Είναι η συμφωνία ΕΕ-Τυνησία ο σωστός τρόπος να αντιμετωπίσουμε το νέο προσφυγικό κύμα;

Οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις αρχίζουν και πάλι να πανικοβάλλονται για τη μετανάστευση.

Μέχρι στιγμής φέτος έχουν γίνει σχεδόν 120.000 «παράτυπες» αφίξεις στην ΕΕ, με τις περισσότερες από αυτές να φτάνουν μέσω της Τυνησίας και της Λιβύης.

Είναι ο υψηλότερος αριθμός από το 2017, το έτος αφότου η ΕΕ έκανε μια ηθικά αμφισβητήσιμη συμφωνία με την Τουρκία, διοχετεύοντας 6 δισ. ευρώ στην Άγκυρα σε αντάλλαγμα τη συμφωνία του Τούρκου προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν να αποτρέψει 3,5 εκατομμύρια πρόσφυγες -οι περισσότεροι εκ των οποίων ήταν εκτοπισμένοι από τον πόλεμο στη Συρία- από το να φτάσουν στο έδαφος της ΕΕ.

Η άνοδος της Ακροδεξιάς

Αυτή τη φορά, οι ηγέτες σε ορισμένες χώρες, όπως η Αυστρία και η Γερμανία, φοβούνται μια νέα εθνικιστική αντίδραση, όπως αναφέρει αρθρογράφος του Guardian.

Το ακροδεξιό κόμμα Ελευθερία προηγείται στις δημοσκοπήσεις στην Αυστρία και η υποστήριξη του ακροδεξιού Alternative für Deutschland είναι έντονη στις γερμανικές τοπικές εκλογές.

Η Ιταλία κυβερνάται ήδη από την αντιμεταναστευτική σκληρή δεξιά, αν και όπως διαπιστώνει η πρωθυπουργός, Τζόρτζια Μελόνι, η οποία ανέλαβε την εξουσία πέρυσι υποσχόμενη να περικόψει τη ροή των μεταναστών, είναι πιο εύκολο να ζητάμε φανταστικούς ναυτικούς αποκλεισμούς όταν είμαστε στην αντιπολίτευση, από το να τους υλοποιούμε στην πραγματικότητα όντας στην εξουσία.

Ωστόσο, το ευρωπαϊκό αίνιγμα της μετανάστευσης παραμένει βασικά τόσο δύσκολο όσο ήταν από τα μέσα της δεκαετίας του 2010. Αφού απέτυχαν να ξεπεράσουν τις εσωτερικές τους διαφορές και να συμφωνήσουν σε ένα σύστημα που θα εξισορροπούσε την ανθρώπινη διαχείριση των συνόρων με τη «μετακίνηση» των αιτούντων άσυλο εντός της ΕΕ, οι κυβερνήσεις επιδιώκουν και πάλι να ξεφορτώσουν το πρόβλημα αναθέτοντάς το σε φτωχότερες χώρες με αντάλλαγμα χρήματα.

Κάποιοι θα υποστήριζαν ότι όσο αμφιλεγόμενη ήταν, η προσέγγιση της Τουρκίας λειτούργησε καλά. Ωστόσο, η Τουρκία είναι η εξαίρεση και όχι ο κανόνας. Όχι μόνο αυτή η συμφωνία ήταν προς το συμφέρον του Ερντογάν, τόσο οικονομικά όσο και πολιτικά – δεδομένης της υποστήριξης της Άγκυρας στη συριακή αντιπολίτευση – το τουρκικό κράτος έχει την ικανότητα να φιλοξενήσει εκατομμύρια πρόσφυγες. Καμία άλλη χώρα διέλευσης ή προέλευσης μεταναστών δεν έχει την ίδια ικανότητα ή βούληση, ούτε της έχει προσφερθεί το ίδιο ποσό μετρητών.

Ωστόσο, αυτή η πραγματικότητα δεν εμποδίζει την ΕΕ να επιδιώξει να επαναλάβει το πείραμα με ορισμένες χώρες στη βόρεια και υποσαχάρια Αφρική. Η Μελόνι, ο απερχόμενος πρωθυπουργός της Ολλανδίας, Μαρκ Ρούτε, και η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, ταξίδεψαν στην Τύνιδα τον περασμένο μήνα για να υπογράψουν ένα πακέτο μετανάστευσης τύπου Τουρκίας με την κυβέρνηση της Τυνησίας. Αυτό αξίζει άμεσα 255 εκατ. ευρώ για την Τυνησία (105 εκατ. ευρώ για εξοπλισμό και εκπαίδευση και 150 εκατ. ευρώ σε οικονομική στήριξη).

