Ινδία: Ο νέος οικονομικός γίγαντας της Ανατολής και οι σχέσεις με την Ελλάδα

«Κοιτώντας μπροστά: Η στιγμή της Ινδίας». Με αυτόν τον εύγλωττο τίτλο ο οίκος αξιολόγησης Standard and Poor’s ανήγγειλε, στις αρχές Αυγούστου, την είσοδο της Ινδίας σε μια εποχή ραγδαίας ανάπτυξης που θα την οδηγήσει ως το τέλος της τρέχουσας δεκαετίας στο κλειστό κλαμπ των ισχυρότερων κρατών του πλανήτη.

Λίγες εβδομάδες αργότερα ένα εντυπωσιακό επιστημονικό επίτευγμα θα επιβεβαίωνε την… διαστημική ανοδική τροχιά στην οποίαν έχει εισέλθει το Νέο Δελχί: Στις 23 Αυγούστου ένα μη επανδρωμένο ινδικό διαστημόπλοιο κατάφερε να προσγειωθεί στον απόκρημνο και ανεξερεύνητο νότιο πόλο της Σελήνης. Και ο πρωθυπουργός της χώρας, Ναρέντρα Μόντι, πανηγύρισε το σπουδαίο επίτευγμα με μια φράση που θυμίζει την προσέγγιση της S&P: «Είναι μια κραυγή νίκης μιας νέας Ινδίας», δήλωσε από τη σύνοδο των BRICS, στη Νότια Αφρική.

Πού οφείλεται η εντυπωσιακή δυναμική που παρουσιάζει η Ινδία; Ποιες είναι οι εκτιμήσεις για την πορεία της τα επόμενα χρόνια και ποια τα αδύναμα σημεία της; Και πώς διαμορφώνονται οι σχέσεις του Νέου Δελχί με την Αθήνα;

Η στιγμή της Ινδίας

«Καθώς ο κόσμος βρίσκεται σε μια περίοδο ανακατατάξεων, όλοι παρακολουθούν την Ινδία», τονίζει στην πρόσφατη έκθεσή της η S&P. «Η χώρα προεδρεύει της G20 με σύνθημα “Μία Γη, Μία Οικογένεια, Ένα Μέλλον”, θυμίζοντας ότι τα επόμενα χρόνια θα καθοριστούν από κοινές παγκόσμιες προκλήσεις, όπως η οικονομική ανάπτυξη, ο κλιματικός κίνδυνος, η ενεργειακή μετάβαση, οι εμπορικές σχέσεις, οι ανατρεπτικές τεχνολογίες και οι πανδημίες».

«Οι χώρες σε όλο το φάσμα της ανάπτυξης και του πολιτικού φάσματος υιοθετούν τον πραγματισμό για να αντιμετωπίσουν τους αυξημένους κινδύνους και τις διευρυμένες ευκαιρίες της επόμενης δεκαετίας», σημειώνει ακόμα ο οίκος αξιολόγησης. «Ακολουθώντας αυτήν την τάση, η Ινδία θα συνεργαστεί σε σφαίρες αμοιβαίου ενδιαφέροντος και θα ανταγωνιστεί όπου συγκρούονται τα εθνικά συμφέροντα». Ενδεικτική είναι άλλωστε η στάση που κρατά το Νέο Δελχί στον πόλεμο της Ουκρανίας, διατηρώντας ανοιχτούς διαύλους επικοινωνίας και με τις δύο εμπόλεμες πλευρές – και φυσικά επωφελούμενο από την προμήθεια ρωσικών υδρογονανθράκων σε εξαιρετικά χαμηλές τιμές.

