Οι ανισότητες στη Γαλλία καλά κρατούν – Πως οι πλούσιοι μονοπωλούνε το… πράσινο

Φαίνεται ότι οι Γάλλοι των προαστίων δεν είναι μόνο πιο εκτεθειμένοι στην αστυνομική βία, αλλά και στη… «βία» των υψηλών θερμοκρασιών. Οι ανισότητες στο «κοινωνικό εργαστήρι» της Ευρώπης, τη Γαλλία, δυστυχώς ενισχύονται από την κλιματική αλλαγή, καθώς το πράσινο δεν «είναι» για όλους.

Πως θα φαινόταν άραγε στον πλουσιότερο άνθρωπο του πλανήτη, τον Γάλλο μεγιστάνα Μπερνάρ Αρνό να μετακομίσει στη Ναντέρ, αφήνοντας τη βίλα του στο καταπράσινο Bondues;

Εκτός, πολλών άλλων παραγόντων, σίγουρα από κλιματολογικής απόψεως θα ήταν μια πολύ κακή και ανθυγιεινή πρόταση για έναν καλομαθημένο 74χρονο.

Εξετάζοντας τρεις περιπτώσεις αστικών κέντρων στη Γαλλία -Λιλ, Παρίσι και Μασσαλία- το γαλλικό Mediapart, με τη βοήθεια επιστημόνων καταδεικνύει τον τρόπο που διασυνδέονται οι περιοχές που μένουν πολίτες με χαμηλά εισοδήματα με τις αυξημένες θερμοκρασίες, ειδικά σε περιόδους καύσωνα.

Χρησιμοποιώντας στοιχεία από το καλοκαίρι του 2022 φαίνεται ότι οι κάτοικοι των προαστίων -που είναι «υπερφορτωμένα» με τσιμέντο- είναι υπερβολικά εκτεθειμένοι σε ακραίες θερμοκρασίες. Αντίθετα, την ίδια στιγμή, οι πιο κατάφυτες και δροσερές γειτονιές έχουν μονοπωληθεί από τους πλούσιους κατοίκους αυτών των πόλεων, οι οποίες υποφέρουν λιγότερο από τον καύσωνα, παράγοντας όμως και τους περισσότερους ρύπους.

«Μια θερμική νησίδα ορίζεται από τη διαφορά θερμοκρασίας μεταξύ αστικών και μη αστικών χώρων», εξηγεί ο λέκτορας στο Πανεπιστήμιο της Λωρραίνης François Leconte. «Η πόλη, σε αντίθεση με την ύπαιθρο, αποθηκεύει πολλή θερμότητα κατά τη διάρκεια της ημέρας και την απελευθερώνει όλη τη νύχτα. Αυτό έχει αντίκτυπο στους οργανισμούς, ειδικά σε ευάλωτα άτομα, όπως σε ηλικιωμένους, άτομα με ψυχικές διαταραχές, παιδιά…».

Η δημιουργία υπερθέρμανσης -που μπορεί να φτάσει τους +10°C, στα αστικά «νησιά»- οφείλεται στη συγκέντρωση των κτιρίων και στη στεγανοποίηση των επιφανειών, σύμφωνα με τον διευθυντή της ερευνητικής ομάδας για το αστικό κλίμα στο Εθνικό Κέντρο Μετεωρολογικής Έρευνας Valéry Masson. Τα αστικά υλικά, όπως το σκυρόδεμα, και οι ανθρώπινες δραστηριότητες, όπως ο κλιματισμός, προωθούν επίσης τη διαμόρφωση αυτών των «νησιών», προσθέτει.

Παρίσι: Από τη πλέμπα της Ναντέρ στο ονειρεμένο Clamart

Σύμφωνα με επιστημονική μελέτη που πραγματοποιήθηκε τον περασμένο Μάρτιο, μια από τις πυκνοκατοικημένες περιοχές στον κόσμο το Île-de-France στο Παρίσι, βρίσκεται στην 5αδα των πιο θανατηφόρων ευρωπαϊκών πόλεων λόγω… καύσωνα. Σύμφωνα με μια μελέτη που δημοσιεύτηκε στις 19 Ιουλίου από το Ινστιτούτο Περιφέρειας του Παρισιού, το 1/3 των κατοίκων του Ile-de-France, (3,7 εκατομμύρια άνθρωποι), θεωρούνται «πολύ ευάλωτο» στα κύματα καύσωνα.

