Ουκρανία: Ο «υπ’ αριθμόν 2» εχθρός του Ζελένσκι που παραμένει αήττητος

Αυτός ο νέος «εχθρός» που έχει διεισδύσει για τα καλά στο ουκρανικό κοινό είναι η… διαφθορά.

Η μεγαλύτερη ίσως έρευνα κοινού που πραγματοποιήθηκε στην Ουκρανία από το 2007 δείχνει ότι το 89% των Ουκρανών θεωρεί πως η διαφθορά είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα του έθνους αμέσως μετά τον πόλεμο με τη Ρωσία.

Ενώ το 94% των ερωτηθέντων εξακολουθεί να θεωρεί ότι η διαφθορά είναι διάχυτη σε ολόκληρη την Ουκρανία, το ποσοστό εκείνων που πιστεύουν ότι η διαφθορά έχει αυξηθεί από την έναρξη του πολέμου ξεπερνά εκείνους που πιστεύουν ότι έχει μειωθεί και η κοινωνία παραμένει πολύ διχασμένη στο θέμα.

Τα συγκλονιστικά αυτά ευρήματα παρουσίασε η μεγάλη δημοσκόπηση για την αντίληψη και την εμπειρία της διαφθοράς για το 2023, που διενεργήθηκε από το Διεθνές Ινστιτούτο Κοινωνιολογίας του Κιέβου (KIIS) στο πλαίσιο της δραστηριότητας USAID/ENGAGE και σε στενή συνεργασία με τη SACCI.

Η δημοσκόπηση κάλυψε τρία διαφορετικά αντιπροσωπευτικά δείγματα ερωτηθέντων που βίωσαν διαφορετικά τις πραγματικότητες του πολέμου, 10.117 Ουκρανούς που δεν άλλαξαν τόπο διαμονής μετά τον πόλεμο, 1.000 εσωτερικά εκτοπισμένους και 2.000 που έφυγαν στο εξωτερικό.

Ενώ το 53% των ερωτηθέντων πιστεύει ότι η διαφθορά δεν μπορεί να δικαιολογηθεί σε καμία περίπτωση (σημαντική αύξηση από το προηγούμενο έτος), μόνο ένα μικρό ποσοστό αναζήτησε επανόρθωση αφού βίωσε κάποιο περιστατικό. Το ποσοστό μάλιστα όσων πιστεύουν ότι η κυβέρνηση είναι αναποτελεσματική στην αντιμετώπιση της διαφθοράς έχει εκτοξευτεί από το 2018 (πίνακας).

Ο πρόεδρος έχει την ευθύνη

Το ποσοστό των ερωτηθέντων που πιστεύουν ότι είναι ευθύνη των πολιτών η αντιμετώπιση της διαφθοράς έχει αυξηθεί από 9% το 2021 σε 13% το 2023, αλλά η πλειονότητα εξακολουθεί να πιστεύει ότι την κύρια ευθύνη την έχει ο Πρόεδρος (44%). Ένα μεγάλο πρόβλημα είναι ότι οι Ουκρανοί πιστεύουν στη συντριπτική τους πλειοψηφία ότι οι μη κρατικοί παράγοντες (απλοί πολίτες, ΜΜΕ, επιχειρηματίες) είναι πιο ειλικρινείς όταν λένε ότι θέλουν να αντιμετωπίσουν τη διαφθορά από τους κρατικούς θεσμούς (με τον Πρόεδρο και το Γραφείο του να είναι η μόνη εξαίρεση). Ένα 81% θεωρεί ότι ο πιο σοβαρός τύπος διαφθοράς είναι η πολιτική διαφθορά!

Από τις κρατικές υπηρεσίες, η Υπηρεσία Ασφαλείας της Ουκρανίας (έμπιστη κατά 40% το 2023 έναντι 12% το 2021) και η Εθνική Αστυνομία (31% και 11% αντίστοιχα) έχουν ανεβάσει τα ποσοστά τους στην εμπιστοσύνη. Η αντίληψη των Ουκρανών για τους πέντε πιο διεφθαρμένους τομείς της δημόσιας ζωής παρέμεινε αμετάβλητη: τα τελωνεία (40%), το δικαστικό σύστημα (39%), η Εισαγγελία (32%), η υγειονομική περίθαλψη (31%) και ιδιοκτησιακά ζητήματα (29%).

Σχεδόν το 80% των πολιτών εκφράζει προθυμία να συμμετάσχει σε οργανωμένες δράσεις κατά της διαφθοράς, αν και οι περισσότεροι προτιμούν παθητικές μορφές εμπλοκής, όπως η αναφορά περιπτώσεων διαφθοράς στα μέσα ενημέρωσης και η ανάρτηση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (31%), καθώς και η υπογραφή αναφορών (27%) . Αν και μειώνεται με την πάροδο του χρόνου, ο κύριος λόγος για τον οποίο οι πολίτες δεν λαμβάνουν μέτρα για την αντιμετώπιση της διαφθοράς παραμένει ο σκεπτικισμός σχετικά με την επιτυχία τέτοιων βημάτων.

