Στα… ψηφιακά άδυτα των Γενικών Αρχείων του Κράτους

Τα αρχεία λένε ιστορίες σε αυτούς που ξέρουν να τα αποκωδικοποιήσουν και να τα «διαβάσουν», όπως και οι χάρτες –μπορεί να φαντάζουν παρωχημένοι μπροστά στο εικονιδιάκι του GPS, της ψηφιακής εφαρμογής στο κινητό μας- είναι όμως αυτοί που δίνουν το πλαίσιο, οριοθετούν, αποκαλύπτουν, δίνουν την κατεύθυνση του ταξιδιού αλλά και τον ρου της Ιστορίας. Κάποτε χρησιμοποιούνταν κατά κόρον η γνώριμη φράση για το πόσο μυστικό είναι κάτι, «Τα Γενικά Αρχεία του Κράτους σου ζητάω να αποκαλύψεις;»

Στον καιρό της ψηφιακής επανάστασης, όμως, ο θησαυρός που δεν κρύβουν πια, αλλά φέρνουν στο φως τα Γενικά Αρχεία του Κράτους, είναι σπουδαίο εργαλείο στα χέρια των μελετητών, των ιστορικών, των φοιτητών που κάνουν έρευνα, των μαθητών που θέλουν να γνωρίσουν, των αφηγητών που θέλουν να βρουν στοιχεία ή και απλώς έμπνευση για τις ιστορίες τους, τέλος πάντων είναι διαθέσιμα σε κάθε φιλοπερίεργο πνεύμα που απλώς πλέον περιηγείται τόσο στο διαδίκτυο όσο και στα κοινωνικά δίκτυα.

Εντυπωσιακό και ιστορικά πολύτιμο το υλικό που αναδεικνύεται και προβάλλεται στον επίσημο λογαριασμό του Facebook των Γενικών Αρχείων του Κράτους: από την αυτοκτονία του ποιητή Κώστα Καρυωτάκη, μέχρι την τουρκική Εισβολή στην Κύπρο και την τραγωδία των αγνοούμενων, την ίδρυση των προσφυγικών συνοικισμών της Νέας Φιλαδέλφειας, της Κοκκινιάς και της Νέας Ιωνίας, την ίδρυση της Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων από τον τον Καποδίστρια, καθώς και τη θεμελίωση του προσφυγικού νοσοκομείου Αθηνών, το σημερινό γνωστό μας δηλαδή Ιπποκράτειο.

Πρόκειται κυριολεκτικά για βουτιά στη Ιστορία, μέσα από τις λεπτομέρειές της, τις μικρές επιμέρους ιστορίες των ανθρώπων που συνιστούν αυτή τη μεγάλη εικόνα του παρελθόντος. Μόνο που πια και τα αρχεία δεν αντιμετωπίζονται ως αναξιοποίητο άγνωστο και νεκρό «μουσειακό είδος» για πολύ λίγους, αλλά εν εξελίξει πραγματικότητα που παρεμβαίνει στη σημερινή ροή ως μνήμη που δίνει ταυτότητα και συνέχεια στην αφήγηση του σήμερα. Γιατί είμαστε κι αυτό που έχουμε υπάρξει, ακόμη κι αν δεν το γνωρίζουμε επισταμένως και χρειαζόμαστε τα στοιχεία που θα μας το «πουν» από την αρχή.

Στον ψηφιακό τόπο που αφορά την Επανάσταση του 1821, μπορεί κανείς να αναζητήσει με κριτήριο είτε τα τοπωνύμια είτε τους ίδιους τους αγωνιστές της Επαναστάσης, τεκμήρια που ξεκινούν από τον Τύπο της εποχής, μέχρι ημερολόγια, φωτογραφίες, χάρτες, χαρακτικά, λιθογραφίες, αλληλογραφία, περιοδικά, κατάστιχα, καθώς και καρτ ποστάλ.

