Wu Ming: Ένας από τους πέντε «ανώνυμους» συγγραφείς δεν υπάρχει πια

Μια νομαδική και ανώνυμη κολεκτίβα κλόνισε την έννοια της συγγραφής με ένα από τα πιο ενδιαφέροντα καλλιτεχνικά πειράματα των τελευταίων δεκαετιών.

Το 1994, με το πολυποίκιλο ψευδώνυμο Luther Blissett, ένας άγνωστος αριθμός καλλιτεχνών από την Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική (κυρίως μπολονέζικης καταγωγής) συγκεντρώθηκε για να σαμποτάρει καλλιτεχνικά τα μέσα ενημέρωσης. Η ομάδα είναι άμεσος συγγενής του νεολουδιτισμού -το πιθανό ιστορικό της προηγούμενο-, με τη διαφορά ότι το εγχείρημα Luther Blissett επιτίθεται από τον χώρο της τέχνης.

Φιάσκο ίσον επιτυχία

Η δράση του Luther Blissett επεκτάθηκε σε όλη την Ισπανία, τη Γερμανία και το Ηνωμένο Βασίλειο περισσότερο από ό,τι σε άλλες χώρες της Ευρώπης. Ωστόσο, η Ιταλία κατέληξε να είναι το κύριο και σημαντικότερο στάδιο της δράσης τους.

Ξεκίνησαν μεταδίδοντας ψεύτικες ειδήσεις, όπως η εξαφάνιση ενός Άγγλου καλλιτέχνη (του Harry Kipper, ενός καλλιτέχνη που αναφέρεται στην ιστοριογραφία του πανκ της δεκαετίας του 1970, αλλά και ενός εύλογου φανταστικού ιδρυτή της κολεκτίβας), ο οποίος είχε εξαφανιστεί ενώ οδηγούσε ποδήλατο στα σύνορα μεταξύ Ιταλίας και πρώην Γιουγκοσλαβίας, ενώ προσπαθούσε να εντοπίσει τη λέξη art στον χάρτη. Ήταν ένα φιάσκο- δηλαδή, μια απόλυτη επιτυχία για αυτό το πολυμορφικό φάντασμα. Και έτσι άρχισαν όλα.

Μια άλλη σχετική πράξη ήταν αυτή του Loota, ενός κακοποιημένου χιμπατζή που αφού διασώθηκε από μια ταξιαρχία υπερασπιστών των δικαιωμάτων των ζώων έγινε μεγάλος ζωγράφος. Ανακοίνωσαν μια έκθεση με έργα του πρωτεύοντος θηλαστικού στην Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης της Βενετίας- ένα έργο που στην πραγματικότητα ήταν εξ ολοκλήρου ζωγραφισμένο από ανθρώπους.

Ο χιμπατζής δεν υπήρχε, και αν υπήρχε, δεν ζωγράφιζε. Έκλεψαν επίσης ένα από τα ιερά αγάλματα του 17ου αιώνα από την περιοχή του Λάτσιο και ζήτησαν ένα είδος λύτρων, ένα πληθωρικό χρηματικό ποσό που θα δοθεί στους φτωχούς της περιοχής. Υπέροχα.

Δείτε το βίντεο

Η «αυτοκτονία» και η γέννηση των Wu Ming

Όμως η πραγματική σημασία και ο αντίκτυπος, η πιο σημαντική πτυχή του ψευδωνύμου Luther Blissett, είναι το ιστορικό μυθιστόρημά τους Q, που εκδόθηκε τον Μάρτιο του 1999 από τον εκδοτικό Einaudi, με έδρα το Τορίνο.

Γράφτηκε από τέσσερις καλλιτέχνες της Μπολόνια που δήλωσαν ότι είναι το 0,04% του Luther Blissett Project. Την ίδια χρονιά, με αφορμή το μυθιστόρημα, το πρότζεκτ αποφάσισε να αυτοκτονήσει συλλογικά και συμβολικά, ασκώντας το τελετουργικό του seppuku, ένα παραδοσιακό ιαπωνικό τελετουργικό θανάτου.

