Μετά το τέλος του κόσμου: Η προφητική λογοτεχνία του McCarthy και του Coetzee

Οι βουβές μητροπόλεις, με τους κατοίκους κλεισμένους στα σπίτια τους λόγω πανδημίας και μόνο ελάχιστους συγκριτικά να κυκλοφορούν για μήνες σε όλον τον κόσμο, μαζί με τα ερημωμένα τοπία που αφήνουν πίσω τους οι μεγάλες πυρκαγιές πια είτε στη Χαβάη είτε στον Καναδά είτε στον Αμαζόνιο, δεν ήταν μια άγνωστη πραγματικότητα για τη λογοτεχνία, προτού συμβεί στον αληθινό κόσμο.

Τα είχαν «οσμιστεί», τα είχαν φανταστεί, τα είχαν «προφητέψει» οι λογοτέχνες και τα είχαν ήδη «φωτίσει» με τις λέξεις τους. Ωστόσο, όσα βιβλία και να διαβάσει κανείς και όσες ταινίες και να δει, με καταστροφές και συντέλεια του κόσμου, δεν είναι ποτέ προετοιμασμένος γι’ αυτό που συμβαίνει στην πραγματικότητα.

Τόσο ο Νομπελίστας (βραβευμένος το 2003),  J. M. Coetzee (1940-), με το μυθιστόρημά του «Βίος και πολιτεία του Μάικλ Κ» (εκδόσεις Μεταίχμιο, μετάφραση Αθηνά Δημητριάδου), όσο και ο πρόσφατα χαμένος από κοντά μας, Cormac McCarthy (1933-2023), βραβευμένος με Πούλιτζερ για το μυθιστόρημά του «Ο Δρόμος» (εκδόσεις Καστανιώτη, μετάφραση Αύγουστος Κορτώ), αλλά και εν γένει με το λογοτεχνικό του έργο, είχαν ιχνηλατήσει το σημερινό τοπίο της ερήμωσης και της καταστροφής.

Η επέλαση της δυστοπίας

Ο ήρωας του Κουτσί, κουβαλούσε τη μητέρα του στην πλάτη και προσπαθούσε να γλιτώσει από τους διώκτες του, κάπου στο Κέιπ Τάουν. Ένας κηπουρός που φεύγει από τη γη του, τις ρίζες του, αυτό που του αναλογεί από τη ζωή. «Το στρατόπεδο είναι ένας τόπος που ακουμπάνε τους ανθρώπους για να τους ξεχάσουν» διαπίστωνε τότε ο Μάικλ Κ.

Στον ΜακΚάρθι και τον Δρόμο του -που έγινε και ταινία το 2009- ένας πατέρας με το γιο του ζουν τη δυστοπία, χωρίς ο χρόνος και ο τόπος να έχουν σημασία. Διαχρονικά οι δύο λογοτέχνες αποτύπωσαν το τοπίο, πραγματικό και ψυχικό, της ζωής μετά το Κακό και την επικράτησή του. Η επιβίωση είναι το πρώτο μέλημα, αλλά μετά απ’ αυτό τι υπάρχει;

Ο κόσμος τελειώνει όπως τον ξέρουμε και η κάθε καταστροφή σηματοδοτεί μια νέα αρχή που δεν είναι άμεσα ορατή. Αλλά πώς έρχεται η συνέχεια; Όπως λέει ο ήρωας του ΜακΚάρθι, στο έργο του «The sunset limited» (εκδόσεις Ευρασία, μετάφραση Αντώνης Πέρης), «Η πιο σκοτεινή οπτική είναι πάντα η πιο σωστή. Όταν διαβάζεις την ιστορία του κόσμου παρακολουθείς μια αλληλουχία σφαγών και απληστίας και παράνοιας την οποία δεν μπορείς να αγνοήσεις. Παρ’ όλα αυτά ελπίζουμε όλοι σε ένα διαφορετικό μέλλον. Δεν μπορώ να απαντήσω με βεβαιότητα πώς τα καταφέραμε να επιβιώσουμε μέχρι σήμερα…»

Εάν διαβάζαμε παλιότερα την «μετά-αποκαλυπτική» λογοτεχνία με διάθεση μόνο να την κρίνουμε ως καλλιτεχνική δημιουργία, μετά τα δεινά της τελευταίας τριετίας για όλον τον πλανήτη κι αυτό το τραύμα που έχει περάσει στο συλλογικό μας ασυνείδητο, δεν ξέρω πλέον με τι οπτική μπορούμε να την προσεγγίσουμε.

Ίσως ως μια «θεραπευτική» διαδικασία που βγάζει στην επιφάνεια της πληγές όλων για να τις γιατρέψει, να τις επουλώσει, να τις μεταμορφώσει στη νέα αρχή που όλοι προσδοκούν μετά την επέλαση της κάθε δυστοπίας.