«Φιλόδοξοι στόχοι»

Η χώρα, συνεχίζει η S&P, «έχει θέσει φιλόδοξους στόχους για τον εαυτό της — τόσο στην εγχώρια όσο και στην παγκόσμια σκηνή. Στο εσωτερικό, το συνειδητοποιημένο και απραγματοποίητο δυναμικό της Ινδίας θα συνεχίσει να αντικατοπτρίζει τις επιτυχίες και τις προοπτικές των διαφορετικών πολιτειών της και τη σχέση τους με τη συνταγματικά ισχυρή κεντρική κυβέρνηση. Η μακροοικονομική πρόκληση την επόμενη δεκαετία θα είναι η επίτευξη διαρκούς υψηλής, σταθερής και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξης, η οποία μέχρι στιγμής παραμένει άπιαστο στοίχημα.

»Στην παγκόσμια σκηνή, η Ινδία ελπίζει να αποτελέσει καθοδηγητική δύναμη για τις αναδυόμενες οικονομίες στο ταξίδι προς τις μηδενικές εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα. Οι αναπτυσσόμενες χώρες θα παρακολουθούν καθώς η Ινδία προσπαθεί να εξισορροπήσει τους στόχους της επίτευξης υψηλής ανάπτυξης και της μείωσης της έντασης άνθρακα της οικονομίας της», σημειώνει ακόμα η S&P, καθώς το Νέο Δελχί έχει μετατραπεί σε έναν από τους μεγαλύτερους ρυπαντές σε παγκόσμιο επίπεδο.

Όσον αφορά τη γεωπολιτική τοποθέτηση, στην έκθεση υποστηρίζεται ότι η Ινδία «θα χρειαστεί να αξιοποιήσει κατάλληλα τόσο τις πολυμερείς όσο και τις διμερείς σχέσεις. Θα βασίζεται σε καθιερωμένες και ποικίλες πολυμερείς σχέσεις, όπως το Τετραμερές Πλαίσιο [ΗΠΑ, Ινδία, Ιαπωνία, Αυστραλία], οι BRICS, η G20 και η Σύμβαση Πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή, στη μετάβαση από “εξισορροπητική δύναμη” σε “ηγετική δύναμη”. Η χώρα θα αξιοποιήσει επίσης τις αναδυόμενες διμερείς εμπορικές σχέσεις, συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ και της Αυστραλίας, καθώς και με χώρες της Μέσης Ανατολής και της Αφρικής.»

Η μεγάλη ευκαιρία

Οι εντεινόμενες αναταράξεις στις σχέσεις ΗΠΑ – Κίνας και οι κίνδυνοι που εγκυμονούν για το παγκόσμιο εμπόριο από τον σινοαμερικανικό ανταγωνισμό, προσφέρουν μια πρωτοφανή και πιθανώς ανεπανάληπτη ευκαιρία για το Νέο Δελχί: Όπως εξηγεί η S&P, μια ύψιστη δοκιμή θα αποτελέσει το εάν η Ινδία θα μπορέσει να καταστεί ο επόμενος μεγάλος παγκόσμιος κόμβος. «Η ανάπτυξη ενός ισχυρού πλαισίου logistics θα είναι το κλειδί για τη μετατροπή της Ινδίας από μια οικονομία που κυριαρχείται από τις υπηρεσίες σε κυρίαρχη στον τομέα της κατασκευής αγαθών», σημειώνεται.

Όπως τόνιζε το περιοδικό Time στα τέλη Ιουλίου, «σήμερα, με τους κινδύνους των επενδύσεων και της λειτουργίας στην Κίνα να πολλαπλασιάζονται, οι πολυεθνικές εταιρείες στρέφονται στη λεγόμενη στρατηγική “Κίνα+1”, αναζητώντας μια πρόσθετη, λιγότερο επικίνδυνη αλλά οικονομικά αποδοτική τοποθεσία για τις επενδύσεις τους. Η Ινδία έχει ένα σαφές πλεονέκτημα να γίνει αυτή η “+1” χώρα, διότι αποτελεί τη μεγαλύτερη ενιαία αγορά μεταξύ των δυνητικών ανταγωνιστών. Τα εξαρτήματα που παράγονται σε διαφορετικές τοποθεσίες μπορούν να διακινούνται ελεύθερα χωρίς να αντιμετωπίζουν τελωνειακά σύνορα. Μια μεγάλη εσωτερική αγορά εργασίας δημιουργεί επίσης καλύτερες προοπτικές για στενότερη αντιστοίχιση μεταξύ των απαιτούμενων και των διαθέσιμων δεξιοτήτων.»

