Πόσο πρέπει να φοβούνται οι Αμερικανοί τον «κίτρινο δράκο»;

Η απάντηση σε ένα τέτοιο καυτό ερώτημα εκατομμυρίων Αμερικανών προϋποθέτει να απαντηθούν κάποια άλλα ερωτήματα προηγουμένως.

Ο κοσμήτορας και καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής στη Σχολή Τζον Φ. Κένεντι του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ, Στήβεν Γουόλτ, θέτει γι΄αυτό στο Foreign Policy πέντε βασικές ερωτήσεις σχετικά με την Κίνα, από τις απαντήσεις των οποίων θα φανεί αν είναι δικαιολογημένοι ή όχι να ανησυχούν στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού.

Νο. 1: Είναι το οικονομικό μέλλον της Κίνας φωτεινό, σκοτεινό ή κάπου ενδιάμεσα;

Η ισχύς στη διεθνή πολιτική στηρίζεται τελικά στα οικονομικά. Η ουσία είναι ότι η ικανότητα μιας χώρας να υπερασπίζεται τον εαυτό της και να διαμορφώνει το ευρύτερο περιβάλλον εξαρτάται τελικά από την οικονομική της ισχύ.

Όπως, όμως, υποδηλώνει η υποτονική της απόδοση μετά την πανδημία, η οικονομία της Κίνας αντιμετωπίζει τώρα προβλήματα που είναι απίθανο να υποχωρήσουν. Ο πληθυσμός της γερνά και μειώνεται, πράγμα που σημαίνει ότι όλο και λιγότεροι εργαζόμενοι θα υποστηρίζουν έναν συνεχώς αυξανόμενο αριθμό συνταξιούχων. Η ανεργία των νέων είναι πάνω από 21% και η συνολική αύξηση της παραγωγικότητας των συντελεστών παραγωγής μειώθηκε απότομα τη τελευταία δεκαετία. Το χρηματοπιστωτικό σύστημα της Κίνας παραμένει αδιαφανές και επιβαρυμένο με χρέη, και ο τομέας των ακινήτων -μια σημαντική πηγή ανάπτυξης- είναι ιδιαίτερα προβληματικός.

Ωστόσο, ο Γουόλτ, παραδέχεται ότι οι οικονομικές επιδόσεις της Κίνας τα τελευταία 40 χρόνια ήταν εκπληκτικές και «κανένας σοβαρός άνθρωπος δεν πιστεύει ότι η οικονομία της θα επιδεινωθεί τόσο πολύ» ώστε να βγει από το κλαμπ των μεγάλων δυνάμεων. Έτσι, «υπάρχει κάθε λόγος να περιμένουμε ότι η Κίνα θα παραμείνει σημαντικός οικονομικός παίκτης στο μέλλον».

Το μεγάλο ερώτημα είναι αν θα ξεπεράσει τις ΗΠΑ, θα παραμείνει μόνιμα πίσω στις περισσότερες διαστάσεις της οικονομικής ισχύος ή θα πετύχει την ισοπαλία. «Αν γνωρίζατε την απάντηση σε αυτή την ερώτηση, θα ήσασταν πολύ μακριά για να ξέρετε πόσο πρέπει να ανησυχείτε».

Νο. 2: Θα είναι αποτελεσματικοί οι εμπορικοί περιορισμοί των ΗΠΑ;

Το πώς θα απαντήσουμε στην προηγούμενη ερώτηση, λέει ο Γουόλτ εξαρτάται εν μέρει από το αν πιστεύουμε ότι ο οικονομικός πόλεμος του Μπάιντεν στη Κίνα θα είναι επιτυχής. Εμποδίζοντας τη πρόσβαση της Κίνας σε προηγμένους ημιαγωγούς (και συναφείς τεχνολογίες), οι ΗΠΑ ελπίζουν να διατηρήσουν την τεχνολογική υπεροχή σε αυτόν τον σημαντικό τομέα. Ο πραγματικός στόχος φαίνεται να είναι να επιβραδύνουν τη τεχνολογική πρόοδο της Κίνας ευρύτερα.

