Αντώνης Σαμαράκης: Συγγραφέας ή γήινος καλός άγγελος;

Καμιά φορά σκέφτομαι πως από μόνος του ο Αντώνης Σαμαράκης ήταν μια επιφανής ΜΚΟ (Μη Κερδοσκοπική Οργάνωση) σε ένα σπίτι με ανοιχτή πόρτα και ανοιχτή καρδιά.

Παραμέριζε τα λογοτεχνικά του εύσημα και, ας πούμε, τα συγγραφικά στερεότυπα —που στον Σαμαράκη δεν ίσχυαν, έτσι κι αλλιώς— και αναλωνόταν, μεταξύ άλλων πολλών πραγμάτων, σε ανθρώπους που ζητούσαν τη βοήθειά του ή προσφερόταν ο ίδιος να τους λύσει το πρόβλημα.

Ομολογώ πως έμενα κατάπληκτος με τούτη τη δραστηριότητά του, αλλά μετά σκεφτόμουν πως, κατά κάποιον τρόπο, ενστικτωδώς όλοι αυτοί οι περίεργοι —για μένα, περίεργοι— αναξιοπαθούντες δορυφόροι μπορεί να ήταν τελικά στενοί συγγενείς ηρώων του, που ο συγγραφέας του Λάθους ένιωθε υποχρέωση να τους εξυπηρετήσει αγόγγυστα, με πάθος και πέρα για πέρα, εννοείται, ανιδιοτελώς.

Νέοι και λιγότεροι νέοι τον επισκέπτονταν με κάποιο συγγραφικό πρόσχημα, άλλοι απλώς αλληλογραφούσαν μαζί του, ενώ, παράλληλα, παραβλέποντας τα προσωπικά του προβλήματα υγείας, ανέσυρε μυστηριωδώς ένα πρωτοφανές σφρίγος και κουράγιο για να υποστηρίξει με την παρουσία του τον θεσμό της «Βουλής των Εφήβων».

Συγγραφέας ή γήινος καλός άγγελος ο Αντώνης Σαμαράκης, όπως κι αν τον δεις, από μόνος του υπήρξε μια μοναδική περίπτωση που καθημερινά ζούσε ανάμεσα στις γραμμές του ανθρωπιστικού και συγγραφικού μετώπου το οποίο του υπαγόρευε η συνείδησή του. Πέρα από τη συγγραφή, πέρα από τη θέση που κατέχει στα ελληνικά Γράμματα, πέρα από την ιδιωτική του ζωή.

Τελικά, ήταν κι αυτό κι αυτό κι αυτό κι αυτό… Ένα πραγματικά ξεχωριστό σπάνιο είδος, με το όνομα Αντώνης Σαμαράκης…

Γιάννης Ξανθούλης, συγγραφέας (πηγή: «Αντώνης Σαμαράκης – Μια διαδρομή στον 20ό αιώνα», αφιερωματικό λεύκωμα της Διεύθυνσης Γραμμάτων του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, 2020).

Ο Σαμαράκης μπήκε στη ζωή και στις μέρες μας με την τόλμη και την πρωτοτυπία ενός «απλού ανθρώπου» που ήταν απίστευτα ζων, σύγχρονος, προσιτός, κυριολεκτικά συνάνθρωπος, αλλά βεβαίως —μέσω της πένας του— και αλλιώτικος, ξεχωριστός. Ήταν ο συγγραφέας —το σπάνιο άτομο, τουτέστιν— που μπορούσες να τον συναντήσεις στον δρόμο, να τον κοιτάξεις στα μάτια, να ακούσεις τη φωνή του. Αυτά τότε δεν ήταν και τόσο αυτονόητα (ούτε τόσο οχληρά) όπως σήμερα. Ο Σαμαράκης υπήρξε ένας πρωτοπόρος του είδους, κι έχω την αίσθηση —παρότι δεν παρακολουθούσα τον Τύπο του καιρού, ούτε ζούσα στην πρωτεύουσα— πως όλος ο κόσμος «ξαφνικά» μίλησε για τον Σαμαράκη.

Θυμάμαι πόσο εντυπωσιάστηκα διαβάζοντας τα Ζητείται ελπίς και Αρνούμαι από την άμεση δυνατή γραφή του, την κοφτή και νευρώδη, από καταστάσεις και πρόσωπα που δεν τα τύλιγε η αχλύ του μυστηρίου ή κάποια μεταφυσική, όπως λέμε, αγωνία, αλλά μία ζωτικότερη ανάγκη να δικαιωθούν μες στο πετσί και στην ανθρώπινη συνθήκη τους. Πόσο δεν έμοιαζε ο κόσμος του, ή μάλλον ο τρόπος του, με ό,τι είχα διαβάσει ως τότε και πόσο, ακριβώς γι’ αυτό (και δεδομένου ότι αγαπούσα και αγαπώ τους πιο ετερόκλητους συγγραφείς, αρκεί να με πείσουν για μία εσώτερη πίστη σ’ αυτό που κάνουν, μία αυθεντικότητα), πόσο με κέρδισε και με συγκίνησε.

Ζυράννα Ζατέλη, συγγραφέας (πηγή: «Μαρτυρίες για τον Αντώνη Σαμαράκη», εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα, 2000).

Πηγή: Αρχείο Ελένης Σαμαράκη

Σε απολάμβανα και συγχρόνως διδασκόμουν. Από σένα, παραδείγματος χάριν (και από τον Τσέχωφ και τον Καβάφη, βέβαια), διδάχθηκα το πόσο σημαντικό ρόλο μπορεί να παίξει η «καλόπιστη» ειρωνεία στο έργο τέχνης. Διδάχθηκα το πόσο σημαντικό εργαλείο μπορεί ν’ αποδειχθεί στα χέρια ενός καλού συγγραφέα το χιούμορ. Και ακόμα: σ’ εσένα, στα έργα σου, πρωτοαντίκρισα —και γνώρισα— τη σημασία της αντιπαράθεσης: είμαστε αυτό που κουβαλάμε μέσα μας, αλλά πάντα σε σχέση με την έξω πραγματικότητα, σε σχέση με τους άλλους, σε σχέση με την εξουσία, σε σχέση με κάποιον ισχυρότερο από εμάς.

Κώστας Μουρσελάς, συγγραφέας (πηγή: «Μαρτυρίες για τον Αντώνη Σαμαράκη», εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα, 2000).

Πηγή: Αρχείο Ελένης Σαμαράκη

Ο Αντώνης Σαμαράκης γεννήθηκε στις 16 Αυγούστου 1919 στην Αθήνα και απεβίωσε στις 8 Αυγούστου 2003 στην Πύλο.

*Στην κεντρική φωτογραφία του παρόντος άρθρου, ο Αντώνης Σαμαράκης μέσα από το φακό του δανού φωτογράφου Ib Henriksen, τη δεκαετία του ’80 (πηγή: Αρχείο Ελένης Σαμαράκη – «Αντώνης Σαμαράκης – Μια διαδρομή στον 20ό αιώνα», αφιερωματικό λεύκωμα της Διεύθυνσης Γραμμάτων του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, 2020).