Η αίσθημα απειλής της σωματικής ακεραιότητας των ίδιων και των οικογενειών τους παραμένει το κύριο εμπόδιο στη συμμετοχή των πολιτών στην καταπολέμηση της διαφθοράς μεταξύ του γενικού πληθυσμού (60%).

Ο Στρατός δέχεται εσωτερική «επίθεση» – «Με 5.000 δολ. πήρες απαλλακτικό»

Μπορεί οι ουκρανικές υπηρεσίες πληροφοριών και η αστυνομία να απολαμβάνουν έστω κάποιας μεγαλύτερης εμπιστοσύνης, σύμφωνα με την έρευνα, αλλά ο Ουκρανικός Στρατός υποφέρει από φαινόμενα διαφθοράς.

Τις τελευταίες εβδομάδες η Ουκρανία έχει συγκλονιστεί από σκάνδαλα με εμπλεκόμενους επικεφαλής γραφείων στρατολόγησης. Ο πρόσφατος έλεγχος που πραγματοποιήθηκε σε γραφεία στρατολόγησης του ουκρανικού στρατού σε διάφορες περιοχές της χώρας ήρθε σαν κεραυνός στο προεδρικό μέγαρο. Τα ευρύματα της έρευνας οδήγησαν στο άνοιγμα 112 δικαστικών υποθέσεων, στις 33 εκ των οποίων με βάση υποψίες για ποινικά αδικήματα, ενώ σε 15 απαγγέλθηκαν ήδη κατηγορίες. Αποκαλύφθηκαν στοιχεία για πώληση ιατρικών πιστοποιητικών που αποδείκνυαν ανικανότητα κατάταξης στον στρατό.

«Γίνονται καταχρήσεις κυρίως στα πιστοποιητικά από τα στρατολογικά γραφεία, γιατί έτσι μπορεί να καταφέρουν να φύγουν από τη χώρα» λέει στη Deutsche Welle  ο επικεφαλής της ουκρανικής Εθνικής Υπηρεσίας για την Πρόληψη της Διαφθοράς, Ολεξάντερ Νοβικόφ.

Ο επικεφαλής ενός στρατολογικού γραφείου στην περιοχή Ντονέτσκ στην ανατολική Ουκρανία συνελήφθη επίσης, γιατί έστειλε υφισταμένους τους σε μια ταξιαρχία, αλλά ωστόσο αποδείχθηκε ότι οι άνδρες δεν έλαβαν ποτέ μέρος σε πολεμικές επιχειρήσεις, αν και πληρώθηκαν.

Στην Οδησσό τον Απρίλιο, ένας 39χρονος φυγόστρατος παρέδωσε έγγραφα που έδειχναν ότι είχε σοβαρό τραυματισμό στη σπονδυλική στήλη, απαλλάσσοντάς τον έτσι από τη στρατιωτική θητεία και από την απαγόρευση εξόδου από ενήλικες άνδρες από τη χώρα. Μιλώντας στον Guardian παραδέχτηκε ότι είχε πληρώσει δωροδοκία 5.000 δολαρίων για να γλιτώσει τη στράτευση.

«Ήξερα ότι δεν υπήρχε περίπτωση να καθίσω σε ένα χαράκωμα, έτσι πήρα τις οικονομίες μου και επικοινώνησα με έναν «μεσάζοντα». Όλοι ξέρουν πού να τους βρουν. Πλήρωσα με μετρητά, με έστειλαν σε νοσοκομείο για να κάνω μαγνητική τομογραφία σπονδυλικής στήλης. Tο νοσοκομείο μου έδωσε μια ιατρική έκθεση που ισχυριζόταν ότι είχα ένα σοβαρό ελάττωμα στη σπονδυλική στήλη και με αυτό μπορούσα να πάρω έγγραφα που μου επέτρεπαν να φύγω από τη χώρα. Είχα την αίσθηση ότι, σε κάθε στάδιο της διαδρομής, οι άνθρωποι ήξεραν τι συνέβαινε και έπαιρναν κόψιμο», είπε ο άνδρας.

«Ένας από τους στρατιώτες είπε: «Σε αυτό το νοσοκομείο αρέσει πολύ αυτή η διάγνωση, ε;» θυμάται ο άνδρας. «Έβλεπα ότι ήξεραν ακριβώς τι συνέβαινε και δεν ήταν η πρώτη φορά. Αλλά ήταν ανίσχυροι να κάνουν οτιδήποτε, γι’ αυτό με παρακίνησαν», είπε. Η όλη διαδικασία κράτησε δύο εβδομάδες και σήμερα ζει κάπου στην Ευρώπη.

