Δάσος Δαδιάς: Ποιος ειναι ο περιβαλλοντικός θησαυρός που παραδόθηκε στις φλόγες – Υπάρχει ελπίδα;

«Μην αμελήσετε. Πάρτε μαζί σας νερό. Το μέλλον μας έχει πολλή ξηρασία.», προφήτευε ο Μιχάλης Κατσαρός (1919-1998) στο ποίημά του «Θα σας περιμένω». Το μέλλον είναι ήδη εδώ, παρόν και φλεγόμενο και εκτός από το αποτρόπαιο κόστος σε ανθρώπινες ζωές, θέτει υπό απειλή και κίνδυνο τους πιο σπουδαίους θησαυρούς του φυσικού μας πλούτου.

Ένας απ’ αυτούς, τo Εθνικό Πάρκο Δάσους Δαδιάς – Λευκίμης – Σουφλίου. Πρόκειται για μια από τις σημαντικότερες προστατευόμενες περιοχές τόσο σε διεθνές και ευρωπαϊκό όσο και σε εθνικό επίπεδο. Τέθηκε σε καθεστώς προστασίας από πολύ νωρίς, ήταν μάλιστα από τις πρώτες που εντάχθηκαν σε ένα τέτοιο πλαίσιο.

Εύλογο γιατί, καθώς εδώ συμβιώνουν και ευδοκιμούν συγκεντρωμένα πολλά είδη της χλωρίδας και της πανίδας της Βαλκανικής χερσονήσου, της ευρωπαϊκής αλλά και της ασιατικής ηπείρου. Σύμφωνα με τα στοιχεία που παρέχει ο Φορέας Διαχείρισης Εθνικού Πάρκου Δαδιάς – Λευκίμης – Σουφλίου ο οποίος και ενσωματώθηκε στον Οργανισμό Φυσικού Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής (Ο.ΦΥ.ΠΕ.Κ.Α.) το 2021, το μωσαϊκό τοπίων που διαμορφώνεται από δάση πεύκης και δρυός, τα οποία διακόπτονται από ξέφωτα, βοσκοτόπια και καλλιεργούμενες εκτάσεις, αποτελεί το ιδανικό περιβάλλον για τα αρπακτικά πουλιά. Στο Εθνικό Πάρκο συναντώνται τρία από τα τέσσερα είδη γύπα της Ευρώπης (Μαυρόγυπας, Όρνιο και Ασπροπάρης), ενώ φιλοξενεί τη μοναδική αποικία Μαυρόγυπα στα Βαλκάνια.

Η μορφολογία του εδάφους

Στην περιοχή συναντάμε ηφαιστειογενή πετρώματα, πλούσια σε μέταλλα. Το ανάγλυφο χαρακτηρίζεται από την έντονη εναλλαγή μικρών και μεγάλων κοιλάδων, ήπιων και απότομων κλίσεων, καθώς και από ένα πολυσχιδές υδρογραφικό δίκτυο με μικρά και μεγάλα ρέματα, εκ των οποίων τα έξι μεγαλύτερα καταλήγουν στον ποταμό Έβρο: το Μεγάλο Ρέμα, ο Προβατώνας, η Λύρα, το Διαβολόρεμα (ή Μαγγάζι), ο Καμηλοπόταμος και το Καζάνι. Η ψηλότερη κορυφή του Εθνικού Πάρκου είναι το Κάψαλο στα 620 μ.

Οικονομική δραστηριότητα

Η οικονομία της περιοχής βασίζεται κυρίως στον πρωτογενή τομέα (γεωργία, κτηνοτροφία και υλοτομία), καθώς και στον τριτογενή. Τα χωριά και οι αγροτικές εκτάσεις περιορίζονται κυρίως στα ανατολικά και στα νότια του Εθνικού Πάρκου.

