Μπορεί ένας ράπερ να αλλάξει τη γνώμη της Ιταλίας για τους μετανάστες;

Στα μέσα Μαρτίου, εβδομάδες μετά το ναυάγιο ενός πλοίου στην ιταλική ακτή της Καλαβρίας, τα νερά της Μεσογείου εξακολουθούσαν να αφήνουν στην ακτή ό,τι απέμεινε: Σανίδες ξύλου, εξαρτήματα μηχανών, παιδικά παπούτσια, πτώματα. Η εποχή των πνιγμένων μεταναστών είχε έρθει νωρίς φέτος.

«Διακόσια πενήντα μίλια μακριά, στα ύδατα της Σικελίας στα ανοικτά του Τράπανι, σε προετοιμασία για τις διελεύσεις και τις τραγωδίες που θα ακολουθούσαν – οι οποίες πάντα έρχονται, αλλά και τις οποίες οι πλούσιες χώρες υποδέχονται κάθε φορά σαν να πρόκειται για νέες κρίσεις – άνθρωποι από όλη την Ιταλία και όχι μόνο, αφιέρωναν εθελοντικά το Σαββατοκύριακό τους για να μάθουν πώς να εκτελούν διασώσεις στη θάλασσα. Στην εκπαίδευση συμμετείχαν πρωτοεμφανιζόμενοι και βετεράνοι, που στη ζωή τους ήταν δάσκαλοι, τραυματιοφορείς, φοιτητές, επαγγελματίες ναυτικοί, ακόμη και ένας σεφ» γράφει η Άλια Μάλεκ στους New York Times και συνεχίζει.

Την Κυριακή, ένας ξεχωριστός επισκέπτης τους έκανε παρέα -ντυμένος όπως και οι άλλοι με το ίδιο αντιανεμικό. Τα βλέμματα που του έριχναν συνεχώς ήταν το τίμημα του να είσαι τόσο διάσημος. Ήταν ο Ghali, που στα αραβικά σημαίνει «πολύτιμος».

Photo: Instagram

Η προσφορά του ράπερ

Το προηγούμενο καλοκαίρι, ο Ghali, δώρισε στη Mediterranea Saving Humans, τη μη κερδοσκοπική ομάδα που διεξάγει αυτή την άσκηση, ένα RHIB – μια φουσκωτή, πορτοκαλί βάρκα διάσωσης, που μπορεί να αναπτύξει ταχύτητα για να φτάσει σε όσους κινδυνεύουν στη θάλασσα και να τους μεταφέρει πίσω στο μητρικό σκάφος. Ο Ghali, ο οποίος γεννήθηκε στο Μιλάνο από Τυνήσιους γονείς, έχει επανειλημμένα αποκαλέσει την αγορά της λέμβου «το πιο ραπ πράγμα που μπορείς να κάνεις». Λέει επίσης, επανειλημμένα, ότι «δεν είναι αρκετό».

Ονόμασε τη βάρκα από ένα τραγούδι του πιο πρόσφατου άλμπουμ του, το «Bayna», που σημαίνει «είναι ξεκάθαρο» στα αραβικά. Αν και το Bayna επρόκειτο να πέσει στη θάλασσα στα τέλη Σεπτεμβρίου, δεν είχε δει ακόμη ούτε μία αποστολή, παγιδευμένο στα αντίθετα ρεύματα της ιταλικής πολιτικής.

Από τον περασμένο Οκτώβριο, η χώρα διοικείται από την Τζόρτζια Μελόνι, επικεφαλής του σκληροδεξιού κόμματος Αδέρφια της Ιταλίας (το λογότυπό του περιλαμβάνει τη φλόγα που υιοθέτησαν οι υποστηρικτές του Μουσολίνι μετά τον θάνατό του). Πριν γίνει πρωθυπουργός, είπε ότι τα πλοία διάσωσης, τα οποία αποκάλεσε «φέρι» και τα παρομοίασε με τους διακινητές ανθρώπων, πρέπει να βυθίζονται. Η κυβέρνησή της εργάστηκε ενεργά για να περιορίσει τον χρόνο παραμονής στη θάλασσα των περίπου 20 πλοίων έρευνας και διάσωσης που περιπολούν στα νερά. Το πλοίο της Mediterranea Saving Humans, το Mare Jonio, είναι το μόνο που πλέει υπό ιταλική σημαία, γεγονός που το θέτει υπό ιταλική εποπτεία.

