασφάλεια καθιστούν προφανές ότι δεν πρόκειται για ένα μέρος στο οποίο μπορεί να μπει κάποιος με μια βόλτα.

Ως σκηνικό της κλασικής ταινίας τρόμου του 1968, «Το μωρό της Ρόζμαρι», η φήμη του κτιρίου μεγάλωσε. Αν «η Νέα Υόρκη θεωρούνταν η πρωτεύουσα της αμερικανικής τέχνης, του πολιτισμού και της μόδας, η Dakota έμοιαζε να είναι η πρωτεύουσα της πρωτεύουσας» έγραψε ο Στίβεν Μπέρμιγχαμ στο βιβλίο του «Life at the Dakota», το 1979.

Οι διάσημοι που «έφαγαν πόρτα»

Η Roberta Flack, ο Graydon Carter, η Rosemary Clooney, ο Leonard Bernstein και η Judy Garland ήταν στον μακρύ κατάλογο των αξιοσημείωτων κατοίκων της. Χρειάζονται περισσότερα από τη φήμη και τον πλούτο για να μπεις – το διαβόητα αυστηρό διοικητικό συμβούλιο του συνεταιρισμού έχει απορρίψει τον Billy Joel, τη Madonna και τη Cher.

Το διοικητικό συμβούλιο του κτιρίου εμπόδισε κάποτε τον σκηνοθέτη ντοκιμαντέρ Albert Maysles, ο οποίος ήταν επίσης συνεργάτης της Όνο, να πουλήσει τη μονάδα του στην ηθοποιό Melanie Griffith.

«Όλο και περισσότερο, απομακρύνονται από τους δημιουργικούς ανθρώπους και κατευθύνονται προς ανθρώπους που έχουν απλώς τα χρήματα» είχε δηλώσει ο Maysles στους Times το 2005.

Σήμερα, στο κτίριο υπάρχει προς πώληση ένα διαμέρισμα 6.000 τετραγωνικών μέτρων, πέντε υπνοδωματίων και εννέα μπάνιων στον όγδοο όροφο. Διαθέτει το δικό του ξεχωριστό στούντιο και η τιμή του είναι 20 εκατομμύρια δολάρια.

Καλά Χριστούγεννα και Χρόνια Πολλά

Όσοι δεν έχουν βρεθεί στο εσωτερικό της Dakota έχουν τη δυνατότητα να το ζήσουν έμμεσα μέσα από τις ιστορίες και τις φωτογραφίες. Μια σπιτική εικόνα, τραβηγμένη από τον φωτογράφο του ροκ εν ρολ Bob Gruen το 1975, δείχνει την Όνο και τον Λέονον να κάθονται αναπαυτικά στο κρεβάτι με τα περιοδικά απλωμένα.

Σε αυτήν, ο Λέονον, ο οποίος φοράει ρόμπα, κρατάει τον νεογέννητο γιο τους, Σον. Το 1980, η Annie Leibovitz φωτογράφισε τον Λένον γυμνό και κουλουριασμένο, με τα χέρια του τυλιγμένα γύρω από το κεφάλι της Όνο, ενώ φιλάει το μάγουλό της. Αργότερα η φωτογραφία θα βρισκόταν στο εξώφυλλο του περιοδικού Rolling Stone, αλλά λίγες ώρες μετά τη λήψη της, ο Λένον δολοφονήθηκε.

Η ζωή της Όνο στη Dakota πέρασε με την παρέα φίλων και συνεργατών.

Πριν η Όνο μετακομίσει εκεί, το 1966, ο Maysles, ο ντοκιμαντερίστας που επίσης έμενε στο κτίριο, και ο αδελφός του είχαν κινηματογραφήσει την performance της Όνο «Cut Piece». Η περφόρμανς, η οποία έγινε τελικά ένα επιδραστικό έργο της τέχνης Fluxus, περιελάμβανε την Όνο να καλεί τους θεατές να την πλησιάσουν και να της κόψουν ένα κομμάτι από τα ρούχα της.