Το δάσος αποτελεί ιστορικά πηγή ζωής για τους κατοίκους της ευρύτερης περιοχής. Στην περιοχή του Εθνικού Πάρκου ο πρωτογενής τομέας παραγωγής κατείχε ιστορικά σημαντική θέση στην οικονομική ζωή των κατοίκων. Οι κύριες ασχολίες των κατοίκων είναι: η υλοτομία (περιορίζεται σημαντικά), η γεωργία, η αμπελουργία, η σηροτροφία (η τέχνη της εκτροφής μεταξοσκωλήκων για την παραγωγή μεταξιού), η κτηνοτροφία, καθώς και η μελισσοκομία.

Ισχυρό είναι και το αρχαιολογικό αποτύπωμα στην περιοχή, καθώς έχουν καταγραφεί σε μεγάλη πυκνότητα αρχαιολογικοί χώροι, που χρονολογούνται από την προϊστορική περίοδο μέχρι και τη μεταβυζαντινή εποχή.

Το κλίμα, η χλωρίδα και η πανίδα

Το κλίμα είναι μεσογειακό (μέσο-μεσογειακό) με ηπειρωτικούς χειμώνες λόγω των βορείων ανέμων. Το μέσο ετήσιο ύψος βροχόπτωσης ανέρχεται σε 732 mm, με το μέγιστο να καταγράφεται το Δεκέμβριο και το ελάχιστο τον Αύγουστο. Η μέση ετήσια θερμοκρασία κυμαίνεται από 13,7 έως 15 °C και οι μέρες με χιονοκάλυψη από 8,7 έως 13,6, κυρίως την περίοδο του Ιανουαρίου.

Η περιοχή του Εθνικού Πάρκου παρουσιάζει μια πλούσια και πολύμορφη χλωρίδα με είδη χαρακτηριστικά της ευμεσογειακής και παραμεσογειακής ζώνης βλάστησης.

Στο Εθνικό Πάρκο μέχρι σήμερα έχουν καταγραφεί 360-400 είδη φυτών. Ανάμεσά τους βρίσκουμε δύο είδη ενδημικά της Ελλάδας (Minuartia greuteriana και Onosma kittanae), καθώς και τρία σπάνια είδη (Cephalanthera epipactoides, Salix xanthicola και Zygophyllum album). Είκοσι εννέα είδη φυτών τελούν υπό καθεστώς προστασίας, ενώ αξιοσημείωτη είναι η παρουσία 25 ειδών ορχιδέας, καθώς και του Eriolobus trilobatus, ενός σπάνιου είδους Αγριομηλιάς με πολύ περιορισμένη εξάπλωση.

Το μεγαλύτερο τμήμα καλύπτεται από δασική βλάστηση, η σύνθεση της οποίας είναι αποτέλεσμα της επίδρασης του κλίματος, της γεωμορφολογίας, των εδαφικών συνθηκών και της γειτνίασης με τον ποταμό Έβρο. Η βλάστηση συγκροτείται κυρίως από:

-Μαύρη πεύκη (Pinus nigra) και τραχεία πεύκη (Pinus brutia) σε μίξη με δρύες (Quercus spp.) και άλλα φυλλοβόλα είδη, καθώς και από θαμνώνες μακίας βλάστησης.

-Δάση κωνοφόρων στο κέντρο και στα ανατολικά του Εθνικού Πάρκου, στα οποία κυριαρχεί η τραχεία Πεύκη (Pinus brutia) και δευτερευόντως η Μαύρη Πεύκη (Pinus nigra), φυλλοβόλα, τα μικτά δάση και η μακία βλάστηση καλύπτουν μικρή μόνο έκταση.

-Αμιγή δάση δρυός στα βόρεια και στα νοτιοδυτικά κυριαρχούν, με είδη όπως η Πλατύφυλλη δρυς (Quercus frainetto), το Τσέρο (Q. cerris) και η Χνοώδης δρυς (Q. pubescens), τα οποία έχουν υποστεί έντονη υλοτομία στο παρελθόν. Στις ενδιάμεσες ζώνες συναντάμε μικτά δάση Πεύκης-Δρυός.

-Σκληρόφυλλους θάμνους όπως η Αγριοκουμαριά (Arbutus andrachne), το Φυλλίκι (Phillyrea latifolia), το Ρείκι (Erica arborea) και η Λαδανιά (Cistus incanus) συναντώνται κυρίως στα νοτιοδυτικά του Εθνικού Πάρκου.

