Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα: Οι απαντήσεις και τα ερωτήματα για την τραγική του δολοφονία

Στις 18 – 19 Αυγούστου 1936, δολοφονείται ο ισπανός ποιητής και θεατρικός συγγραφέας, Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα. Οι ακριβείς συνθήκες του θανάτου του, όπως και το σημείο που έχει ταφεί παραμένουν, ως σήμερα, άγνωστες.

Αυτό όμως που είναι βέβαιο, είναι πως ο Λόρκα δολοφονήθηκε από στελέχη ακροδεξιάς παραστρατιωτικής οργάνωσης, η οποία συμμετείχε στον ισπανικό εμφυλιο πόλεμο στο πλευρό του φασίστα πραξικοπηματία, Φρανθίσκο Φράνκο.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 4.10.2003, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»

Η Γρανάδα πέφτει

Γράφει η Μαρτίν Σιλμπέρ σε άρθρο της στη Le Monde, που αναδημοσιεύθηκε στο «ΒΗΜΑ» της 4ης Οκτωβρίου 2003:

«Στις 18 Ιουλίου του 1936 ξεσπάει το στρατιωτικό πραξικόπημα εναντίον της Ισπανικής Δημοκρατίας. Στις 20 Ιουλίου πέφτει η Γρανάδα, χωρίς αντίσταση: οι δημοκρατικοί δεν είχαν κανένα μέσο να αμυνθούν».

Σύμφωνα με τον ιστορικό και συγγραφέα σημαντικής βιογραφίας του Λόρκα, Ιάν Γκίμπσον:

«Η καταστολή [στην Γρανάδα] είναι βίαιη, φρικτή. Πρέπει να τρομοκρατηθεί ο άμαχος πληθυσμός, υπάρχουν πολλοί δημοκρατικοί στην περιοχή. Χιλιάδες θα τουφεκιστούν, όλοι εκείνοι για τους οποίους υπάρχουν υποψίες ότι είναι αριστεροί, κομμουνιστές, αναρχικοί, όλη η διανόηση, οι καθηγητές, οι γιατροί, οι μηχανικοί, και ένας ποιητής, ο Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα».

Υπάρχουν πάντως μεγάλα ερωτηματικά για το τι συνέβη στον Λόρκα τις τελευταίες ώρες της ζωής του. Τον βασάνισαν οι ακροδεξιοί παραστρατιωτικοί ή όχι;

«Ο Ίαν Γκίμπσον», σημειώνει η Μαρτίν Σιλμπερ, «φοβάται κάτι τέτοιο και αναφέρει τα λόγια ενός πολιτοφύλακα που έλεγε ότι οι ομοφυλόφιλοι αξίζουν “δύο σφαίρες στα οπίσθια”».

Πώς συνελήφθη ο Λόρκα;

«Το πραξικόπημα του 1936 βρήκε τον Λόρκα στη Γρανάδα, όπου είχε πάει να αποχαιρετήσει την οικογένειά του προτού φύγει για το Μεξικό. Δέχθηκε απειλές στο κτήμα των γονιών του, την Ουέρτα ντε Σαν Βιθέντε και, ύστερα από οικογενειακό συμβούλιο, αποφασίστηκε να κρυφτεί στο σπίτι ενός φίλου του, του νεαρού ποιητή Λουίς Ροσάλες, του οποίου τα αδέλφια ήταν φαλαγγίτες (σ.σ. μέλη ακροδεξιάς οργάνωσης).

»Δεν γνωρίζουμε ποιος τον κατέδωσε, ούτε τι ακριβώς συνέβη αλλά συνελήφθη, οδηγήθηκε στην πολιτική κυβέρνηση της Γρανάδας και ύστερα στη Λα Κολονία, στο Βιθνάρ, ένα οίκημα που ως τότε εχρησιμοποιείτο σαν οικοτροφείο. Πέρασε εκεί μία νύχτα, ίσως και δύο, και στις 19 Αυγούστου τουφεκίστηκε. Ήταν 38 ετών.

»Κανείς δεν μπόρεσε να τον σώσει. Ο πατέρας του, ένας από τους μεγάλους γαιοκτήμονες της περιοχής, πεπεισμένος ότι δεν θα τολμούσαν να πειράξουν τον γιο του, προσέλαβε έναν δικηγόρο. Μάταια. Ο μεγάλος μουσικός Μανουέλ ντε Φάλια έσπευσε στην πολιτική κυβέρνηση χωρίς ξέρει ότι ήταν ήδη πολύ αργά. Δεχόμενος και ο ίδιος απειλές, ταραγμένος, αρρώστησε και έφυγε στην εξορία λίγο καιρό αργότερα.