Πότε θα ξεπεράσει τις ΗΠΑ

Στο ίδιο δημοσίευμα τονίζεται ότι την δεκαπενταετία ως την έκρηξη της πανδημίας του κοροναϊού η Ινδία «διατήρησε έναν πραγματικό ρυθμό αύξησης του ΑΕΠ της τάξης του 8% σε σύγκριση με λιγότερο από 2% για τις ΗΠΑ». Αυτό σημαίνει ότι «εάν η Ινδία μπορέσει να διατηρήσει αυτό το ρυθμό για τις επόμενες δύο δεκαετίες και να αναπτύσσεται 5% ετησίως στη συνέχεια, ενώ οι ΗΠΑ διατηρούν τον ρυθμό ανάπτυξης του 2% -δύο σενάρια που είναι πιθανά- [η Ινδία] θα ξεπεράσει τις τελευταίες μέχρι το 2073».

Σταχυολογώντας ορισμένους από τους παράγοντες που συνηγορούν στην εκρηκτική ανάπτυξη της Ινδίας, το Time υπογράμμιζε ότι «το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της χώρας είναι λιγότερο από το 20% του ΑΕΠ της Κίνας και το 5% του ΑΕΠ των ΗΠΑ. Αυτό το τεράστιο χάσμα στην παραγωγικότητα ανά άτομο προσφέρει στην Ινδία τεράστιες ευκαιρίες για να καλύψει τη διαφορά. Καθώς η χώρα συσσωρεύει κεφάλαιο και μεταδίδει δεξιότητες στο εργατικό δυναμικό της, μπορεί να επιτύχει μεγάλες αυξήσεις της παραγωγικότητας μόνο με την αξιοποίηση των ανώτερων υφιστάμενων τεχνολογιών.»

«Η Ινδία απολαμβάνει επίσης το διπλό πλεονέκτημα του νεαρού και μεγάλου πληθυσμού», σημειώνει ακόμα το βρετανικό περιοδικό, εξηγώντας ότι «ένας νεαρός πληθυσμός προσφέρει τρία πλεονεκτήματα. Πρώτον, μεταφράζεται δυνητικά σε σχετικά μεγαλύτερο εργατικό δυναμικό και, κατά συνέπεια, σε υψηλότερη κατά κεφαλήν παραγωγή. Δεύτερον, δεδομένου ότι οι νέοι τείνουν να αποταμιεύουν για τα γηρατειά, ενώ οι ηλικιωμένοι ξοδεύουν περισσότερα από όσα αποταμιεύουν, ένας νεότερος πληθυσμός μεταφράζεται επίσης σε υψηλότερες αποταμιεύσεις και, συνεπώς, σε υψηλότερες επενδύσεις. Οι υψηλότερες επενδύσεις προσθέτουν άμεσα στην παραγωγή και διευκολύνουν έμμεσα την υιοθέτηση ανώτερης τεχνολογίας. Τέλος, ένας νεότερος πληθυσμός προσδίδει μεγαλύτερη ενέργεια και ζωντάνια σε ένα έθνος, οδηγώντας σε περισσότερη καινοτομία.»

«Πρέπει να κάνει περισσότερα»

Όμως, «για να εκμεταλλευτεί πλήρως τον νεαρό πληθυσμό της, η Ινδία πρέπει να κάνει περισσότερα για να αυξήσει το ποσοστό συμμετοχής της στην εργασία, ιδίως μεταξύ των γυναικών. Λιγότερο από το ένα τέταρτο των γυναικών ηλικίας 15 ετών και άνω συμμετέχουν στο εργατικό δυναμικό της Ινδίας, σε σύγκριση με τα τρία πέμπτα στην Κίνα και τις ΗΠΑ. Η καλύτερη εκπαίδευση σε όλα τα επίπεδα θα διαδραματίσει ουσιαστικό ρόλο στην προσπάθεια αυτή.»