O Ghali είναι παρών

Η τραγωδία στα ανοικτά της Καλαβρία, τον Φεβρουάριο του 2023 -94 πτώματα ανασύρθηκαν και άλλα 11 θεωρούνται νεκρά- αναζωπύρωσε τη συζήτηση γύρω από την προσέγγιση της χώρας όσον αφορά τις θαλάσσιες διελεύσεις μεταναστών. Το ταξίδι του ράπερ Ghali στο Τράπανι για να εγκαινιάσει το Bayna προγραμματίστηκε με την ελπίδα ότι η δημοσιότητα θα μπορούσε να βοηθήσει στην κινητοποίηση της κοινής γνώμης και να δώσει ώθηση στην καθυστερημένη επαναπιστοποίηση του Mare Jonio, ώστε να μπορέσει να βγει στο νερό μέχρι την άνοιξη, όταν οι διελεύσεις θα ξαναρχίσουν κανονικά.

Αφού ασφάλισε το σωσίβιο του, ο Ghali κατέβηκε τα πορτοκαλί σκαλιά του φουσκωτού της Mediterranea, διπλώνοντας το 1,80 μ. σώμα του για να καθίσει. Οι εθελοντές χωρίστηκαν σε δύο ομάδες, σε αυτούς που ζητήσουν βοήθεια και στους σωτήρες. Ο Ghali βρισκόταν στη βάρκα εκείνων που είχαν ανάγκη διάσωσης.

Αυτό που επρόκειτο να προβάρουν – προσέγγιση και πρώτη επαφή – μπορεί να είναι εξαιρετικά επικίνδυνο. Απαιτεί από τους διασώστες να εδραιώσουν εμπιστοσύνη με όσους βρίσκονται στην άλλη βάρκα το συντομότερο δυνατό, ενώ παράλληλα να επιβάλλουν την εξουσία τους με αποφασιστικότητα αλλά όχι απειλητικά. Μετά από ημέρες στη θάλασσα, συχνά ακυβέρνητοι, οι μετανάστες μπορεί να βιαστούν να αποβιβαστούν από το (συχνά σαθρό) σκάφος τους, ενδεχομένως ανατρέποντάς το.

Ακούστε το Cara Italia

«Ελάτε! Ελάτε!»

Οι εθελοντές στη βάρκα του Ghali, οι οποίοι είχαν εκπαιδευτεί όλο το Σαββατοκύριακο, εντόπισαν το σκάφος διάσωσης να πλησιάζει. Με το σύνθημα, αναστατώθηκαν, φωνάζοντας στα αγγλικά: «Γεια σας! Γεια σας! Είμαστε εδώ!».

Ένα φιλικό «Γεια σας!» απαντήθηκε από το σκάφος διάσωσης. «Είμαστε ένα ιταλικό πλοίο, είμαστε εδώ για να σας βοηθήσουμε όλους» δήλωσε ένας εθελοντής ονόματι Gabriele Mantici, επαγγελματίας καπετάνιος και ελεύθερος δύτης. «Αλλά πρέπει να παραμείνετε ψύχραιμοι».

Μια χορωδία του «Ελάτε, ελάτε» απάντησε από το σκάφος του Ghali, το οποίο άρχισε να κουνιέται με μεγαλύτερη δύναμη.

«Καθήστε κάτω», είπε ο Mantici με ήπιο τόνο. «Είμαστε εδώ για να σας σώσουμε. Θα σας μεταφέρουμε σε εκείνο το πλοίο εκεί πέρα» είπε, δείχνοντας προς το Mare Jonio. «Αλλά πρέπει να παραμείνετε ήρεμοι και να καθίσετε».

«Σας παρακαλώ, σας παρακαλώ», διέκοψαν, και ο Ghali σηκώθηκε ξαφνικά και κούνησε τα χέρια του. Και πάλι η βάρκα κουνήθηκε.

Ο σημαντικός ρόλος

Ο Fabio Gianfrancesco, ο αναπληρωτής συντονιστής διάσωσης της Mediterranea Saving Humans, ο οποίος την ημέρα είναι καθηγητής φιλοσοφίας στη Ρώμη, πήρε ένα λεπτό για να εξηγήσει τα πράγματα στον Ghali. «Η θέση του είναι σημαντική» είπε, δείχνοντας τον Mantici. «Αυτός που μιλάει στέκεται πιο ψηλά, με το πόδι του στην άκρη. Αυτό κάνει αυτούς που πρόκειται να διασωθούν να επικεντρωθούν σε αυτό το πρόσωπο».