Η Οδησσός έχει αναδειχθεί ως ένα ιδιαίτερο hotspot για όσους θέλουν να αποφύγουν τον στρατό, φεύγοντας στο εξωτερικό. Ο πρώην στρατιωτικός επιθεωρητής της Οδησσου Γεβγένι Μπορίσοφ συνελήφθη έχοντας κάνει αποταμίευση 5 εκατ. δολ. κα εξασφαλίσει ένα πολυτελές ακίνητο στην Ισπανία. Αλλά σε όλη την Ουκρανία, υπάρχουν αναφορές για διεφθαρμένους αξιωματούχους που είναι πρόθυμοι να δωροδοκήσουν από ανθρώπους που θέλουν να εξαγοράσουν την έξοδο τους από το στρατόπεδο.

Γιατί απολύσεις και όχι… συλλήψεις;

Αυτά τα σκάνδαλα διαφθοράς έχουν γίνει πρωτοσέλιδα στην Ουκρανία, τη στιγμή που ο στρατός του Ζελένσκι δείχνει αδυναμία να επικρατεί στο μέτωπο. Η αντίδραση έπρεπε να είναι άμεση, γι΄αυτό και τη Παρασκευή 11 Αυγούστου, ο Ουκρανός πρόεδρος, απέλυσε κάθε περιφερειακό επικεφαλής στρατολόγησης στρατιωτών στη χώρα, επικαλούμενος την ενδημική διαφθορά στον μηχανισμό.

Μετά τη συνεδρίαση του Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας δήλωσε σε αυστηρό ύφος. «Απολύουμε όλους τους στρατιωτικούς επιθεωρητές της περιφέρειας. Αυτό το σύστημα πρέπει να διοικείται από ανθρώπους που γνωρίζουν ακριβώς τι είναι ο πόλεμος και γιατί ο κυνισμός και η δωροδοκία κατά τη διάρκεια του πολέμου συνιστούν προδοσία. Στρατιώτες που έχουν βρεθεί στο μέτωπο ή δεν μπορούν πλέον να πολεμήσουν ξαπλωμένοι στα χαρακώματα επειδή έχασαν την υγεία τους ή τα άκρα τους, αλλά έχουν διατηρήσει την αξιοπρέπειά τους και δεν είναι κυνικοί, σε αυτούς μπορεί να ανατεθεί το σύστημα στρατολόγησης», δήλωσε ο Ουκρανός πρόεδρος Ζελένσκι μετά τη συνεδρίαση του Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας και Άμυνας όπου ελήφθη η απόφαση.

Την ίδια στιγμή, η αντιπολίτευση ζήτησε από τον Ζελένσκι να δημοσιοποιήσει τα κριτήρια, βάσει των οποίων απολύθηκαν οι στρατιωτικοί επιθεωρητές και όχι μόνο εκείνοι που είχαν κάνει παραβάσεις. Η Ιρίνα Χεραστσένκο από την ομάδα «Ευρωπαϊκή Αλληλεγγύη», για παράδειγμα, θέλει να πληροφορηθεί τον λόγο, για τον οποίο απολύονται όλοι. «Εάν όλοι τους δωροδοκήθηκαν και συμμετείχαν σε παράνομες πράξεις, τότε πρέπει όχι μόνο να απολυθούν, αλλά και να συλληφθούν», γράφει στο Telegram.

Μιλώντας στη Deutsche Welle ο Χλιμπ Καμέφσκι από το κέντρο κατά της διαφθοράς StateWatch, εξηγεί πως η αντικατάσταση των επικεφαλής στα στρατολογικά γραφεία είναι αναγκαία, αλλά όχι όλων ταυτόχρονα, «διότι κάτι τέτοιο θα καθυστερούσε το σύστημα στρατολόγησης, μέχρις ότου οι νέοι επιθεωρητές εξοικειωθούν με τη δουλειά τους, για τουλάχιστον τρεις μήνες».

«Βέβαια η αντικατάσταση όλων των παλαιών στελεχών με νέα φέρνει βραχυπρόθεσμα πλεονεκτήματα, επειδή ο πρόεδρος αντιδρά στην επιθυμία για δικαιοσύνη. Αλλά όταν το σύστημα χάνει τόσα πολλά στελέχη ταυτόχρονα, έχει αρνητικό αντίκτυπο στο έργο του», υποστηρίζει ο εμπειρογνώμονας.

Βέβαια, το κακό ήδη έχει γίνει, καθώς όπως αναφέρουν και βρετανικά ΜΜΕ, πιστεύεται ότι δεκάδες χιλιάδες Ουκρανοί έχουν εγκαταλείψει τη χώρα παράνομα από τότε που ξεκίνησε ο πόλεμος τον περασμένο Φεβρουάριο, πολλοί με δωροδοκίες.