«Η απελευθέρωση του δυναμικού της αγοράς εργασίας θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από την αναβάθμιση των δεξιοτήτων των εργαζομένων και την αύξηση της συμμετοχής των γυναικών στο εργατικό δυναμικό», συμφωνεί και η έκθεση της S&P. «Η επιτυχία σε αυτούς τους δύο τομείς θα διαμορφώσει την ικανότητα της Ινδίας να πραγματοποιήσει το δημογραφικό της μέρισμα, ιδιαίτερα με τον πληθυσμό που προβλέπεται να αυξηθεί την επόμενη δεκαετία. Μια ακμάζουσα εγχώρια ψηφιακή αγορά θα μπορούσε επίσης να τροφοδοτήσει την επέκταση του υψηλού αναπτυσσόμενου οικοσύστημα startup της Ινδίας την επόμενη δεκαετία, ειδικά στην χρηματοοικονομική τεχνολογία και την καταναλωτική τεχνολογία. Στον τομέα της αυτοκινητοβιομηχανίας, η Ινδία είναι έτοιμη για ανάπτυξη, στηρίζοντας τις υποδομές, τις επενδύσεις, την καινοτομία και την ένταξη.»

«Καλπάζοντας» ως το 2031

Όσον αφορά τα αμιγώς οικονομικά στοιχεία, ο οίκος αξιολόγησης εκτιμά ότι η ινδική οικονομία θα αναπτυχθεί με μέσο ετήσιο ρυθμό 6,7% έως τον Μάρτιο του 2031, λόγω των εξαγωγών μεταποίησης και υπηρεσιών και της καταναλωτικής ζήτησης, παρά τις βραχυπρόθεσμες προκλήσεις από τις αυξήσεις επιτοκίων και παγκόσμια επιβράδυνση.

Η S&P διατήρησε την προηγούμενη πρόβλεψή της για ανάπτυξη 6% για το τρέχον οικονομικό έτος που έληξε τον Μάρτιο του 2024, σημειώνοντας ακόμη και με αυτόν τον ρυθμό, η Ινδία θα είναι η ταχύτερα αναπτυσσόμενη οικονομία στο G20. Τον περασμένο μήνα, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο αύξησε την πρόβλεψή του για την ανάπτυξη της Ινδίας κατά 0,2 ποσοστιαίες μονάδες στο 6,1% για το τρέχον οικονομικό έτος, ενώ η κεντρική τράπεζα έχει προβλέψει άνοδο 6,5%.

Η οικονομία πρόκειται να επωφεληθεί από τα κέρδη αποτελεσματικότητας από τις φορολογικές μεταρρυθμίσεις, την κρατική υποστήριξη στις ψηφιακές και φυσικές υποδομές και τη μείωση των διαρροών από τις κρατικές επιδοτήσεις.

Η ινδική καταναλωτική αγορά θα υπερδιπλασιαστεί μέχρι το 2031, φθάνοντας στα 5,2 τρισεκατομμύρια δολάρια από 2,3 τρισεκατομμύρια δολάρια το 2022, λόγω της αύξησης του εισοδήματος των νοικοκυριών και των υψηλότερων δαπανών για τρόφιμα και άλλα είδη.

«Τα υψηλότερα κατά κεφαλήν εισοδήματα πιθανότατα θα ενισχύσουν τις διακριτικές δαπάνες σε τομείς όπως η ψυχαγωγία, οι επικοινωνίες, τα εστιατόρια και τα ξενοδοχεία», ανέφερε η έκθεση.

