Συμφωνία για σιτηρά: Διέπραξε η Ρωσία εγκλήματα πολέμου με την αποχώρησή της;

Υπενθυμίζεται ότι στις 17 Ιουλίου, η Ρωσία ανακοίνωσε ότι αποχωρεί από τη συμφωνία για τα σιτηρά της Μαύρης Θάλασσας, η οποία επέτρεπε από το 2022 στην Ουκρανία να εξάγει με ασφάλεια σιτηρά μέσω της Μαύρης Θάλασσας.

Ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Antony Blinken και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο χαρακτήρισαν αμφότεροι την αποχώρηση της Ρωσίας από ως «εργαλειοποίηση της τροφής».

Ο Αναπ. Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ για Ανθρωπιστικές Υποθέσεις και Βοήθεια Αρωγή Έκτακτης Ανάγκης Μάρτιν Γκρίφιθς είπε ότι ελλείψει της συμφωνίας «[κάποιοι] θα πεινάσουν, κάποιοι θα λιμοκτονήσουν, πολλοί μπορεί να πεθάνουν».

Κέντρα της Δύσης, αναζητούν τρόπους ώστε να λογοδοτήσει η Ρωσία.

Σύμφωνα με τη νομικό του Ατλαντικού Συμβουλίου Celeste Kmiotek, το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο έχει νομικά ερείσματα να σύρει τη Ρωσία ενώπιον της δικαιοσύνης.

Το Διεθνές Δικαστήριο μπορεί να έχει δικαιοδοσία

Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο έχει δικαιοδοσία για εγκλήματα που διαπράχθηκαν «σε οποιοδήποτε μέρος του εδάφους της Ουκρανίας από τις 21 Νοεμβρίου 2013.

Μπορεί η πείνα που θα προκύψει από την αποχώρηση της Ρωσίας από τη συμφωνία να μην προκείψει στην Ουκρανία, αλλά όπως υποστηρίζει η νομικός, οι μετέπειτα ενέργειες των Ρώσων αξιωματούχων για να εμποδίσουν την Ουκρανία να εξάγει σιτηρά θα πραγματοποιηθούν στο ουκρανικό έδαφος. Το Διεθνές Δικαστήριο έχει αποφασίσει ότι για ορισμένα εγκλήματα, τόσο η πράξη όσο και η συνέπεια της πράξης μπορεί να αποτελούν μέρος του actus reus (αντικειμενική υπόσταση του αδικήματος): οι ενέργειες που, από κοινού, συνιστούν έγκλημα.

Για παράδειγμα, μια δολοφονία απαιτεί τόσο τον φόνο όσο και τον θάνατο που προκύπτει. Επομένως, το γεγονός ότι μέρος ενός σχετικού εγκλήματος συνέβη στην Ουκρανία μπορεί να αρκεί για να ενεργήσει το Διεθνές Δικαστήριομ υποστηρίζει η Celeste Kmiotek.

Επιπλέον, το Αφγανιστάν και η Κένυα, δύο από τις χώρες όπου οι επιπτώσεις θα ήταν έντονες, είναι και τα δύο κράτη μέλη του Διεθνούς Δικαστηρίου.

Ως εκ τούτου, το Διεθνές Δικαστήριο θα μπορούσε να εξετάσει το ενδεχόμενο να ξεκινήσουν ξεχωριστές έρευνες σχετικά με διεθνή εγκλήματα που προκύπτουν από ενέργειες αξιωματούχων έναντι αυτών των χωρών.

Γιατί είναι δύσκολο να βρεθούν νομικά αποδεικτικά στοιχεία

Βέβαια, δεν είναι μια υπόθεση τόσο εύκολη σύμφωνα με την νομικό της αμερικανικής δεξαμενής σκέψης. Σύμφωνα με το Καταστατικό της Ρώμης του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου, «η σκόπιμη χρήση της πείνας αμάχων ως μεθόδου πολέμου» είναι έγκλημα όταν διαπράττεται στο πλαίσιο διεθνούς ένοπλης σύγκρουσης.