Η Roberta Flack, η βραβευμένη με Grammy τραγουδίστρια του «Killing Me Softly», είχε ζήσει δίπλα στην Όνο. Στο «Roberta», ένα ντοκιμαντέρ για την Flack, ο Sean Lennon είπε: «Στην αρχή, ξέρετε, δεν σκεφτόμουν καν τη Roberta ως αυτή την απίστευτη καλλιτέχνιδα και μουσικό, ήταν απλά μια πολύ καλή γειτόνισσα. Τη φωνάζαμε θεία Ρομπέρτα».

«Είμαστε πολύ κοντά η μία στην άλλη και η κουζίνα μας είναι συνδεδεμένη» δήλωσε η Όνο στο ντοκιμαντέρ.

Δείτε το βίντεο με το εσωτερικό του διαμερίσματος των Όνο και Λένον 

Ιστορίες για να διηγείται κανείς

Η Erika Belle είχε ακούσει τις ιστορίες. Έτσι, όταν ο Keith Haring, φίλος της Belle, την προσκάλεσε σε δείπνο στο διαμέρισμα της Όνο ένα βροχερό βράδυ Τρίτης στη δεκαετία του 1980, έβγαλε ένα τσιρίγμα. «Είχα εμμονή με αυτό το κτίριο, όπως πολλοί κάτοικοι της Νέας Υόρκης που ζουν για πάντα, για χρόνια» δήλωσε σε συνέντευξή της η Belle, η οποία είναι στα 60 της χρόνια. «Είχε τόση παλιά αίγλη του Χόλιγουντ της δεκαετίας του ’50».

«Το να φτάσω σε εκείνο το κτίριο και να ξέρω ότι θα συναντήσω τη Γιόκο, ήταν σαν τα «Καλά Χριστούγεννα» και τα «Ευτυχισμένα γενέθλια» όλα μαζί», δήλωσε η Belle που είναι συνιδιοκτήτρια του νυχτερινού κέντρου Lucky Strike και μοντέλο. Η Belle ήταν επίσης χορεύτρια back up για τη Madonna, η οποία, όπως είπε, ήρθε μαζί της στη Dakota εκείνο το βράδυ.

Αφού έβγαλε τα παπούτσια της για να μπει, το πρώτο πράγμα που παρατήρησε η Belle στο διαμέρισμα της Όνο ήταν «πόσο ψηλά ήταν τα ταβάνια και πόσο ευρύχωροι ήταν οι διάδρομοι. Θα μπορούσες να οδηγήσεις ένα αυτοκίνητο μέσα από αυτούς τους διαδρόμους».

Το μενού του δείπνου ήταν απλά ένα κινέζικο εστιατόριο, αλλά το αποκορύφωμα της βραδιάς ήταν η ξενάγηση στο διαμέρισμα από την Όνο. «Μου κράτησε το χέρι -ακόμη και τώρα που το λέω, ανατριχιάζω- και με ρώτησε: «Θέλεις να δεις το διαμέρισμα;»».

Αυτό που θυμάται περισσότερο από εκείνη την οικεία ξενάγηση δεν ήταν ένα έργο τέχνης ή ένα ακριβό έπιπλο, αλλά ένα μπάνιο. «Η Γιόκο με πήγε να δω αυτό το μπάνιο και μου είπε ότι το άφησε όπως ήταν την ημέρα που δολοφονήθηκε ο Τζον. Είπε, ‘Δεν έχω αγγίξει αυτό το μπάνιο’».

Η Νέα Υόρκη τους πάει πολύ

Πριν η Όνο συνδεθεί με τη λάμψη της Dakota, έζησε στο κέντρο της πόλης, όπου έγινε πρωτοπόρος της εννοιολογικής τέχνης.

Αφού μετακόμισε από την Ιαπωνία στις αρχές της δεκαετίας του 1950, η Όνο φοίτησε στο Sarah Lawrence College σε ένα προάστιο βόρεια της Νέας Υόρκης. Το εγκατέλειψε το 1956 και στη συνέχεια μετακόμισε στην πόλη.

