Δρομοκαΐτειο: Η τραγική ιστορία πίσω από την ανέγερσή του, ποιοι διάσημοι νοσηλεύθηκαν

Όσα ταμπού κι αν έχουν υπάρξει στο παρελθόν για τα ψυχικά νοσήματα στην Ελλάδα, η λογοτεχνία και η τέχνη εν γένει επεφύλασσαν ένα «αγκάλιασμα» ενσυναίσθησης από νωρίς τουλάχιστον για ανθρώπους ιδιαίτερα ταλαντούχους που ταλανίστηκαν όμως από αυτά.

Η περίπτωση του λογοτέχνη Γεωργίου Βιζυηνού –και ο ατυχής του έρωτας που έχει περάσει στη σφαίρα πλέον του μύθου- είναι από τις πιο γνωστές, αλλά και ο γλύπτης Γιαννούλης Χαλεπάς. Ποιος δεν γνωρίζει το πιο διάσημο γλυπτό του, την «Κοιμωμένη» του που βρίσκεται στο Α΄ Νεκροταφείο, μα, και πώς μετά τον θάνατο της μητέρας του -και παρά την πρότερη νοσηλεία του στην Κέρκυρα και την παύση της άσκησης της τέχνης του για πολλά χρόνια- άρχισε και πάλι να φιλοτεχνεί τα έργα του μέχρι και το τέλος της ζωής του.

Η απενοχοποίηση έναντι των ψυχικών νοσημάτων σιγά σιγά έφεραν στο επίκεντρο τους ενδιαφέροντος αυτές τις προσωπικότητες για το εξέχον καλλιτεχνικό τους έργο. Μπορεί να αγνοήθηκαν στην εποχή τους από τους ομότεχνούς τους, το μέλλον όμως τους κρατούσε μια ξεχωριστή θέση δικαίωσης μετά θάνατον τόσο από το κοινό όσο και από το καλλιτεχνικό στερέωμα.

Πολλοί σύγχρονοι καλλιτέχνες εμπνεύστηκαν και συνεχίζουν να παίρνουν αφορμή από τον βίο και το έργο τους. Χαρακτηριστικό είναι το βιβλίο του Μισέλ Φάις που έχει γίνει και θεατρική παράσταση, με τον τίτλο «Ελληνική Αϋπνία» (εκδόσεις Πατάκη) που ασχολείται με την περίπτωση του Γεωργίου Βιζυηνού, με έναν τρόπο ιδιαίτερα υποβλητικό και αφήνει το ιδιαίτερο λογοτεχνικό του στίγμα.

Το Δρομοκαΐτειο

Κοινός τόπος φιλοξενίας για μερικούς σημαντικούς της τέχνης στη χώρα μας, όπως οι ζωγράφοι, Νικόλαος Δραγούμης –αδερφός του Ίωνα-, Ανδρέας Κρυστάλλης και Βαλεντίνος Ίλβες, καθώς και ο Γεράσιμος Βώκος, ο Μιχαήλ Μητσάκης από τον χώρο της λογοτεχνίας, ο ποιητής Ρώμος Φιλύρας, έχει υπάρξει το νοσηλευτικό ίδρυμα Δρομοκαΐτειο. Ένα τοπόσημο που πλέον παραπέμπει σε σοβαρές αναφορές και για τον χώρο της τέχνης, δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι λαμβάνουν χώρα κατά καιρούς στις εγκαταστάσεις του εικαστικές εκθέσεις, μουσικές εκδηλώσεις και άλλες πολιτιστικές διοργανώσεις.

Η τραγική προσωπική ιστορία

Μετά την Επανάσταση του 1821, στην τότε ελεύθερη Ελλάδα δεν υπήρχε ειδικό άσυλο περίθαλψης των ανθρώπων με ψυχικές νόσους. Η πρώτη καταγραφή των ψυχικά πασχόντων έγινε το 1860 από τον προσωπικό γιατρό του Όθωνα.

Στην προσωπική δραματική ιστορία του Ζωρζή Δρομοκαΐτη χρωστάει η χώρα και την ανέγερση του ομώνυμου ψυχιατρικού ιδρύματος. Ο ίδιος γεννήθηκε το 1805 στη Χίο, έφυγε το 1822, με τη σφαγή. Ασχολήθηκε με το εμπόριο σε Αίγυπτο, Συρία και Μαδαγασκάρη όπου εγκαταστάθηκε με τη σύζυγό του Ταρσή, η οποία αρρώστησε ψυχικά και έτσι το ζευγάρι αναγκάστηκε να γυρίσει στη Χίο. Ύστερα η ίδια κλείστηκε από τους γονείς της στο «Σωφρονιστήριον» ή «Φρενοκομείον» που λειτουργούσε τότε στη Μονή Δαφνίου, στην Αθήνα.

