Υπάρχει περισσότερη επιστημονική απάτη απ’ ό,τι νομίζουμε – Ακαδημαϊκή «ομερτά» επιτρέπει στους απατεώνες να ξεγλιστρούν

Το επιστημονικό παράπτωμα βρίσκεται κάτω από το «μικροσκόπιο» τελευταία. Ο πρόεδρος του Στάνφορντ, Marc Tessier-Lavigne, παραιτήθηκε τον περασμένο μήνα μετά από μια σειρά ερευνών που αποκάλυψαν σοβαρά προβλήματα στη δική του επιστημονική έρευνα, για παράδειγμα.

Και αυτό, γιατί μια ανεξάρτητη επανεξέταση του έργου του Tessier-Lavigne δεν βρήκε αποδείξεις πως ο ίδιος παραποίησε δεδομένα, κατέληξε στο συμπέρασμα, όμως, ότι η έρευνά του δεν πληρούσε τα πρότυπα «επιστημονικής αυστηρότητας και διαδικασίας» και ότι απέτυχε να διορθώσει τις αναφορές του σε πολλές περιπτώσεις, σημειώνεται σε δημοσίευμα του Guardian.

Επιπλέον, τον Ιούνιο αποκαλύφθηκε ότι μια υπότροφος στη σχολή διοίκησης επιχειρήσεων του έγκριτου Χάρβαρντ, η Francesca Gino, κατηγορήθηκε ότι είχε παραποιήσει έρευνα σχετικά με… την ειλικρίνεια!

Χιλιάδες επιστημονικές εργασίες ανακαλούνται

Φυσικά, επιστημονικά παραπτώματα δεν συμβαίνουν μόνο στο Στάνφορντ και το Χάρβαρντ. Από τις σχεδόν 5.500 ανακλήσεις επιστημονικών ερευνών που κατέγραψε το 2022 ο εποπτικός ιστότοπος «Retraction Watch», αλλά και από τις χιλιάδες περιπτώσεις που έχει αναφέρει από την έναρξη λειτουργίας του, η συντριπτική πλειοψηφία αφορά ερευνητές σε ιδρύματα που δεν έχουν ούτε κατά διάνοια το «γενεαλογικό δέντρο» του Στάνφορντ και του Χάρβαρντ, αναφέρεται χαρακτηριστικά.

Ο αριθμός των ανακλήσεων κάθε χρόνο αντικατοπτρίζει περίπου το ένα δέκατο του 1% των εργασιών που δημοσιεύονται σε ένα έτος – με άλλα λόγια, μία στις χίλιες έρευνες. Ωστόσο, ο αριθμός αυτός έχει αυξηθεί σημαντικά από περίπου 40 ανακλήσεις το 2000, ξεπερνώντας κατά πολύ την αύξηση του ετήσιου όγκου των εργασιών που δημοσιεύονται.

Οι ανακλήσεις ερευνών έχουν αυξηθεί κατακόρυφα τα τελευταία χρόνια για δύο βασικούς λόγους: πρώτον, την έρευνα σε μεγάλο βαθμό από εθελοντές που «χτενίζουν» την ακαδημαϊκή βιβλιογραφία για ανωμαλίες, και, δεύτερον, την (καθυστερημένη) αναγνώριση από τους μεγαλοεκδότες ότι τα επιχειρηματικά τους μοντέλα τούς έχουν καταστήσει ευάλωτους σε χαρτοβιομηχανίες και επιστημονικά βιβλιοπωλεία που πωλούν τα πάντα, από συγγραφικά δικαιώματα μέχρι ολόκληρα χειρόγραφα, σε  ερευνητές οι οποίοι πρέπει να δημοσιεύσουν για να μη χαθούν…

Τι γίνεται όταν η επιστημονική απάτη βλάπτει σοβαρά την υγεία;

Αυτοί οι ερευνητές υποχρεούνται – μερικές φορές, με σκληρούς όρους – να δημοσιεύουν εργασίες, προκειμένου να κερδίσουν και να διατηρήσουν τη δουλειά τους ή να προαχθούν.

Μάλιστα, οι κυβερνήσεις ορισμένων χωρών έχουν προσφέρει ακόμη και χρηματικά μπόνους για τη δημοσίευση σε ορισμένα επιστημονικά περιοδικά. «Αποτελεί έκπληξη, λοιπόν, το γεγονός ότι ορισμένοι επιστήμονες κλέβουν;», αναρωτιούνται οι ιδρυτές του «Retraction Watch».

Και αυτά δεν είναι απλώς ακαδημαϊκά ζητήματα. Ιδιαίτερα όταν πρόκειται για ιατρική έρευνα, η πλαστογραφία βλάπτει τους ανθρώπους. Πάρτε το παράδειγμα του Joachim Boldt – του Γερμανού αναισθησιολόγου, ο οποίος, με 186 ανακλήσεις, βρίσκεται τώρα στην κορυφή του πίνακα κατάταξης του «Retraction Watch» των επιστημόνων με τις περισσότερες ανακληθείσες εργασίες.

Ειδικός στην Ιατρική εντατικής θεραπείας, ο Boldt μελέτησε ένα υποκατάστατο αίματος που χρησιμοποιούνταν σε νοσοκομεία σε όλη την Ευρώπη. Τα αποτελέσματά του, τα οποία δημοσιεύθηκαν περίπου μεταξύ του 1990 και του 2009 και αναφέρθηκαν ευρέως, έδειχναν ότι το προϊόν – που χρησιμοποιείται για να βοηθήσει στη διατήρηση της αρτηριακής πίεσης και της παροχής οξυγόνου στα κύτταρα σε επαρκή επίπεδα – έσωζε ζωές.