«Εντάξει, θα σας δώσω από ένα σωσίβιο, είπε ο Mantici. «Θα φορέσετε το σωσίβιο και θα το κλείσετε με τη ζώνη» συνέχισε, μιμούμενος το πέρασμα, το γλίστρημα του σωσίβιου πάνω από το κεφάλι και το κλείσιμο της ζώνης με κλικ. «Όταν όλοι σας φορέσετε το σωσίβιο, θα σας φέρουμε έναν έναν στο σκάφος. Αλλά πρέπει να παραμείνετε ψύχραιμοι».

Ο Fabio Gianfrancesco έσκυψε και παρενέβη αθόρυβα: «Η επικοινωνία με χειρονομίες είναι ο μόνος τρόπος για να είσαι σίγουρος ότι θα περάσεις το νόημα».

Οι μετανάστες όρμησαν να αρπάξουν τα σωσίβια, και η βάρκα, ακόμη και σε αυτά τα εύκολα νερά, τραντάχτηκε.

«Πηγαίνετε πίσω, πηγαίνετε πίσω» είπε ο Mantici στο πλήρωμά του. Στην ομάδα του Ghali είπε: «Αν το κάνετε αυτό, δεν μπορούμε να βοηθήσουμε. ΕΝΤΑΞΕΙ; Πρέπει να παραμείνετε ήρεμοι και να ακούσετε. ΕΝΤΑΞΕΙ;».

Επιστρέφοντας στο Mare Jonio μετά την άσκηση, ο Ghali είδε ότι η Bayna είχε φουσκώσει. Η ιδέα για τη δωρεά της είχε ξεκινήσει πάνω από ένα χρόνο. Τώρα, επιτέλους μπροστά της, πέρασε το χέρι του από πάνω της και δήλωσε: «Che bomba!».

Δείτε το βίντεο 

Ο ξένος

Δεν είναι μόνο οι ξενοφοβικοί Ιταλοί που αδυνατούν να κατανοήσουν ότι η Ιταλία είναι πατρίδα για κάποιον σαν τον Ghali. Οι θαυμαστές που δηλώνουν την αγάπη τους γι’ αυτόν εξακολουθούν να ρωτούν: «Πότε ήρθες στην Ιταλία;».

Ο Ghali είναι γιος Τυνήσιων μεταναστών, γεννημένος στο Μιλάνο. Τα τραγούδια του, άγρια και δημοφιλή, έχουν ακουστεί σε διαφημίσεις για την BMW, τα McDonald’s και την Oreo- το «Cara Italia» χρησιμοποιήθηκε σε μια πανταχού παρούσα καμπάνια της Vodafone.

Αν και ο Ghali γεννήθηκε στην Ιταλία, δεν έγινε πολίτης παρά μόνο στα 18 του, μετά από μια διαδικασία που ο ίδιος περιγράφει ως περίπλοκη, η οποία έγινε έτσι από τον ιταλικό νόμο περί ιθαγένειας που έχει πλέον συμπληρώσει δεκαετίες, ο οποίος προοριζόταν να κρατήσει τη διασπορά συνδεδεμένη με την Ιταλία και όχι να ενσωματώσει τους νεοεισερχόμενους.

Η Ιταλία αναγνωρίζει την ιταλική κληρονομιά ως λόγο για την ιθαγένεια, ακόμη και αν η οικογένεια ενός ατόμου δεν έχει ζήσει στην Ιταλία εδώ και γενιές. Αλλά σε αντίθεση με τις Ηνωμένες Πολιτείες, για παράδειγμα, δεν χορηγείται αυτόματα υπηκοότητα σε όσους γεννιούνται στην Ιταλία από γονείς που δεν είναι Ιταλοί. Αυτή είναι η διαφορά μεταξύ του ius sanguinis και του ius soli: Του ανήκειν εξ αίματος έναντι του ανήκειν εξ εδάφους (της γέννησης).

Δείτε το βίντεο που είχε κάνει το GQ για τον Ghali

Ο παραβατικός πατέρας

Όσοι γεννήθηκαν στην Ιταλία από stranieri – ή αλλοδαπούς – γονείς είναι γνωστοί ως seconda generazione, που σημαίνει μετανάστες δεύτερης γενιάς. (Τα παιδιά που γεννήθηκαν από μετανάστες γονείς στις Ηνωμένες Πολιτείες θεωρούνται Αμερικανοί πρώτης γενιάς).