Εκείνη τη στιγμή γεννήθηκαν οι Wu Ming, αυτό που θα μπορούσαμε να αποκαλέσουμε το δεύτερο μέρος του πρότζεκτ. Τα θεμέλιά του (αν υπήρχαν), δεν διέφεραν πολύ από εκείνα του Blissett, με τη διαφορά ότι προσάρμοσαν προσεκτικά τις ενέργειές τους στην εποχή που ζούμε τώρα -πρέπει να έχουμε κατά νου ότι το LBP ξεκίνησε όταν η εποχή της πληροφορικής βρισκόταν μόλις στις πάνες, τουλάχιστον σε μαζική κλίμακα.

Η εξάλειψη της έννοιας της συγγραφής

Αξίζει να αναφερθεί ότι το ψευδώνυμο Luther Blissett μπορεί να χρησιμοποιηθεί από οποιονδήποτε, οπουδήποτε, ανά πάσα στιγμή. Αυτό εκτρέπει τον πολιτικό διάλογο αλλού: Αμφισβητεί την έννοια του συγγραφέα και του πολιτικού υποκειμένου.

Η ανατροπή του Luther Blissett δεν συνίσταται στη δημιουργία μιας συντεχνίας ή μιας ακόμη συλλογικότητας ανάμεσα στις υπόλοιπες, αλλά στην εξάλειψη της ίδιας της έννοιας της συγγραφής, της μονοσήμαντης συγγραφής ενός έργου τέχνης -ένα από τα θεμέλια της καλλιτεχνικής δημιουργίας από την Αναγέννηση.

Η έμπνευση πίσω από την ιδέα

«Ο Luther Bissett είναι για την τέχνη ό,τι ήταν ο Σπάρτακος κάποια στιγμή για την αρχαία Ελλάδα: Ένα όνομα που από μόνο του είχε τη δύναμη να ενσαρκώσει μια ιδέα και ένα κίνημα» γράφει το ψηφιακό περιοδικό, Faena Aleph, αναλύοντας το καλλιτεχνικό αυτό πρότζεκτ.

«Η πολλαπλότητα ενός και μόνο ονόματος ακυρώνει την ταυτότητα ως θεμελιώδη έννοια του υποκειμένου. Επίσης, χρησιμοποιούν το όνομα ενός υπαρκτού προσώπου, ενός προσώπου δημόσιου και μαύρου, σε μια Ιταλία γεμάτη φασιστικές αναμνήσεις. Πέρα όμως από τη ρήξη με το άτομο, εξουδετερώνουν την έννοια των πνευματικών δικαιωμάτων χρησιμοποιώντας το copyleft» συνεχίζει μιλώντας για τον άνθρωπο που ενέπνευσε το κίνημα.

Η αλήθεια είναι πάντα λιγότερο ενδιαφέρουσα από τη φαντασία: Ο Luther Blissett ήταν ένας Άγγλος ποδοσφαιριστής, τζαμαϊκανής καταγωγής, που έφτασε στην Ιταλία κατά τη διάρκεια της περιόδου Calcio 1983-1984, συγκεκριμένα στη Μίλαν, έναν από τους σημαντικότερους ιταλικούς ποδοσφαιρικούς συλλόγους.

Και παρόλο που υπέστη συστηματικές ρατσιστικές επιθέσεις, ο Luther Blissett θα γινόταν τελικά ένα από τα σημαντικότερα αφιερώματα των τελευταίων λογοτεχνικών δεκαετιών.

«Ο Blissett ήταν ένα «παλτό», αλλά όπως συμβαίνει συχνά σε τέτοιες περιπτώσεις μερίδα του κόσμου αγαπάει τέτοιους παίκτες που γίνονται τελικά cult ινδάλματα» λένε αυτοί που ξέρουν.