Στην Ψηφιακή Πύλη Αρχείων για το 1922, δεν μπορεί κανείς παρά να νιώσει συγκίνηση, ακολουθώντας τις αρχειακές περιγραφές, τις καθιερωμένες εγγραφές, τους αρχειακούς φορείς, τις λειτουργίες, τα θέματα, τις τοποθεσίες καθώς και τα ψηφιακά αντικείμενα. Στην προβολή, μπορεί κανείς να δει και ποια είναι τα δημοφιλή θέματα της εβδομάδας που παρακολουθεί το κοινό.

Οι χάρτες έχουν τη δική τους… Ιστορία

Στη Θεσσαλονίκη, λειτουργεί ένα ιδιαίτερο τμήμα των Γενικών Αρχείων του Κράτους. Πρόκειται για το Αρχείο Χαρτογραφικής Κληρονομιάς, το οποίο έχει θεμελιώδη στόχο τον εντοπισμό, τη διαφύλαξη, την ανάδειξη και την ψηφιακή ενοποίηση του χαρτογραφικού υλικού που βρίσκεται στην Κεντρική και τις Περιφερειακές Υπηρεσίες των Γενικών Αρχείων.

Συγκεκριμένα, όπως αναφέρεται στον ιστότοπό του, το υλικό αυτό -είτε ως αυτόνομες συλλογές χαρτών είτε ως τμήμα άλλων συλλογών και αρχείων- περιλάμβάνει μεταξύ άλλων, παλαιούς χάρτες, τοπογραφικά σχέδια, άτλαντες, βιβλία γεωγραφικού περιεχομένου, υδρόγειες σφαίρες και σχολικούς χάρτες καθώς και ανέκδοτο πρωτότυπο υλικό, αποτυπώσεις και απεικονίσεις που προέρχονται από κρατικές υπηρεσίες και υπουργεία. Η ψηφιακή ενοποίηση φιλοδοξεί στην ανάδειξη και καλύτερη διαχείριση του υλικού αυτού που αναπόφευκτα βρίσκεται διασκορπισμένο, καθώς αποτελεί αναπόσπαστο μέρος των επιμέρους συλλογών.

Το Αρχείο Χαρτογραφικής Κληρονομιάς αξιοποιεί τις ψηφιακές τεχνολογίες πληροφορίας και επικοινωνίας και μεριμνά για την εξασφάλιση του διακριτού ρόλου των χαρτών στο αρχειακό περιβάλλον, αλλά και για τη διευκόλυνση στην πρόσβαση στο χαρτογραφικό αρχειακό υλικό των Γενικών Αρχείων του Κράτους που βρίσκεται στις αντίστοιχες υπηρεσίες σε όλη τη χώρα.

Ο τρόπος που τηρεί και αναπτύσσει το Αρχείο Χαρτογραφικής Κληρονομιάς επιτόπου αρχείο χαρτών είναι σε δύο διακεκριμένα αλλά επικοινωνούντα επίπεδα:

-Το κλασικό έντυπο Αρχείο Χαρτών

-Την Ψηφιακή Χαρτοθήκη

Αυτά συγκροτούνται χάρη σε προσκτήσεις, δωρεές, δάνεια, παρακαταθήκες, παραχωρήσεις και ενίοτε αγορές χαρτών κ.ά. χαρτογραφικού υλικού. Σε αυτά, συλλέγονται χάρτες κάθε τύπου, με ελληνικό και διεθνές ενδιαφέρον, που καλύπτουν διάφορες περιόδους και φάσεις της Ιστορίας των χαρτών.

Το ψηφιακό χαρτογραφικό αρχείο εμπλουτίζεται με υλικό που προκύπτει από συνεργασίες με ιδιώτες συλλέκτες, φορείς, υπηρεσίες και άλλες δράσεις του Αρχείου. Στο Αρχείο τεκμηριώνονται ηλεκτρονικά και οι σημαντικότεροι χάρτες της Ιστορίας της Χαρτογραφίας, ώστε να είναι δυνατή η άμεση ανεύρεσή τους από ενδιαφερόμενους μελετητές και ερευνητές.