-Παραποτάμια βλάστηση, όπου κυριαρχεί το κοινό σκλήθρο (Alnus glutinosa), ενώ αλλού κυριαρχούν η Ιτιά (Salix spp.), η Λεύκα (Populus nigra) και τα Αλμυρίκια (Tamarix spp.).

Τα αρπακτικά πουλιά και το ευρύτερο οικοσύστημα

Το Εθνικό Πάρκο είναι παγκοσμίως γνωστό για την ποικιλότητα των αρπακτικών πουλιών του. Εδώ έχουν παρατηρηθεί 36 από τα 39 είδη ημερόβιων αρπακτικών πουλιών της Ευρώπης. Είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακό το γεγονός ότι στην περιοχή απαντώνται ταυτόχρονα 3 από τα 4 είδη γύπα της Ευρώπης: ο Μαυρόγυπας (Aegypius monachus), ο Ασπροπάρης (Neophron percnopterus) και το Όρνιο (Gyps fulvus).

Οι γύπες, σε αντίθεση με τα υπόλοιπα αρπακτικά πουλιά που κυνηγούν τη λεία τους, είναι πτωματοφάγοι. Εκτός από τους γύπες, στα είδη των ημερόβιων αρπακτικών πουλιών του Εθνικού Πάρκου συμπεριλαμβάνονται είδη σημαντικά για την ελληνική πανίδα αρκετά από τα οποία, σύμφωνα με το «Κόκκινο Βιβλίο» της ελληνικής πανίδας, έχουν χαρακτηριστεί ως «κρισίμως κινδυνεύοντα» ή «κινδυνεύοντα».

Εκτός από τα αρπακτικά, στην περιοχή έχουν παρατηρηθεί περίπου 166 είδη πουλιών, εκ των οποίων 2 έχουν χαρακτηριστεί ως κινδυνεύοντα για την Ελλάδα, ο Μαυροπελαργός (Ciconia nigra) και η Καμπίσια Πέρδικα (Perdix perdix), ενώ άλλα 10 έχουν χαρακτηριστεί ως «σχεδόν απειλούμενα» και 5 ως «τρωτά». Ιδιαίτερα η παρουσία του Μαυροπελαργού θεωρείται πολύ σημαντική, καθώς τα 30-35 ζευγάρια που φωλιάζουν στην περιοχή αποτελούν σημαντικό ποσοστό του αναπαραγόμενου πληθυσμού του είδους στη χώρα μας.

Το υπόλοιπο ζωικό βασίλειο

Στο Εθνικό Πάρκο Δάσους Δαδιάς-Λευκίμης-Σουφλίου έχουν παρατηρηθεί συνολικά 60-65 είδη θηλαστικών περίπου. Από τα πιο εντυπωσιακά είναι το Ζαρκάδι (Capreolus capreolus), η απειλούμενη Βίδρα (Lutra lutra), ο Λύκος (Canis lupus), η Αγριόγατα (Felis silvestris), το Αγριογούρουνο (Sus scrofa), το Πετροκούναβο (Martes foina), η Νυφίτσα (Mustela nivalis) και ο Ασβός (Meles meles). Πέρα από τα μεγάλα θηλαστικά όμως πολύ σημαντικά είναι και τα μικρά τρωκτικά, τα οποία βρίσκονται σε αφθονία και αποτελούν βασική πηγή τροφής για τα αρπακτικά πουλιά. Σημαντική είναι επίσης και η παρουσία 24 ειδών νυχτερίδων στο Εθνικό Πάρκο, έξι από τα οποία προστατεύονται από την εθνική και τη διεθνή νομοθεσία.