Αφού ήρθε στο φως η απάτη του και οι ερευνητές ανέλυσαν εκ νέου όλα τα διαθέσιμα δεδομένα, αφήνοντας έξω τα αποτελέσματα του Boldt, αποδείχθηκε το αντίθετο: το υποκατάστατο αίματος «σχετιζόταν με σημαντικά αυξημένο κίνδυνο θνησιμότητας και οξείας νεφρικής βλάβης».

Η αντεπίθεση των απατεώνων: Κατηγορούν υπαλλήλους, μηνύουν τους επικριτές τους

Η αλήθεια, ωστόσο, είναι ότι ο αριθμός των ανακλήσεων το 2022 – 5.500 – είναι σχεδόν σίγουρα μια τεράστια υποεκτίμηση του πόσα παραπτώματα και απάτες υπάρχουν.

Τα μέτρα στα οποία χρησιμοποιούν οι επιστήμονες, για να καταπολεμήσουν τους ισχυρισμούς περί απάτης, είναι ένας από τους λόγους που το ποσοστό ανάκλησης είναι χαμηλότερο από ό,τι θα έπρεπε. Τιμωρούν τους υφισταμένούς τους που καταγγέλλουν, μερικές φορές κατηγορώντας τους για τις δικές τους παρανομίες. Μηνύουν τους επικριτές.

Παρόλο που σπάνια επικρατούν στα δικαστήρια, η απειλή τέτοιων αγωγών και το κόστος της αντιδικίας, ασκούν σημαντική επίδραση σε όσους θα έκαναν καταγγελία. Σε μια φρικτή όσο και τραγική υπόθεση το 2006, ένας ακαδημαϊκός από το Μπαγκλαντές… δολοφόνησε έναν πληροφοριοδότη! Ο ακαδημαϊκός απαγχονίστηκε 17 χρόνια αργότερα.

Τα επιστημονικά περιοδικά και οι εκδότες, επίσης, αποτυγχάνουν να πράξουν το καθήκον τους, βρίσκοντας τρόπους να αγνοήσουν την κριτική για όσα έχουν δημοσιεύσει, αφήνοντας τη μοιραία «ελαττωματική» εργασία χωρίς να επισημανθεί ότι εκπρόκειτο περί απάτης ή λάθους.

Ούτε τα πανεπιστήμια βγάζουν στη φόρα τα άπλυτά τους

Παράλληλα, τα πανεπιστήμια δύσκολα έχουν κίνητρο να βγάλουν στη φόρα τα άπλυτά τους, αλλά στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων αφήνονται να ερευνήσουν τα… δικά τους.

Πράγματι, αυτός είναι ο νόμος στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου οι επιστήμονες και τα πανεπιστήμια έχουν κάνει ό,τι μπορούν για να υπονομεύουν σταθερά τη δύναμη του Γραφείου Ακεραιότητας της Έρευνας της αμερικανικής κυβέρνησης, το οποίο επιβλέπει – αλλά δεν διεξάγει – έρευνες σχετικά με ισχυρισμούς για παραπτώματα σε ομοσπονδιακά χρηματοδοτούμενη έρευνα.

Οι δικηγόροι των πανεπιστημίων λένε στους γνωρίζοντες να μην λένε τίποτα, μια μορφή ακαδημαϊκής «ομερτά» που επιτρέπει στους απατεώνες να ξεγλιστρούν μέσα από πολλές ρωγμές.

Η υπόθεση του Στάνφορντ – όπως την περιέγραψε ο Theo Baker, ο φοιτητής δημοσιογράφος που την αποκάλυψε – αποτελεί την επιτομή όλων αυτών των παραγόντων. Παρά το γεγονός ότι είχαν επισημανθεί σε έναν ιστότοπο με την ονομασία «PubPeer» από το 2014, τα προβλήματα στα έγγραφα του Marc Tessier-Lavigne θα παρέμεναν ουσιαστικά άγνωστα και ίσως να μην είχαν διορθωθεί ποτέ, αν δεν υπήρχε η έρευνα του Baker.

Επιστημονική απάτη και χρηματοδότηση

Ένας από τους κύριους λόγους, για τους οποίους οι επιστήμονες αισθάνονται πίεση να κάνουν περικοπές ή να παραποιούν τα δεδομένα, είναι επειδή τα ποσοστά χρηματοδότησης είναι τόσο χαμηλά. Τα Εθνικά Ινστιτούτα Υγείας των ΗΠΑ ενέκριναν πέρυσι περίπου το 20% των αιτήσεων για νέες επιχορηγήσεις. Και αυτό είναι μια σημαντική αύξηση σε σχέση με τα τελευταία χρόνια.

Η χρηματοδότηση για τον εντοπισμό και την επιβολή κυρώσεων για την επιστημονική απάτη θα έπρεπε να αποτελεί ένα λογικό κλάσμα των δολαρίων που δαπανώνται – αντί για απλά εκατομμύρια σε μια «θάλασσα» δεκάδων δισεκατομμυρίων. Ωστόσο, μέχρι να αποσυνδεθεί η δημοσίευση εργασιών από την απόκτηση χρηματοδότησης και απασχόλησης, είναι δύσκολο να φανταστούμε αν και πόσο θα αλλάξουν πολλά.