Η εξαιρετικά άσχημη κατάσταση στην οποία τη βρήκε ο Ζωρζής Δρομοκαΐτης, όταν την επισκέφθηκε, στάθηκε και η αιτία της δημιουργίας του Δρομοκαΐτειου. Με τη διαθήκη του τον Φεβρουάριο του 1880, προς το Ελληνικό Προξενείο της τουρκοκρατούμενης ακόμη Χίου, κληροδότησε το υπέρογκο ποσό των 500.000 γαλλικών φράγκων για την ίδρυση του «Φρενοκομείου Ζωρζή και Ταρσής Δρομοκαΐτη».

Έτσι, ο Ζωρζής Δρομοκαΐτης μπήκε στη λίστα των μεγάλων Εθνικών Ευεργετών. Ο θρύλος θέλει εμπνευστής της ιδέας ίδρυσης του «Φρενοκομείου» να ήταν ο γιατρός Γεώργιος Α. Μακκάς, Αντιπρόεδρος του πρώτου Δ.Σ. του Δρομοκαΐτειου.

Ο Ζωρζής πέθανε λίγον καιρό αργότερα, το 1880. Εκτελεστές της Διαθήκης του ορίστηκαν οι φίλοι του Μάρκος Ρενιέρης, Διοικητής της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδας, Ιωάννης Χωρέμης και Εμμανουήλ Χαρίλαος.

Το ψυχιατρικό νοσοκομείο

Η ιστορία του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Αττικής «Δρομοκαΐτειο», ξεκινάει την 1η Οκτωβρίου 1887, όταν άνοιξε τις πύλες του για πρώτη φορά, με την ονομασία «ΦΡΕΝΟΚΟΜΕΙΟΝ ΖΩΡΖΗ ΚΑΙ ΤΑΡΣΗΣ ΔΡΟΜΟΚΑΪΤΟΥ» και δύναμη 110 κλίνες. Ήταν μια στιγμή ορόσημο για την πορεία της ψυχιατρικής στην Ελλάδα.

Σήμερα, μετά από 136 χρόνια αδιάλειπτης λειτουργίας και κοινωνικής προσφοράς, διαθέτει 304 αναπτυγμένες ενδονοσοκομειακές ψυχιατρικές κλίνες και 205 εξωνοσοκομειακές κλίνες σε Μονάδες και προγράμματα Ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης (Οικοτροφεία, Ξενώνες, Προστατευόμενα διαμερίσματα).

Στελεχώνεται με 550 άτομα υψηλής επιστημονικής κατάρτισης και εξυπηρετεί περίπου 15.000 ασθενείς τον χρόνο, αποτελώντας δικαίως ένα από τα αρτιότερα και σημαντικότερα ειδικά Νοσοκομεία της χώρας μας.

Στην ανέγερση του ψυχιατρικού ιδρύματος υπήρξαν αρχικά προβλήματα, καθώς οι εκτελεστές της διαθήκης δεν ήξεραν πώς να προχωρήσουν στην υλοποίηση και λειτουργία του τόσο σημαντικού αυτού έργου. Καθοριστική υπήρξε η συμβολή του Δημήτριου Βικέλα από το Παρίσι, καθώς εκείνος μεσολάβησε στις γαλλικές αρμόδιες αρχές και εξασφάλισε και τη βοήθεια του διάσημου ψυχιάτρου Lunier, ώστε να δοθούν οι κατευθυντήριες γραμμές σε επίπεδο σχεδίων και κανονισμού λειτουργιών των υπηρεσιών.

Σε πρώτη φάση, ανεγέρθηκαν τέσσερα κτίρια, Ανωτέρων Θέσεων Ανδρών, Ανωτέρων Θέσεων Γυναικών, Ανησύχων Ανδρών και Ανησύχων Γυναικών, και τα αντίστοιχα βοηθητικά κτίρια.

*Πληροφορίες για το παρόν κείμενο έχουν αντληθεί από το βιβλίο της Μαρίας Φαφαλιού «ΙΕΡΑ ΟΔΟΣ 343-Μαρτυρίες από το Δρομοκαΐτειο» (εκδόσεις Αλεξάνδρεια).