Τα «σύννεφα»

Η αναπτυξιακή πορεία της Ινδίας βεβαίως δεν συντελείται δίχως σκιές και σύννεφα. Πέραν των μεγάλων κοινωνικών ανισοτήτων και των άθλιων συνθηκών εργασίας και διαβίωσης για εκατομμύρια ανθρώπους, η θέση των γυναικών τόσο στο εσωτερικό της κοινωνίας όσο και στην αγορά εργασίας παραμένει περιθωριακή.

Σύμφωνα με τη Wall Street Journal, από το 1990, το ποσοστό συμμετοχής των γυναικών στο εργατικό δυναμικό έφτασε στο ανώτατο όριο μόλις 31% το 2000, σύμφωνα με στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας, υποχωρώντας το 2022 στο 24%.  Αυτό το ποσοστό είναι μεταξύ των 12 χαμηλότερων στον κόσμο, μια λίστα που περιλαμβάνει το Αφγανιστάν και τη Σομαλία. Η Σαουδική Αραβία έχει υψηλότερο ποσοστό γυναικών που εργάζονται ή αναζητούν δουλειά.

Η πολυπληθέστερη χώρα του κόσμου θα μπορούσε να ενισχύσει το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν της κατά 734 δισεκατομμύρια δολάρια εάν η χώρα αυξήσει το ποσοστό συμμετοχής της στο γυναικείο εργατικό δυναμικό κατά 11 ποσοστιαίες μονάδες έως το 2030, σύμφωνα με το Παγκόσμιο Ινστιτούτο McKinsey. Το ΑΕΠ της Ινδίας ήταν περίπου 3,4 τρισεκατομμύρια δολάρια πέρυσι, σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα.

Μόνο 38 εκατομμύρια γυναίκες είχαν αμειβόμενη απασχόληση στην Ινδία πέρυσι, σε σύγκριση με 368 εκατομμύρια άνδρες, σύμφωνα με το Κέντρο Παρακολούθησης της Ινδικής Οικονομίας, μια δεξαμενή σκέψης στη Βομβάη.

«Διπλασιασμός του εμπορίου Ελλάδας – Ινδίας»

Ποιες είναι οι εμπορικές σχέσεις του οικονομικού γίγαντα της Ανατολής με την Ελλάδα;

Κατά την κοινή συνέντευξη Τύπου που παραχώρησαν Κυριάκος Μητσοτάκης και Ναρέντρα Μόντι, στο πλαίσιο της επίσημης επίσκεψης του τελευταίου στην Αθήνα, ο Έλληνας πρωθυπουργός έθεσε ως προτεραιότητα «να διπλασιάσουμε […] μέσα στην επόμενη τετραετία το διμερές μας εμπόριο, το οποίο έχει σημαντικά περιθώρια βελτίωσης». «Στο ίδιο διάστημα να προχωρήσουμε σε πολλές παράλληλες πρωτοβουλίες που θα φέρουν ακόμα πιο κοντά τους δύο λαούς, δίνοντας έμφαση στην οικονομική συνεργασία, στις επενδύσεις που μπορούμε να κάνουμε στην Ινδία ή που οι ινδικές εταιρείες μπορούν να κάνουν στην πατρίδα μας», σημείωσε ο Κ. Μητσοτάκης.

Σημειώνεται ότι στο πλαίσιο της επίσκεψης του Ινδού πρωθυπουργού στην Ελλάδα, Αθήνα και Νέο Δελχί υιοθέτησαν Κοινή Δήλωση που μετατρέπει τη διμερή σχέση σε στρατηγική, «επισημαίνοντας με αυτό τον τρόπο την ανάγκη να πορευτούμε ως συνοδοιπόροι απέναντι στα στοιχήματα του αύριο από τη μία πλευρά, δρώντας από κοινού σε μέτωπα που έχουν να κάνουν με την διπλωματία και την ασφάλεια», όπως σημείωσε ο Κυριάκος Μητσοτάκης.