«Το ερώτημα είναι εάν αυτή η εκστρατεία θα πετύχει μακροπρόθεσμα» λέει ο Αμερικανός ακαδημαϊκός. Εξηγεί πως μια τέτοια τακτική θα έχει κόστος, επιβραδύνοντας τη καινοτομία στις ΗΠΑ και σε άλλες χώρες που πρέπει να συμβαδίσουν με την εκστρατεία των ΗΠΑ εάν θέλουν να λειτουργήσουν. «Τα τεχνολογικά εμπόδια δεν είναι ποτέ 100% αποτελεσματικά και αυτή η πολιτική δίνει στην Κίνα ένα τεράστιο κίνητρο να γίνει πιο αυτάρκης με τη πάροδο του χρόνου».

Νο. 3: Ο Σι Τζινπίνγκ είναι άλλος Μάο Τσε Τουνγκ;

Το τρίτο ερώτημα σύμφωνα με τον ακαδημαϊκό είναι εάν ο Σι Τζινπίνγκ αποδειχτεί ότι είναι τόσο ικανός ώστε να οδηγήσει στην επιτυχία ή στην καταστροφή.

Το να αφήνεις ένα άτομο να έχει ανεξέλεγκτη δύναμη σε μια χώρα είναι συνήθως συνταγή καταστροφής. Κανένας άνθρωπος δεν είναι αλάνθαστος, και το να επιτρέπεται σε ένα φιλόδοξο και θεληματικό άτομο να λειτουργεί χωρίς περιορισμούς κάνει πιο πιθανό να γίνουν μεγάλα λάθη και να μην διορθωθούν για μεγάλο χρονικό διάστημα. Απλώς σκεφτείτε το κακοσχεδιασμένο Μεγάλο Άλμα Εμπρός του Μάο (που προκάλεσε λιμό που σκότωσε εκατομμύρια) ή τη ζημιά που υπέστη η Κίνα κατά τη διάρκεια της Πολιτιστικής Επανάστασης.

«Αν αυτό δεν είναι αρκετά προειδοποιητικό, σκεφτείτε το κόστος των καταστροφικών απόψεων του Τούρκου Προέδρου Ταγίπ Ερντογάν για τη νομισματική πολιτική» παροτρύνει ο Γουόλτ.

Μπορεί ο Κινέζος πρόεδρος να είναι ιδιοφυής, αλλά ο Αμερικανός ακαδημαϊκός εκτιμά πως όσο περισσότερη δύναμη συγκεντρώνει, τόσο χειρότερες φαίνεται να είναι οι πολιτικές του κρίσεις. «Όσοι από εσάς είστε αρνητικοί σχετικά με τις οικονομικές προοπτικές της Κίνας μπορεί να αναλογιστείτε το γεγονός ότι πιθανότατα είναι στη δουλειά για μια ζωή».

Νο. 4: Θα ισορροπήσει αποτελεσματικά η Ασία;

Μία από τις μεγάλες αποτυχίες του Xi ήταν ότι δεν έκανε περισσότερα για να αποθαρρύνει τους γείτονες της Κίνας από το να ενώσουν τις δυνάμεις τους για να κρατήσουν υπό έλεγχο το Πεκίνο.

Η ανερχόμενη ισχύς της Κίνας αναπόφευκτα θα απασχολούσε άλλα ασιατικά κράτη, αλλά η ανοιχτή διακήρυξη των παγκόσμιων φιλοδοξιών της Κίνας, η υιοθέτηση της «διπλωματίας των πολεμιστών των λύκων» και η χρήση επιθετικών τακτικών κατά της Ταϊβάν και στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας έκαναν τα πράγματα χειρότερα.