Για να αποδειχθεί αυτό το έγκλημα, πρέπει να αποδειχθεί ότι οι δράστες στέρησαν από τους πολίτες κάτι που θεωρείται «απαραίτητο για την επιβίωσή τους», όπως η τροφή.

Επιπλέον, δεν απαιτείται η απόδειξη της αιτιώδους συνάφειας, ότι οι άνθρωποι υπέφεραν πραγματικά ή πέθαναν. Ως εκ τούτου, οι ενέργειες των Ρώσων αξιωματούχων θα αρκούσαν. Επιπλέον, ο δράστης πρέπει να είχε σκοπό να λιμοκτονήσει τους αμάχους «ως μέθοδο πολέμου» και οι πράξεις πρέπει να είχαν διαπραχθεί στο πλαίσιο μιας διεθνούς ένοπλης σύγκρουσης.

Η κατανόηση της πρόθεσης από το Διεθνής Δικαστήριο είναι ότι περιλαμβάνει «πράξεις που λαμβάνονται με τη γνώση ότι τα απαγορευμένα αποτελέσματα θα συμβούν στη συνήθη πορεία των γεγονότων».

Μπορεί αυτό να συμβαίνει, αλλή η Kmiotek σημειώνει ότι υπάρχουν αρκετοί παράγοντες που πρέπει να ληφθούν υπόψη οι οποίοι θα μπορούσαν να κάνουν «μια αιτιολογική διαδρομή… πολύ περίπλοκη» [για να στηθεί κατηγορητήριο εναντίον της Ρωσίας]. Επιπλέον, η Ρωσία φαινομενικά αποχώρησε από τη συμφωνία, ως απάντηση στις κυρώσεις του ΟΗΕ και των δυτικών χωρών.

Αν και οι κυρώσεις και η σύγκρουση μπορεί να συνδέονται επαρκώς, θα μπορούσε να υποστηριχτεί ότι η αποχώρηση της Ρωσίας είναι ένα μέσο διπλωματίας, όχι πόλεμος. Τα κριτήρια του «πλαισίου μιας ένοπλης σύγκρουσης» απαιτούν μόνο η ένοπλη σύγκρουση να «παίζει ουσιαστικό ρόλο στην απόφαση του δράστη» — όχι ότι είναι ο «απόλυτος λόγος για την εγκληματική συμπεριφορά». Ωστόσο, ο εισαγγελέας του Διεθνούς Δικαστηρίου μπορεί να θεωρήσει τη σύγκρουση ότι εφάπτεται πολύ στην απόφαση της Μόσχας σε αυτή την υπόθεση.

Ωστόσο, η χρήση στρατιωτικής δύναμης από Ρώσους αξιωματούχους για τη καταστροφή των εξαγωγών τροφίμων της Ουκρανίας είναι μια πολύ πιο άμεση επίθεση στην Ουκρανία και επομένως είναι πιο πιθανό να αντιμετωπίζεται ως μέσο πολέμου που διαπράττεται στο πλαίσιο των διεθνών ένοπλων σύγκρουση.

Συνεπώς, ενώ αυτές οι ενέργειες θα εξακολουθούσαν να στερούν από τους αμάχους στο εξωτερικό κάτι απαραίτητο για την επιβίωσή τους, η απόδειξη της πείνας ως έγκλημα πολέμου θα απαιτούσε και πάλι την απόδειξη ότι οι αξιωματούχοι θα μπορούσαν εύλογα να περιμένουν την πείνα ως αποτέλεσμα.

«Άλλες απάνθρωπες πράξεις»

Ακόμα κι αν οι ενέργειες των Ρώσων αξιωματούχων για την απόσυρση από τη συμφωνία δεν πληρούν τα πρότυπα εγκλήματος πολέμου, ωστόσο μπορεί να συνιστούν εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, λέει η νομικός στο Ατλαντικό Συμβούλιο.