Η παρουσία των ερπετών και των αμφιβίων στο Εθνικό Πάρκο είναι πολύ σπουδαία, καθώς αποτελούν βασική πηγή τροφής για τα αρπακτικά πουλιά, καθώς και για τους πελαργούς και ερωδιούς της περιοχής. Ο αριθμός ειδών αμφιβίων που έχουν καταγραφεί είναι 13 από τα οποία τα 10 είναι βάτραχοι, συμπεριλαμβανομένης της απειλούμενης Κοκκινομπομπίνας (Bombina bombina), ενώ τα άλλα τρία είναι δύο είδη τρίτωνα και η γνωστή Σαλαμάνδρα (Salamandra salamandra). Από τα 29 είδη ερπετών, τα τέσσερα είναι χελώνες, τα έντεκα σαύρες και τα δεκατέσσερα φίδια, από τα οποία μόνο τα δύο είδη οχιάς είναι επικίνδυνα για τον άνθρωπο. Οι βάτραχοι αποτελούν αγαπημένη τροφή για τους πελαργούς, ενώ ο Χρυσαετός (Aquila chrysaetos) προτιμά τις χελώνες και ο Φιδαετός (Circaetus gallicus) τα φίδια.

Λιγότερο μελετημένα είναι τα ψάρια που βρίσκει κανείς στα ρέματα, με 17 είδη να έχουν καταγραφεί συνολικά. Αντιθέτως, για τα ασπόνδυλα έχουν γίνει αρκετές μελέτες, κατά τις οποίες έχουν καταγραφεί 283 είδη, από τα οποία τα 104 είναι πεταλούδες.

Το WWF – Αμέσως μετά την πυρκαγιά τι πρέπει να γίνει

Μετά την πυρκαγιά του 2022, το WWF που αναπτύσσει ισχυρή δράση στα βουνά της Θράκης τα τελευταία 30 χρόνια, αλλά και εξειδικευμένα στην περιοχή της Δαδιάς, μετά την ανακοίνωση δέσμης μέτρων από το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, είχε καταθέσει συμπληρωματικές προτάσεις, για την αποκατάσταση και μελλοντική θωράκιση της περιοχής.

Σύμφωνα λοιπόν με  το WWF, αμέσως μετά την πυρκαγιά είναι απαραίτητο να ληφθούν μία σειρά μέτρων, τα οποία αποτελούν μέρος του «πρωτοκόλλου» που ακολουθείται μετά από κάθε σοβαρό συμβάν πυρκαγιάς. Τα μέτρα αυτά, πολλά από τα οποία έχουν ήδη ανακοινωθεί από το ΥΠΕΝ, συμπεριλαμβάνουν:

-Χαρτογράφηση καμένης περιοχής

-Αποτύπωση της καμένης βλάστησης και των άκαυτων νησίδων

-Κήρυξη αναδασωτέας έκτασης

-Ρυθμίσεις βοσκής λαμβάνοντας ιδιαίτερα υπόψη τον πολύ χαμηλό αριθμό ζώων στην περιοχή και το σημαντικό ρόλο που μπορεί να παίξει η ελεγχόμενη βόσκηση στη διαχείριση του δάσους και την αναβάθμιση της μωσαϊκότητας του τοπίου.

-Μελέτη και υλοποίηση αντιδιαβρωτικών καθώς και αντιπλημμυρικών έργων όπου αυτά κρίνονται αναγκαία λαμβάνοντας υπόψη τις κλίσεις της περιοχής σε συνδυασμό με την παρουσία άκαυτων νησίδων ή περιοχών

Για την προστασία και θωράκιση της περιοχής:

-Αποτύπωση της επίπτωσης της πυρκαγιάς στα αρπακτικά πουλιά

-Μέτρα δασικής διαχείρισης με τις επιμέρους πολύ σημαντικές παραμέτρους τους

-Μέτρα θωράκισης της αποικίας του μαυρόγυπα (Ζώνη Α1 του Εθνικού Πάρκου)

-Δράσεις για την καλύτερη θωράκιση του δάσους

(Με πληροφορίες από: τον Φορέα Διαχείρισης Εθνικού Πάρκου Δαδιάς – Λευκίμης – Σουφλίου ο οποίος και ενσωματώθηκε στον Οργανισμό Φυσικού Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής (Ο.ΦΥ.ΠΕ.Κ.Α.) το 2021 και το WWF)