«Αυξάνεται ταχύτατα το διμερές εμπόριο»

Από την πλευρά του, ο Ναρέντρα Μόντι σημείωσε ότι «ο πρωθυπουργός κ. Μητσοτάκης και εγώ, συμφωνήσαμε ότι το διμερές εμπόριο αυξάνεται ταχύτατα και ότι υπάρχουν τεράστιες δυνατότητες για την περαιτέρω ανάπτυξή του. Ως εκ τούτου, έχουμε θέσει ως στόχο τον διπλασιασμό του διμερούς μας εμπορίου μέχρι το 2030».

«Θεωρούμε ότι με την προώθηση του εμπορίου και των επενδύσεων ανάμεσα στις χώρες μας, μπορούμε να βελτιώσουμε και να ανυψώσουμε την οικονομική και βιομηχανική μας συνεργασία σε νέο επίπεδο. Σήμερα, υπογράψαμε συμφωνία για συνεργασία στον τομέα της αγροτικής παραγωγής. Και πέρα από τη συνεργασία στην παραγωγή αγροτικών προϊόντων και σπόρων, θα μπορέσουμε να συνεργαστούμε στον τομέα της έρευνας, της κτηνοτροφίας και της παραγωγής ζωικών προϊόντων. Θέλουμε να διευκολύνουμε τη μεταφορά δεξιοτήτων από τη μια χώρα στην άλλη και γι’ αυτό αποφασίσαμε ότι σύντομα θα υπογραφεί μια συμφωνία κινητικότητας και μετανάστευσης», σημείωσε μεταξύ άλλων.

Τα στοιχεία

Σύμφωνα το Παρατηρητήριο Οικονομικής Πολυπλοκότητας (Observatory of Economic Complexity – OEC), ιστότοπο που προσφέρει οπτικοποιημένα δεδομένα για το διεθνές εμπόριο, το 2021 η Ινδία εξήγαγε προϊόντα αξίας 1,43 δισ. δολαρίων στην Ελλάδα. Τα κύρια προϊόντα που εξήγαγε η Ινδία στην Ελλάδα είναι το ακατέργαστο αλουμίνιο (342 εκατομμύρια δολάρια), το διυλισμένο πετρέλαιο (157 εκατομμύρια δολάρια) και ο επικαλυμμένος σίδηρος έλασης (91,9 εκατομμύρια δολάρια). Τα τελευταία 26 χρόνια οι εξαγωγές της Ινδίας προς την Ελλάδα αυξήθηκαν με ετήσιο ρυθμό 10,1%, από 118 εκατομμύρια δολάρια το 1995 σε 1,43 δισεκατομμύρια δολάρια το 2021.

Την ίδια χρονιά, η Ελλάδα εξήγαγε προϊόντα αξίας 339 εκατ. δολαρίων στην Ινδία. Τα κύρια προϊόντα που εξήγαγε η Ελλάδα στην Ινδία ήταν το ανακυκλωμένο χαρτί (41,4 εκατομμύρια δολάρια), το προς ανακύκλωση αλουμίνιο (36,4 εκατομμύρια δολάρια) και ο προς ανακύκλωση σίδηρος (29 εκατομμύρια δολάρια). Τα τελευταία 26 χρόνια οι εξαγωγές της Ελλάδας στην Ινδία αυξήθηκαν με ετήσιο ρυθμό 8,98%, από 36,3 εκατομμύρια δολάρια το 1995 σε 339 εκατομμύρια δολάρια το 2021.

Το 2020, η Ελλάδα εξήγαγε υπηρεσίες στην Ινδία αξίας 612 εκατομμυρίων δολαρίων, με τις μεταφορές (601 εκατομμύρια δολάρια), τα ταξίδια (7,08 εκατομμύρια δολάρια) και τις άλλες επιχειρηματικές υπηρεσίες (1,71 εκατομμύρια δολάρια) να είναι οι μεγαλύτερες από άποψη αξίας.