Σε έναν πιο χαλαρό ορισμό, αναφέρεται επίσης σε άτομα που έφτασαν σε ηλικία μικρότερη των 18 ετών, καθώς και σε όσους, όπως ο Ghali, έχουν αποκτήσει την ιταλική υπηκοότητα. Το 2018, η Ιταλία είχε περίπου 1,3 εκατομμύρια ανήλικους δεύτερης γενιάς με αυτή την ευρύτερη έννοια, τα τρία τέταρτα των οποίων είχαν γεννηθεί στην Ιταλία. Αποτελούσαν το 13% του πληθυσμού της Ιταλίας κάτω των 18 ετών.

Η μητέρα του Ghali εγκατέλειψε την Τυνησία στα 20 της χρόνια. Όπως αφηγείται ο Ghali, ο πατέρας του ήρθε χρόνια αργότερα και, αφού έγινε έμπορος ναρκωτικών, μπαινόβγαινε στη φυλακή και στη ζωή του Ghali μέχρι που έφυγε εντελώς, πίσω στην Τυνησία.

Με τη δεύτερη σύλληψη του πατέρα του και το τέλος αυτού που ο Ghali αποκαλεί haram flus – παράνομα κερδισμένα χρήματα – η μητέρα του έπιασε δουλειά ως επιστάτρια, καθαρίζοντας νοσοκομεία και σπίτια. Ήταν ο Ghali και η μητέρα του ενάντια στον κόσμο ή, όπως τραγουδάει στο «Flashback», «στο αντάρτικο μαζί».

Η λατρεμένη του μητέρα

Ήταν η μητέρα του που τον πήγε, το 2003, να δει την αμερικανική ταινία «8 Mile», με τον ράπερ Eminem. Τον γοήτευσε αμέσως αυτό το «αμερικανικό πράγμα», η ραπ. Ένα μεγαλύτερο τυνήσιο αγόρι σύντομα σύστησε στον Ghali τη δουλειά του Joe Cassano, ενός ράπερ που πέθανε νέος το 1999, και έδωσε στον Ghali ένα mix CD με ιταλικό ραπ. Το καταβρόχθισε. Το να αντιληφθεί ότι το ραπ μπορούσε να γίνει και στα ιταλικά -μια γλώσσα που αγαπούσε- ήταν μια αποκάλυψη.

Ο Ghali έφτασε στο ιταλικό ραπ σε μια εποχή που, όπως ο Eminem, οι ανερχόμενοι Ιταλοί ράπερς αγκάλιαζαν το είδος για να αφηγηθούν τους δικούς τους προσωπικούς αγώνες, συχνά ως κοινωνικά παρείσακτοι. Ο Andrea Bertolucci, ένας δημοσιογράφος που καλύπτει την ιταλική ραπ, αντιπαραβάλλει αυτή την προσέγγιση με μια προηγούμενη περίοδο στις δεκαετίες του 1980 και του ’90, όταν η ραπ στην Ιταλία υιοθετήθηκε από μέλη αριστερών κινημάτων, με τους στίχους τους να εκφράζουν ευρύτερες πολιτικές ιδέες.

Και ο Ghali, ο οποίος πέρασε τα καλοκαίρια της παιδικής του ηλικίας στην Τυνησία, τότε υπό την κυριαρχία ενός καταπιεστικού καθεστώτος που ανέλαβε την εξουσία το 1987, αισθάνθηκε αυτή την ελευθερία ενστικτωδώς. Ακούγοντας Αμερικανούς και Ιταλούς ράπερς να καταγγέλλουν άφοβα την αστυνομία, του υπενθύμιζε ότι στην Τυνησία η ίδια πράξη θα μπορούσε να οδηγήσει στη φυλακή.

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη Ghali (@ghali)

Η ελευθερία μέσω του χιπ χοπ

Τη χρονιά που ο Ghali ανακάλυψε τη ραπ, μετακόμισε με τη μητέρα του σε δημόσια στέγη στο Baggio, στην περιφέρεια του Μιλάνου. Η ραπ έγινε η γέφυρα με τους συνομηλίκους του- μέχρι σήμερα, ο στενός του κύκλος αποτελείται σε μεγάλο βαθμό από ανθρώπους που γνώρισε στο Baggio.

«Ακόμα και πριν γίνει διάσημος, ο Ghali ήταν διάσημος για εμάς» λέει ο φίλος του Nathan Bonaiuti, του οποίου η μητέρα μετανάστευσε από την Ερυθραία. Σύντομα ο Ghali ηχογραφούσε αθόρυβα κομμάτια στο δωμάτιό του, για να μην ακούσει η μαμά του τα κακά λόγια, και μοίραζε demo CDs σε όλο το Baggio. «Η ραπ έδωσε νόημα σε όλα αυτά» λέει. «Κανείς δεν μπορούσε να με σταματήσει από το να λέω αυτό που σκέφτομαι».