»Στο τέλος του εμφυλίου το καθεστώς του Φράνκο εξέδωσε ένα πλαστό πιστοποιητικό θανάτου το οποίο έλεγε ότι ο Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα πέθανε “στα τέλη του Αυγούστου 1936, από τραύματα πολέμου”.

O ζωγράφος Σαλβαδόρ Νταλί και ο ποιητής Φεντερίκο Γαρθία Λόρκα, 1925

 Ο ρόλος των εξαδέλφων του

Το 2006 ο σκηνοθέτης ενός νέου τότε ντοκιμαντέρ, ο Εμίλιο Ρουίζ Μπαρακίνα υποστήριξε ότι κρίσιμο ρόλο στη δολοφονία του Λόρκα έπαιξαν τα ξαδέρφια του , Χοράσιο και Μιγκέλ Ρολντάν. Γράφει «ΤΟ ΒΗΜΑ» της 28ης Ιουλίου 2006:

«Σύμφωνα με νέα στοιχεία, τα οποία επικαλείται η ταινία, οι δύο εξάδελφοι του ποιητή βοήθησαν στην οργάνωση των φασιστικών ομάδων θανάτου, τις πρώτες εβδομάδες του ισπανικού Εμφυλίου.

»Ο Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα δολοφονήθηκε αφότου κατηγορήθηκε ότι ήταν Δημοκρατικός, κομμουνιστής και ομοφυλόφιλος. Όπως είναι γνωστό, ο ποιητής είχε υποστηρίξει τη δημοκρατική κυβέρνηση της Ισπανίας, ενώ και ο σεξουαλικός του προσανατολισμός αποτελούσε ζήτημα για τους φασίστες.

»Ο φερόμενος ως δολοφόνος του ποιητή, Χουάν Λουίς Τρεσκάρτο Μεντίνα, λέγεται ότι τη νύχτα της δολοφονίας φώναξε σε ένα μπαρ: “Toυ έβαλα δύο σφαίρες στον κώλο επειδή ήταν αδερφή!”. Ο σκηνοθέτης του νέου ντοκυμαντέρ Εμίλιο Ρουίζ Μπαρακίνα όμως έχει δηλώσει ότι ο “θάνατος του Γκαρθία Λόρκα προέρχεται από την καρδιά της οικογενείας του”.

»Όχι μόνο υποστηρίζει ότι ο φερόμενος ως δολοφόνος του ήταν μακρινός συγγενής του αλλά και ότι οι δύο κοντινές του οικογένειες, οι Ρολντάν και οι Άλμπα, είχαν ενοχληθεί βαθιά από το αριστούργημα του Λόρκα “Το σπίτι της Μπερνάρντα Άλμπα”, το οποίο ολοκλήρωσε λίγο προτού δολοφονηθεί, επειδή εξέλαβαν την αφήγηση για την περίφημη τυραννική μητριαρχική ηρωίδα ως αιχμή προς αυτές.

»Έτσι το γεγονός ότι οι συγγενείς του Λόρκα ήταν υποστηρικτές του δικτάτορα Φράνκο είναι, κατά τους δημιουργούς της ταινίας, ένα μόνο από τα κίνητρα που κρύβονται πίσω από τη δολοφονία του.

Έρευνες και αντιρρήσεις

»Ο θάνατος του Λόρκα έχει αποτελέσει ιδιαιτέρως αιχμηρό ζήτημα στην Ισπανία. Μετά την άρση της απαγόρευσης των έργων του, την οποία είχε επιβάλει ο Φράνκο, έχουν γίνει σποραδικές προσπάθειες να εξακριβωθούν οι συνθήκες του θανάτου του, καθώς και να ανακαλυφθεί ο τόπος ταφής του.

»Πολλοί θαυμαστές του υποστηρίζουν ότι η σορός του πρέπει να εκταφεί και να κηδευτεί κανονικά και προτείνουν να γίνει έρευνα στην περιοχή όπου υπάρχει πιθανότητα να τον έθαψε ο δολοφόνος του.

»Ωστόσο, κοντά στους συντηρητικούς κύκλους που πιστεύουν ότι μια τέτοια κίνηση θα εξάψει παλαιά πάθη, με την περίπτωση της εκταφής διαφωνεί και η οικογένεια του ποιητή και ειδικά η ανιψιά του Λόρα Γκαρθία Λόρκα, η οποία έχει δηλώσει: “Δεν πρόκειται [από την εκταφή] να προκύψουν νέα στοιχεία ώστε να δικαιολογείται η βία της βεβήλωσης του νεκρού».

Έτσι κι αλλιώς πιο σημαντικό από το πού έχει ταφεί ο Λόρκα, είναι ότι, όπως και χιλιάδες ακόμα Ισπανοί κατά τη διάρκεια του εμφυλίου, δολοφονήθηκε για τις ιδέες του και για τον τρόπο που ήθελε να εκφράζεται και να ζει.