Η πρώτη μεγάλη αποχώρηση

Σε αντίθεση με το ανοιχτό όνομα του Luther Blissett, οι Wu Ming αντιπροσωπεύει μια καθορισμένη ομάδα συγγραφέων που δραστηριοποιούνται στη λογοτεχνία και τη λαϊκή κουλτούρα. Η ομάδα έχει συγγράψει αρκετά μυθιστορήματα, μερικά από τα οποία έχουν μεταφραστεί σε πολλές χώρες.

Τα βιβλία τους θεωρούνται μέρος ενός σώματος λογοτεχνικών έργων (το «νεφέλωμα», όπως συχνά αποκαλείται στην Ιταλία) που περιγράφεται ως το Νέο Ιταλικό Έπος, μια φράση που προτάθηκε από τους Wu Ming

Η είδηση ότι ο συγγραφέας Luca Di Meo πέθανε σε ηλικία 59 ετών έπειτα από σοβαρή ασθένεια έφερε αναταραχή στον χώρο των μυημένων. Γνωστός στον λογοτεχνικό κόσμο ως Wu Ming 3, ήταν ιδρυτικό μέλος του The Luther Blissett Project και της περίφημης συγγραφικής κολεκτίβας Wu Ming.

Μαζί με άλλους τέσσερις συγγραφείς – Roberto Bui, Giovanni Cattabriga, Federico Guglielmi και Riccardo Pedrini – συνέβαλε σε μια εξαιρετική σειρά έργων που σηματοδότησε έναν νέο τρόπο δημιουργίας και κατανόησης της λογοτεχνίας.

«Πρόκειται για τη δημιουργία ιστορικών μυθιστορημάτων, αρθρωμένων σύμφωνα με διαφορετικές εποχές και διάσπαρτες υποπλοκές, με τολμηρή αφηγηματική δύναμη. Ένας τεράστιος κόσμος που αποτελείται από έναν απίστευτο αριθμό γεγονότων που σημαδεύονται κάτω από έναν σοβαρό και καρναβαλικό φακό μέσα από μια ευφάνταστη, πολεμική, κοινωνική, σχεδόν αντιπολιτική γλώσσα με μια θρασύτατη εγκάρσια γεύση» όπως γράφει το λογοτεχνικό μπλογκ pitmanblog.co.uk.

Η γραφή τους είναι σε θέση να επιτρέψει μια χαρισματική επίθεση στα πιο σκοτεινά ερωτήματα του σύγχρονου κόσμου: από την πολιτική έως τη θρησκεία, μέσω υπαρξιακών ζητημάτων.

Ο Luca Di Meo είχε εγκαταλείψει την ομάδα το 2008-2009 για να ασχοληθεί με το ντοκιμαντέρ του για το ποδόσφαιρο, το Fútbologia. Ωστόσο, στο πνεύμα της συλλογικότητας – η οποία τον θυμάται με ειλικρίνεια και οδυνηρή ευαισθησία ανακοινώνοντας το θάνατό του – δεν θα χάσει ποτέ το μεγαλείο της «ιδρυτικής του ανωνυμίας», ούτε τον απίθανο ρόλο, ούτε το ανήσυχο ταλέντο στο τώρα και στο πάντα.

Χαιρετισμούς από τους Wu Ming

Η κολεκτίβα Wu Ming, της οποίας υπήρξε μέλος, εξέδωσε ανακοίνωση για τον θάνατο του Luca Di Meo:

«Ο Luca πεθαίνει στις 30 Ιουλίου, μια Κυριακή. Πεθαίνει στο διαμέρισμά του στην Μπολόνια, εννέα ημέρες μετά τα 59 του χρόνια, δεκαπέντε χρόνια μετά την αναχώρηση από τον Wu Ming, τέσσερα χρόνια μετά την τελευταία κοινή τους εκδήλωση, σχεδόν έξι μήνες μετά την τελευταία χημειοθεραπεία, επειδή δεν χρειαζόταν πια το Τίποτα. Παυσίπονα, και φύγαμε.