Οι ΗΠΑ και οι Ασιάτες σύμμαχοί τους εξισορροπούν ενεργά σήμερα τη Κίνα, αλλά το αν κάνουν αρκετά σωστά, δεν είναι προφανές. Εάν το κάνουν, η κινεζική ηγεμονία στην Ασία είναι πολύ λιγότερο πιθανή και ο κίνδυνος πολέμου μειώνεται. «Αν όχι, μάλλον θα πρέπει να ανησυχείτε λίγο περισσότερο. Εδώ, πολλά εξαρτώνται από το αν οι ΗΠΑ μπορούν να ηγηθούν ενός δυνητικά σπασμωδικού συνασπισμού και να βρουν το γλυκό σημείο ανάμεσα στο να κάνουμε πάρα πολλά και να κάνουμε πολύ λίγα. Ποιος θέλει να στοιχηματίσει σε αυτό;» αναρωτιέται ο Αμερικανός πολιτικός επιστήμονας.

Νο 5: Τι θα κάνει ο υπόλοιπος κόσμος;

Το τελευταίο ζήτημα δεν αφορά την Κίνα, αυτή καθαυτή, αλλά πως ανταποκρίνεται ο υπόλοιπος κόσμος, λέει ο Γουόλτ. Τα ασιατικά κράτη που τρέμουν τη Κίνα προσεγγίζουν το ένα το άλλο και έλκονται προς τις ΗΠΑ. Το δε μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης ακολουθεί διστακτικά το παράδειγμα των ΗΠΑ επειδή εξακολουθούν να εξαρτώνται από τη προστασία τους και επομένως δεν έχουν πολλές επιλογές. Η Ρωσία δεν έχει άλλη επιλογή από το να παραμείνει με τον μοναδικό της σημαντικό εταίρο ισχύος, τη Κίνα.

Το βασικό ζήτημα εδώ είναι ποια από τις δύο ισχυρότερες δυνάμεις παίζει αυτό το νέο παιχνίδι πιο αποτελεσματικά. Οι ΗΠΑ έχουν σπαταλήσει πολλή καλή θέληση στον αναπτυσσόμενο κόσμο τα τελευταία 30 χρόνια και οι αποτυχίες τους έχουν δώσει στην Κίνα μια ευκαιρία. Αλλά οι ενέργειες της ίδιας της Κίνας -συμπεριλαμβανομένης της περίφημης Πρωτοβουλίας Belt and Road- δεν ήταν οι αλλαγές που περίμεναν πολλοί.

Οπότε…

Εάν θέλετε πραγματικά να ανησυχείτε για την Κίνα ή εάν η διόγκωση της απειλής είναι μέρος της περιγραφής σας, μπορείτε πάντα να ανατρέχετε σε τρομακτικά σενάρια των οποίων η αληθοφάνεια είναι σχεδόν αδύνατο να προσδιορίσουν οι ξένοι. Αυτό συνέβη με τον Κόκκινο Φόβο τη δεκαετία του 1950, όταν πολλοί Αμερικανοί πίστευαν ότι είχαν διεισδύσει κατάσκοποι της ΕΣΣΔ στον κρατικό μηχανισμό των ΗΠΑ.

«Τέτοιοι φόβοι ήταν υπερβολικά υπερβολικοί, αλλά και δύσκολο να διαψευστούν, γιατί πώς μπορούμε ποτέ να γνωρίσουμε τις ενδόμυχες σκέψεις και την πίστη ενός άλλου ατόμου;»

Πόσο λοιπόν πρέπει να φοβούνται οι Αμερικανοί τους Κινέζους;

Δίχως ο Αμερικανός ακαδημαϊκός να είναι σίγουρος, συμπεραίνει πως εάν η ιστορία είναι οδηγός των Αμερικανών, τότε, οι ΗΠΑ είναι πιο πιθανό να αντιδράσουν υπερβολικά σε μια πιθανή πρόκληση της Κίνας παρά να υποχωρήσουν, και ο τρέχων δικομματικός ενθουσιασμός για την αντιμετώπιση της Κίνας σε πολλαπλά μέτωπα υποστηρίζει αυτή την πρόβλεψη.

«Αλλά αν πιστεύετε ότι κάνουμε πάρα πολλά ή πολύ λίγα εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το πώς θα απαντήσετε στις πέντε ερωτήσεις που αναφέρονται παραπάνω», καταλήγει ο Γουόλτ.