Πολλά από τα μέρη στα οποία έζησε και πέρασε χρόνο έγιναν τόποι συνάντησης καλλιτεχνών και αποτελούν σήμερα ανεπίσημα ορόσημα της καλλιτεχνικής σκηνής του κέντρου. Στις αρχές της δεκαετίας του 1960, στη σοφίτα της Chambers Street διοργάνωνε εκδηλώσεις με τον συνθέτη La Monte Young, τις οποίες παρακολούθησαν ο John Cage, η Peggy Guggenheim και ο Marcel Duchamp.

Με αφορμή την έκθεσή της στο MoMA, το 2015, η Όνο αναφέρθηκε σε εκείνη την περίοδο της ζωής της. «Μέχρι τότε, γνώριζα μερικούς ανθρώπους. Και συνειδητοποίησα ότι όλοι αυτοί οι άνθρωποι συνήθως δημιουργούν μουσική στη Νέα Υόρκη» είπε. «Αλλά δεν υπάρχει μέρος για να παρουσιάσουν τη δουλειά τους. Και είπα, ξέρετε, νομίζω ότι είναι μια σπουδαία ιδέα να δημιουργήσουμε ένα μέρος όπου όλοι μας θα μπορούμε να παρουσιάσουμε τη μουσική μας».

«Η Νέα Υόρκη είναι σαν παλιός φίλος»

Η σοφίτα της Chambers Street ήταν πολύ μακριά -σε οικοδομικά τετράγωνα και στην ουσία- από την Dakota. «Είναι ένα διαμέρισμα με κρύο νερό, χειμώνα-καλοκαίρι. Ήταν τόσο κρύο, καταλαβαίνετε; Δεν είχαμε καν ηλεκτρικό ρεύμα» είπε η Όνο.

Η ίδια και ο Λένον γνωρίστηκαν το 1966, σε μια έκθεση έργων της στο Λονδίνο – είχε ένα έργο με τίτλο «Apple», το οποίο περιείχε ένα αληθινό μήλο και ο Λένον πήγε και το δάγκωσε.

Το ζευγάρι σύντομα μετακόμισε στην οδό Bank Street 105, η οποία σήμερα μνημονεύεται ως «Το πρώτο σπίτι του Τζον Λένον στη Νέα Υόρκη» στους χάρτες της Google. Έζησαν εκεί από το 1971 έως το 1973, όταν, ως Plastic Ono Band, κυκλοφόρησαν το άλμπουμ «Some Time in New York City».

Τον τελευταίο καιρό, η Όνο έχει εκφράσει την εξελισσόμενη σχέση της με τη Νέα Υόρκη μέσω αναρτήσεων στο Twitter. «Ο Τζον είπε κάποτε ότι ερωτεύτηκε τη Νέα Υόρκη σε μια γωνία του δρόμο», ανέφερε τον Ιανουάριο του τρέχοντος έτους.

Μετά από μισό αιώνα που η Όνο ζει στο Dakota και ακόμη περισσότερο στη Νέα Υόρκη συνολικά, οι Νεοϋορκέζοι είναι γεμάτοι νοσταλγία, μελαγχολία και ευγνωμοσύνη για τους διάφορους τρόπους με τους οποίους έχει διαμορφώσει την πόλη και τη ζωή τους σε αυτήν.

Για πολλούς ανθρώπους, η Όνο θα είναι για πάντα ένα κομμάτι της Νέας Υόρκης. Ο συγγραφέας και επιμελητής Phillip Ward -ο οποίος διοργάνωσε μια δημόσια γιορτή για τα 90ά γενέθλια της Όνο νωρίτερα φέτος- σκέφτεται την καλλιτέχνιδα κάθε φορά που περνάει από τη Dakota. «Πάντα κοιτάζω ψηλά και χαμογελάω και λέω, «Σας ευχαριστώ»» είπε.

Η Όνο, επίσης, αισθάνεται ανάλογα για το χρόνο της στη Νέα Υόρκη.

Η Νέα Υόρκη είναι σαν ένας παλιός φίλος. Έχει τις διαθέσεις της» έγραψε η Όνο το 2017. «Αλλά τις ξέρω όλες».

*Με στοιχεία από nytimes.com