Η ελευθερία που βρήκε στη ραπ, όμως, ερχόταν σε αντίθεση με την πραγματικότητά του. Ο Ghali λέει ότι πάντα ένιωθε Ιταλός: «Στο νηπιαγωγείο, με τις καλόγριες, προσευχόμουν το Ave Maria!».

Αλλά το έγγραφο της ταυτότητάς του ήταν σαφώς διαφορετικό από μια κανονική ιταλική ταυτότητα, μια αποτελεσματική υπενθύμιση ότι ήταν «φιλοξενούμενοι». Αυτή η απόρριψη επιδεινώθηκε από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. «Δεν υπήρξε ούτε μια στιγμή που οι τηλεοπτικές ειδήσεις να αναφέρουν το «Τυνήσιος» ως κάτι θετικό» λέει. «Μόνο ‘ένας Τυνήσιος βίασε’. ‘Ένας Τυνήσιος συνελήφθη’. ‘Τα μέλη του ISIS ήταν τρεις τύποι τυνησιακής καταγωγής’. Ντρεπόμουν ακόμη και για το όνομά μου».

«Δεν είμαι ούτε καλός, ούτε ξένος»

Η αγάπη του Ghali για την Ιταλία, εν τω μεταξύ, έχει μερικές φορές τυφλώσει τους Ιταλούς στην κριτική που της ασκεί. Πολλοί Ιταλοί φαίνεται να ερμηνεύουν το τραγούδι «Cara Italia», του οποίου το επίσημο βίντεο έχει περισσότερες από 100 εκατομμύρια προβολές στο YouTube (ο πληθυσμός της Ιταλίας είναι περίπου 60 εκατομμύρια), ως ένα καθαρό ερωτικό γράμμα, ενώ στην πραγματικότητα είναι μια κριτική:

Αλλά τι είδους πολιτική είναι αυτή;

Ποια είναι η διαφορά μεταξύ αριστεράς και δεξιάς;

Αλλάζουν τους υπουργούς, αλλά όχι τη σούπα

Η τουαλέτα είναι εδώ στα αριστερά, το μπάνιο είναι κάτω δεξιά…

Κάποιοι άνθρωποι είναι κλειστοί και έχουν μείνει πίσω, όπως ο Μεσαίωνας…

Η εφημερίδα το κακομεταχειρίζεται, μιλάει για τον ξένο σαν να είναι εξωγήινος

χωρίς διαβατήριο, που ψάχνει μόνο για χρήματα.

«Λένε: «Κοιτάξτε τον, πόσο αγαπάει την Ιταλία. Έγραψε ένα τραγούδι για την Ιταλία» λέει απογοητευμένος ο Ghali. «’Τι καλό παιδί. Τι καλός ξένος! Ξένος αλλά είναι καλός». Δεν είμαι ούτε καλός ούτε ξένος» ξεκθαρίζει.

Αλλά δεν είναι μόνο το δικό του ανήκειν που διεκδικεί. Καθώς η Ιταλία συζητά αν θα αγκαλιάσει ή θα αντιστρέψει κατά κάποιον τρόπο την εκκολαπτόμενη πολυπολιτισμικότητά της, οι δεύτερης γενιάς είναι ως επί το πλείστον αποκλεισμένοι από την εθνική συζήτηση. Ωστόσο, με τη μουσική του ο Ghali έδωσε επιτέλους φωνή σε μια κοινότητα που δεν είχε ποτέ πολιτική, κοινωνική, θρησκευτική ή ακόμη και γλωσσική εκπροσώπηση.

Ο δημοσιογράφος Bertolucci επισημαίνει πως, εκτός από τη χρήση πολιτισμικών αναφορών που είναι κοινές για πολλούς νέους δεύτερης γενιάς, η πρωτοποριακή ανάμειξη -ή ακόμη και «μόλυνση»- της ιταλικής γλώσσας από τον Ghali με την αραβική, τη γαλλική, την ισπανική και την αγγλική «δημιούργησε ένα έδαφος γλωσσικής διεκδίκησης για όσους, όπως ο ίδιος, αισθάνονταν αποκλεισμένοι από τα δικαιώματα της ιθαγένειας και της ενσωμάτωσης».

*Με στοιχεία από nytimes.com