Η συμφωνία με την Τυνησία

Κατά κάποιο τρόπο, αυτή είναι η συνέχεια μιας υπάρχουσας πολιτικής της ΕΕ για τη σύναψη συμφωνιών συνεργασίας στον τομέα της ασφάλειας και της στρατιωτικής συνεργασίας με ορισμένες αφρικανικές χώρες, με την ελπίδα ότι υποστηρίζοντας την ικανότητά τους να αντιμετωπίσουν την τρομοκρατία και να ενισχύσουν τα σύνορά τους, θα χαλιναγωγήσουν επίσης τη μετανάστευση. Όμως, αυτή η προσέγγιση έχει δικαίως προσελκύσει την καταδίκη της κοινωνίας των πολιτών και των οργανώσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων, οι οποίες είναι εξοργισμένες για τα βασανιστήρια και την κακοποίηση που υπέστησαν οι μετανάστες που επέστρεψαν ή κρατούνται στη Λιβύη, ειδικότερα.

Η Τυνησία, υπό τον πρόεδρο Kais Saied, έχει επίσης πρόσφατα βυθιστεί ξανά στον αυταρχισμό, διαλύοντας το κοινοβούλιο. Το καθεστώς έχει στοχοποιήσει ρητά τους μετανάστες , σε ορισμένες περιπτώσεις σπρώχνοντας ανθρώπους πίσω στην έρημο χωρίς νερό ή φαγητό. Ο Saied, κατά ειρωνικό τρόπο, υποστηρίζει τις ίδιες θεωρίες συνωμοσίας εθνοτικής αντικατάστασης για τους Αφρικανούς μετανάστες από την υποσαχάρια Αφρική, όπως η σκληρή δεξιά στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ.

Ωστόσο, εάν ο στόχος της τελευταίας μεταναστευτικής πολιτικής της Ευρώπης είναι ο ίδιος –να κρατήσει κλειστά τα σύνορα της Ευρώπης– η πλαισίωση της είναι νέα. Γνωρίζοντας καλά ότι η παροχή άνευ όρων χρηματικών ποσών σε έναν ηγέτη όπως ο Saied προκαλεί ανησυχία στην Ευρώπη καθώς και στις Ηνωμένες Πολιτείες, οι Βρυξέλλες έχουν αλλάξει την αφήγηση από τον περιορισμό της μετανάστευσης μέσω μέτρων ασφαλείας των συνόρων σε φαινομενικά μια αντιμετώπιση των οικονομικών προβλημάτων που οδηγούν τους ανθρώπους εξαρχής στη μετανάστευση.

Αλλά δεν πρόκειται για την εξέταση του τρόπου με τον οποίο η μετανάστευση μπορεί να συμβάλει θετικά στην ανάπτυξη των φτωχότερων χωρών ή, μάλιστα, πώς οι δαπάνες της αναπτυξιακής βοήθειας επηρεάζουν τους ανθρώπους που μεταναστεύουν και πώς προσπαθούν να το κάνουν. Ο δεσμός ανάπτυξης-μεταναστευτικής ΕΕ συνοψίζεται καταθλιπτικά στη δοκιμασμένη και αποτυχημένη φόρμουλα της αποστολής κεφαλαίων σε χώρες προέλευσης μεταναστών με την ελπίδα ότι η μετανάστευση θα σταματήσει ως αποτέλεσμα.

Αυτή ήταν η σκέψη στον πυρήνα ενός συνεδρίου στη Ρώμη που διοργανώθηκε από τον Meloni και συνδιοργανώθηκε από τον Saied, το οποίο περιλάμβανε ηγέτες από το Σαχέλ, το Κέρας της Αφρικής και τον Κόλπο (αναμένεται να εισέλθουν με μετρητά), καθώς και περιφερειακές οργανώσεις , διεθνή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και ιδρύματα της Ε.Ε.