Βιωματικά εργαστήρια

Εξαιρετικό ενδιαφέρον έχουν οι δράσεις του Αρχείου στο κομμάτι της χαρτογραφικής παιδείας και πρακτικής στο εκπαιδευτικό και μορφωτικό σύστημα που αποτελεί και θεμελιώδη στόχο του. Προσφέρει λοιπόν μια σειρά δράσεων με γενικό τίτλο «Ιστορίες με χάρτες», που περιλαμβάνουν εκπαιδευτικά προγράμματα για μαθητές προσχολικής, πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, συναντήσεις με φοιτητές, επιμορφωτικά σεμινάρια για εκπαιδευτικούς όλων των βαθμίδων και διαλέξεις, βωματικά εργαστήρια για παιδιά και ενήλικες, με σκοπό τη γνωριμία με τον κόσμο των χαρτών, καθώς και εκπαιδευτικό υλικό για χρήση στην τάξη.

Ιδιαίτερα δημιουργικά και δραστήρια αποδεικνύονται και τα social media του Αρχείου που δεν διστάζουν να χρησιμοποιήσουν ακόμη και τη Barbie για να προσελκύσουν τους μικρούς τους φίλους και να κερδίσουν το ενδιαφέρον τους για να μάθουν να προσανατολίζονται στον χώρο και στον ιστορικό χρόνο.

Αστικοί μύθοι και θρύλοι της Θεσσαλονίκης

Κεντρίζει πολύ την περιέργεια το εργαστήριο που αφορά τους «Αστικούς μύθους και τους θρύλους της Θεσσαλονίκης» το οποίο απευθύνεται σε μαθητές Ε’ Δημοτικού – Γ’ Λυκείου, καθώς και σε ενήλικες. «Πού κοιμάται, λοιπόν, τα βράδια η Γοργόνα Θεσσαλονίκη; Άραγε ο χριστιανός Άη Δημήτρης κι ο μουσουλμάνος Μουσά μπαμπά βολτάρουν παρέα τα βράδια στα σοκάκια της Άνω Πόλης και τα Κάστρα; Τι συμβαίνει με τα στοιχειωμένα σπίτια, τις υπόγειες στοές, τα μυστικά αδιέξοδα της Άνω Πόλης και τους μυστήριους κήπους και πλατείες της Θεσσαλονίκης; Είναι το μετρό της Θεσσαλονίκης άλλος ένας αστικός μύθος; Και τελικά, πώς γεννιούνται οι αστικοί μύθοι;», αυτά τα ερωτήματα υπόσχεται να απαντήσει κάθε φορά το εργαστήριο, συνδέοντας ιστορικά γεγονότα με τους θρύλους που δημιουργούνται γύρω από συγεκριμένα συμβάντα και τοπόσημα. Τραγικές ιστορίες των πρώην ιδιοκτητών σημαντικών κτιρίων, ρομαντικές ιστορίες που σχετίζονται με απαγορευμένους ή ανεκπλήρωτους έρωτες, εμπνέουν τη φαντασία και τη δημιουργία των λεγόμενων «αστικών μύθων», μεταξύ άλλων.

Η Θεσσαλονίκη όπως και κάθε τόπος αποτελεί πρόσφορο έδαφος στο να παρουσιάζει πολλές τέτοιες ιστορίες, από στοιχειωμένα σπίτια και μυστηριώδεις κήπους και πλατείες, μέχρι τους τόπους όπου κρύβονται γοργόνες, άγιοι προστάτες, βασανισμένες ψυχές και πνεύματα των παλιών κατοίκων της. Και όλα αυτά μέσα από τη συνδρομή της νέας ψηφιακής τεχνολογίας και παιχνίδια χαρτογραφίας.

Πηγή κεντρικής φωτογραφίας: Ψηφιακή Πύλη Αρχείων για το 1922