Παραδόξως, μπορεί στα προάστια, όπως η Ναντέρ, να είναι λιγότερα πυκνοκατοικημένα, αλλά παραμένουν πιο ζεστά, απ’ ότι το πυκνοκατοικημένο Παρίσι. «Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι ο χώρος σε αυτές τις περιοχές έχει πιο πολύ τσιμέντο και χαρακτηρίζεται από μεγάλα οικιστικά συγκροτήματα», υπογραμμίζει στο Mediapart η γεωγράφος Cécile Gintrac.

Αντίθετα, τα πολυτελή προάστια στα νοτιοδυτικά της μητρόπολης του Παρισιού -όπως τα πανέμορφα Clamart, Sceaux, Meudon- περιβάλλονται από τα δημόσια δάση Fausses-Reposes και Meudon και γήπεδα γκόλφ.

«Πέρα από την υπερέκθεση της εργατικής τάξης σε αστικές θερμικές νησίδες» υπάρχει επίσης μια «τάση για τα πλούσια νοικοκυριά να μονοπωλούν τους χώρους πρασίνου. Το παρατηρούμε, για παράδειγμα, στις δροσερές περιοχές του βορειοανατολικού Παρισιού γύρω από το πάρκο Buttes-Chaumont ή το κανάλι Ourcq», σχολιάζει ο κοινωνιολόγος στο Ινστιτούτο Διεπιστημονικής Έρευνας Hadrien Malier.

«Επί του παρόντος, το ζήτημα της συντήρησης είναι θεμελιώδες στα έργα αστικής ανάπτυξης και ανακαίνισης, γιατί έχει κόστος, ακόμη περισσότερο όταν οι πόλεις βρίσκονται υπό πίεση λιτότητας – όπως πολλοί δήμοι στο Σεν-Σαιν-Ντενί, εξηγεί ο ερευνητής στο Εθνικό Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών της Γαλλίας (CNRS) Matthieu Adam. Η πρόσληψη εκπαιδευμένων κηπουρών για τη συντήρηση των δέντρων είναι πιο δαπανηρή» από το να έρθει ένας υπάλληλο για μια άλλη εργασία, γι’ αυτό όπως λέει ο ειδικό και η βλάστηση στα προάστια είναι λιγότερη.

Λιγότερο πράσινο κάνει καλό στη καταστολή

Ένα άλλο εξίσου ενδιαφέρον, αλλά και ανησυχητικό στοιχείο είναι ότι οικιστικές επεμβάσεις της κυβέρνησης στο κέντρο αποσκοπούν στην καταστολή διαδηλώσεων.

«Με λίγα λόγια, το να μην φυτεύουμε δέντρα είναι πιο πρακτικό για να αφήνουμε τον αστικό χώρο ανοιχτό για να ελέγχουμε τον πληθυσμό μέσω καμερών παρακολούθησης βίντεο, drones ή την απλή θέαση των περιπόλων της αστυνομίας», διευκρινίζει ο Matthieu.

Δείχνει πώς η ζέστη επιδεινώνει τις κοινωνικές ανισότητες, με τους κατοίκους των πολύ φτωχών προαστίων να βρίσκονται στην πρώτη γραμμή των κυμάτων καύσωνα. Για αυτές τις μειονεκτικές γειτονιές που ήδη συσσωρεύουν κοινωνικοοικονομικές ανισότητες, προστίθενται πλέον οι κλιματικές ανισότητες.

Στο φτωχότερο διαμέρισμα της Γαλλίας -και εξαιρετικά πυκνοκατοιημένο- Seine-Saint-Denis, η θνησιμότητα λόγω καύσωνα το 2003 ήταν της τάξεως του 160%! «Για τις εργατικές τάξεις είναι τετραπλάσια τιμωρία. Υποφέρουν από υψηλές θερμοκρασίες, σε κακώς μονωμένα κτίρια, σε γειτονιές με μικρή πρόσβαση στη βλάστηση και χωρίς επαρκή εισόδημα για να μπορέσουν να φύγουν από την πόλη το καλοκαίρι. για να αναπνέουμε καλύτερα στην ύπαιθρο ή στη θάλασσα», συνοψίζει ο ερευνητής Matthieu Adam.