Η είδηση δεν ήταν απροσδόκητη, αλλά όταν έρχεται είναι πάντα απροσδόκητη. Ξεκινάει να περιοδεύει το απόγευμα, φτάνοντας σε ανθρώπους που βρίσκονται διασκορπισμένοι εδώ και εκεί στα τέσσερα καντόνια της Ευρώπης. Συμπεριλαμβανομένων κι εμάς. Ένας από εμάς την παραλαμβάνει ενώ βρίσκεται στο πλοίο για την Ελλάδα.

Ο Luca «δεν υπάρχει πια». Αυτή είναι η φράση του Christiano στο τηλέφωνο από το Βερολίνο.

Ένας από εμάς – δηλαδή: Ένας από το κουαρτέτο που έγραψε το Q – «δεν υπάρχει πια» με αυτή την έννοια του «εκεί». Χρόνια δουλειάς πάνω στο όριο μεταξύ παρουσίας και απουσίας, στο να είσαι «εκεί» χωρίς να φαίνεσαι, έτσι δημιουργείται αυτή η αίσθηση του «εκεί».

Στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του ενενήντα ο Luke ήταν, μεταξύ άλλων, ο Luther Blissett , όπως ονομαζόταν η λεγεώνα μας. Εκείνη την εποχή γράψαμε το μυθιστόρημα που θα άλλαζε τη ζωή μας.

Το έτος 2000, ιδρύσαμε τους Wu Ming. Έφυγε από τη συλλογικότητα οκτώ χρόνια αργότερα. Μεταξύ των βιβλίων Μανιτουάνα και Αλτάι.

Ακούγοντας την είδηση μιλήσαμε για μια αίσθηση που «δεν είναι εύκολο να περιγραφεί. Είναι η διάθεση με την οποία κερδίζεις την έξοδο κινδύνου αν ο κινηματογράφος καίγεται: Πλήρωσες το εισιτήριο, αλλά δεν πειράζει. Η ταινία άρεσε σε όλους, αλλά δεν πειράζει. […] κουνηθείτε, βγείτε έξω, μην περιμένετε να μας πνίξει ο καπνός και να μας κάψουν οι φλόγες τον κώλο. Αυτά είναι όλα όσα μπορούμε να σας πούμε χωρίς να καταπατήσουμε το δικαίωμα στην ιδιωτικότητα – το δικό μας και του Luca».

Δεν μιλάμε για τα προσωπικά μας, πολύ λιγότερο για τα προσωπικά ενός από εμάς που φεύγει. Χρόνια αργότερα, ο Luca είχε όρεξη να το κάνει και έγραψε γι’ αυτό στο Giap.

Στο μεταξύ είχαμε χάσει επαφή, είχαμε βρεθεί ξανά, ξαναχαθήκαμε και θα ξαναβρισκόμασταν. Κάθε τόσο κάναμε το reunion, όπως κάθε μπάντα που σέβεται τον εαυτό της. Την πρώτη φορά το 2011. Η πιο πρόσφατη το 2019, η αίθουσα Stabat Mater του Archiginnasio είναι γεμάτη για την εικοστή επέτειο του Q. Όσοι ήταν εκεί θα το θυμούνται όσο ζουν.

Τότε χαθήκαμε. Για πολλοστή φορά. Αυτή η φορά ήταν η τελευταία. Αυτή τη φορά δεν μπορούσαμε να τη γυρίσουμε πίσω.

Ακόμα και σήμερα, όπως και πριν από δεκαπέντε χρόνια, η διάθεση είναι δύσκολο να περιγραφεί.

Δεν θα παραθέσουμε ανεκδοτολογικό υλικό, την πρώτη φορά που τον συναντήσαμε, εκείνη τη μέρα που έγινε κάτι, τις τελευταίες λέξεις που ανταλλάξαμε. Τίποτα.

Δεν θα προσθέσουμε άλλα λόγια. Τουλάχιστον για αρκετό καιρό.

Αυτό που κάναμε μαζί ήταν σημαντικό και παραμένει.

Τα υπόλοιπα τα κρατάμε για τον εαυτό μας. Τα υπόλοιπα είναι ο σεβασμός που οφείλουμε στην κοινή μας ιστορία.

Γεια σου Luca».