Αν και δεν υφίσταται έγκλημα κατά της ανθρωπότητας που να καλύπτει συγκεκριμένα την πείνα σύμφωνα με το Καταστατικό της Ρώμης, υπάρχει ένα συντριπτικό έγκλημα στο οποίο μπορεί να εμπίπτει: «άλλες απάνθρωπες πράξεις».

Πρώτον, για να συνιστά «άλλες απάνθρωπες πράξεις», το εν λόγω έγκλημα πρέπει να έχει «διαπραχθεί ως μέρος μιας εκτεταμένης ή συστηματικής επίθεσης εναντίον αμάχου πληθυσμού».

Ο όρος «Ευρεία διάδοση» αναφέρεται σε επιθέσεις «που διεξάγονται σε μεγάλη κλίμακα», όπως με «υψηλό αριθμό θυμάτων», ενώ το «συστηματικό» αναφέρεται σε πράξεις «οργανωμένης φύσης» που δεν είναι πιθανό να έχουν συμβεί τυχαία. Ένα κυβερνητικό σχέδιο ή μια επιλογή πολιτικής μπορεί να υποδηλώνει «συστηματικό χαρακτήρα».

Δεδομένου ότι η αποχώρηση της Ρωσίας από τη συμφωνία και η επακόλουθη επιβολή είναι επίσημες κυβερνητικές πολιτικές και ότι η απόφαση επηρεάζει πολλές χώρες, και τα δύο κριτήρια πιθανότατα θα πληρούνται.

Επιπλέον, ο δράστης πρέπει να έχει προκαλέσει «μεγάλη ταλαιπωρία ή σοβαρή βλάβη στο σώμα ή στην ψυχική ή σωματική υγεία» μέσω μιας «απάνθρωπης πράξης» που «είχε χαρακτήρα παρόμοιο» με άλλα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Τα διεθνή δικαστήρια διαπίστωσαν, για παράδειγμα, ότι «βάρβαρες και άθλιες συνθήκες διαβίωσης που επιβλήθηκαν σε… κρατούμενους», όπως η επιδείνωση ή η καταστροφή της σωματικής και ψυχολογικής τους υγείας ήταν επαρκούς βαρύτητας και ήταν συγκρίσιμες με άλλα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας.

Δεδομένων των επιπτώσεων της πείνας, οι ενέργειες των Ρώσων αξιωματούχων πιθανότατα πληρούν αυτά τα πρότυπα, υποστηρίζει η Kmiotek.

Ωστόσο, σε αντίθεση με το έγκλημα πολέμου της πείνας, το οποίο επικεντρώνεται στην πράξη της στέρησης, το έγκλημα κατά της ανθρωπότητας άλλων απάνθρωπων πράξεων επικεντρώνεται στις συνέπειες, και επομένως απαιτεί αιτιώδη συνάφεια – οι Ρώσοι αξιωματούχοι δεν πρέπει μόνο να έχουν προβλέψει την πείνα, αλλά οι ενέργειές τους πρέπει να συνδέονται για να αποδειχθεί «μεγάλη ταλαιπωρία ή σοβαρός τραυματισμός».

Αυτό είναι πιο δύσκολο να διαπιστωθεί και απαιτεί αναμονή για την παρακολούθηση των επιπτώσεων της αποχώρησης της Ρωσίας από τη συμφωνία και των επακόλουθων επιθέσεων και αποκλεισμού της κατά της Ουκρανίας.

Οι ενέργειες των Ρώσων αξιωματούχων απαιτούν έρευνα και πολύ λεπτομερέστερη νομική ανάλυση, λέει η Kmiotek και προσθέτει, ωστόσο, ότι η αντιμετώπιση και η αναφορά στην απόσυρση της Ρωσίας από τη συμφωνία είναι κρίσιμη.