Στη Λιλ, η αυτοβοήθεια των πλουσίων μπροστά στη ζέστη

Στη Λίλη μπορεί η αποβιομηχανοποίηση να ισοπέδωσε την περιοχή, αλλά οι ανισότητες χτυπάνε κόκκινο. Μεταξύ των μεγάλων γαλλικών πόλεων, εκτός της περιοχής του Παρισιού, η Λιλ χαρακτηρίζεται από τις εντονότερες αντιθέσεις.

Για τον λέκτορα πολιτικών επιστημών στο Πανεπιστήμιο της Λιλ Fabien Desage, η χαρτογράφηση των κλιματικών ανισοτήτων «αντανακλά χωροταξικά το εξαιρετικά υψηλό επίπεδο κοινωνικών ανισοτήτων στη Λιλ».

Οι καλές περιοχές όπως Bondues, Mouvaux ή Croix δεν αγγίζονται τόσο πολύ από τους καύσωνες. «Ο δισεκατομμυριούχος Bernard Arnault είχε μια βίλα στο Bondues για μεγάλο χρονικό διάστημα και οι κληρονόμοι οικογενειών κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων ή μεγάλων λιανοπωλητών, όπως το Mulliez, έχουν σημαδέψει αυτήν την περιοχή», εξηγεί ο Fabien Desage. «Όσον αφορά τη βλάστηση, αυτές οι αστικές περιοχές χαρακτηρίζονται από γήπεδα γκολφ καθώς και από δεντρόφυτα σημεία για τους πολύ πλούσιους. Αυτοί οι χώροι πρασίνου έχουν γίνει καταφύγιο από τους πιο πλούσιους».

Σύμφωνα με την έκθεση του 2022 του Παρατηρητηρίου Ανισότητας, η αριστοκρατική συνοικία Beaumont à Croix ήταν η πρώτη στην κατάταξη των περιοχών εκτός της περιοχής του Παρισιού όπου ζουν οι πλουσιότεροι Γάλλοι.

Αντίθετα, στις περιοχές που μένουν οι μεροκαματιάρηδες οι θερμοκρασίες είναι εξαιρετικά υψηλές, όπως για παράδειγμα στο Tourcoing, όπου το ποσοστό φτώχειας είναι περίπου 30%, ή στο Roubaix, τη φτωχότερη πόλη της Γαλλίας, με το 45% του πληθυσμού της να ζει κάτω από το όριο της φτώχειας. Σε αυτούς τους εργατικούς δήμους με μεγάλο πληθυσμό μεταναστών –στο Roubaix, το 20% των κατοίκων είναι ξένης υπηκοότητας– οι χώροι πρασίνου είναι εξαιρετικά μειωμένοι και η πυκνότητα του πληθυσμού είναι υψηλότερη.

Στο πλούσιο και πράσινο Bondues μένουν δέκα φορές λιγότεροι κάτοικοι από το Roubaix.

Ο Matthieu Adam, πιστεύει ότι αυτές οι κλιματικές ευπάθειες βασίζονται στις κοινωνικές ανισότητες που έχουν διαχωρίσει τις γαλλικές μητροπόλεις από την αρχή της βιομηχανικής εποχής. «Ο Φρίντριχ Ένγκελς, στο βιβλίο του «Η κατάσταση της εργατικής τάξης στην Αγγλία το 1844», επεσήμανε ήδη τον 19ο αιώνα ότι υπήρχε έλλειψη χώρων πρασίνου για τους εργαζόμενους».

Μασσαλία: Ιδιωτικοποίηση πράσινου

Η Μασσαλία είναι η τρίτη πόλη της έρευνας που καταδεικνύει τις ανισότητες έναντι του δικαιώματος στο… πράσινο. Στη μεγάλη γαλλική πόλη οι χώροι πρασίνου μέσα στην πόλεη αντιπροσωπεύουν μόνο 4,6 τ.μ. ανά κάτοικο. Είναι λιγότερο από το Παρίσι (14 τ.μ.), υποδεικνύει ο γεωγράφος Allan Popelard. «Η Μασσαλία έχει περίπου δέκα φορές λιγότερα δέντρα  ανά κάτοικο από τις άλλες μεγάλες ευρωπαϊκές πόλεις που μελετήθηκαν».

Επιπλέον, ο αριθμός των δέντρων εκεί μειώνεται απότομα: σε 75 χρόνια, το ιστορικό κέντρο της Μασσαλίας έχει χάσει το ήμισυ της κληρονομιάς των δέντρων του. Η καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Aix-Marseille και ερευνήτρια στο Population Environment Development Laboratory, Élisabeth Dorier εξηγεί πως «στο κέντρο της πόλης της Μασσαλίας, υπάρχουν ακόμα μερικές σπάνιες εσωτερικές αυλές με δέντρα. Είναι μια παλιά προσαρμογή στη ζέστη των ιστορικών συνοικιών που πρέπει να διατηρηθεί πάση θυσία».

Προσθέτει ότι στις μη προνομιούχες γειτονιές βόρεια της Μασσαλίας και στην κοιλάδα Huveaune, οι κάτοικοι είναι πιο εκτεθειμένοι σε ακραία ζέστη, επειδή αυτές οι περιοχές συγκεντρώνουν λιμενικές, βιομηχανικές και υλικοτεχνικές δραστηριότητες, καθώς και «ερημιές που μετατρέπονται σε προαύλια με ορυκτά».

«Από την άλλη, η ζέστη είναι χαμηλότερη στις πλούσιες και πράσινες συνοικίες του νότου της πόλης, οι βλέποντάς τες από τη θάλασσα μπορούν να έχουν την όψη της Ριβιέρας», παρατηρεί ο γεωγράφος Allan Popelard. «Αυτή η κοινωνικο-περιβαλλοντική διαίρεση Βορρά-Νότου είναι το αποτέλεσμα επιλογών σχεδιασμού που έγιναν ιδίως επί ημερών των υπουργών Gaston Def ferre (1953-1986) και Jean-Claude Gaudin (1995-2020). Μια ταξική πολιτική που έχει συγκεντρώσει αρνητικές εξωτερικές επιδράσεις στις βόρειες γειτονιές».

Οι κομψές γειτονιές του Roucas-Blanc και του λόγου Périer (7ο και 8ο διαμέρισμα) στα νότια της μητρόπολης, όπου οι κατοικίες είναι περίκλειστες και πράσινες με κάμερες παρακολούθησης, το πράσινο είναι άφθονο. «Σε αυτές τις γειτονιές που προορίζονται για τους προνομιούχους, οι χώροι πρασίνου έχουν σταδιακά ιδιωτικοποιηθεί» λέει η Élisabeth Dorier.

«Ο λόφος Périer έχει γίνει ένα ιδιωτικό και καλά φυλασσόμενο καταπράσινο περιβάλλον με τοίχους, περιπολίες ασφαλείας και βιντεοεπιτήρηση, εξηγεί η ερευνήτρια.

Οι φτωχότερες γειτονιές της Μασσαλίας, βόρεια της πόλης, υπερθερμαίνονται κατά τη διάρκεια των κυμάτων καύσωνα. «Σε αντίθεση με τις δασώδεις περιοχές και τις ιδιωτικές πισίνες των περιφραγμένων κατοικιών στα νότια της πόλης, στις βόρειες συνοικίες έχουν πολύ λίγες δημόσιες πισίνες και η πρόσβαση στη θάλασσα είναι εξαιρετικά περιορισμένη λόγω της επίδρασης του βιομηχανικού χρυσού», λέει ο Allan Popelard.

Για τους ειδικούς, η πρόσβαση σε πράσινους και σκιερούς χώρους έχει γίνει «κοινωνικό ζήτημα» στη Μασσαλία, ενόψει της μονοπώλησής τους από τους πλουσιότερους. Αυτοί οι προνομιούχοι άνθρωποι, που υποφέρουν λιγότερο από ακραίες θερμοκρασίες, ευθύνονται πολύ περισσότερο για τις μεγαλύτερες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου από τους κατοίκους των εργατικών γειτονιών: το πλουσιότερο 1% του πληθυσμού έχει αποτύπωμα άνθρακα οκτώ φορές μεγαλύτερο από το φτωχότερο μισό των Γάλλων…