Κεραυνοί: Η κρυφή απειλή των πυρκαγιών – Το φαινόμενο της ξηρής καταιγίδας και πώς να προστατευτείτε

Έντονη κεραυνική δραστηριότητα παρατηρήθηκε στη χώρα μας το Σάββατο προξενώντας αρκετές φωτιές, κάποιες εκ των οποίων αφείλονται στο φαινόμενο της ξηρής καταιγίδας.

Το φαινόμενο της ξηρής καταιγίδας, όπως το αποκαλούν οι μετεωρολόγοι επισκέφθηκε την Αττική, την Εύβοια, τις Κυκλάδες προκαλώντας νέες εστίες φωτιάς, κινητοποιώντας την Πυροσβεστική και χτυπώντας καμπανάκι κινδύνου για τα δυσάρεστα αποτελέσματα της κλιματικής κρίσης.

«Είναι μία καταιγίδα, η οποία προκαλεί κεραυνούς αλλά δεν δίνει βροχή ή δίνει πολύ λίγο ποσοστό βροχής. Αυτό συμβαίνει όταν η βάση των νεφών είναι πολύ ψηλά. Επομένως, το νερό πέφτει από τη βάση των νεφών στο έδαφος εξατμίζεται πριν φτάσει σε αυτό», δήλωσε μιλώντας στο MEGA ο Κώστας Λαγκουβάρδος, διευθυντής ερευνών Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, εξηγώντας το φαινόμενο.

Η ξηρή καταιγίδα μπορεί να χτυπήσει σήμερα, να καίει μέσα στο δένδρο για αρκετό διάστημα και να εκδηλωθεί 2-3 μέρες αργότερα. Το νερό της βροχής μπορεί να τη σβήσει μόνο αν η φωτιά έχει προκληθεί σε μεγάλο υψόμετρο.

Ξηρές καταιγίδες χτύπησαν και τη νοτιοανατολική Αττική. Σε διάστημα λιγότερο των δύο ωρών έπεσαν περισσότεροι από 300 κεραυνοί. Από το φαινόμενο της ξηρής καταιγίδας δημιουργήθηκαν εστίες πυρκαγιάς στο Γραμματικό, στο Σούλι και στον Βαρνάβα.

Το φαινόμενο όμως χτύπησε και τη νοτιοανατολική Αττική. «Από τις 5:30 έως και τις 6:30 είχαμε περίπου 270 κεραυνοπληξίες στην περιοχή του δήμου μας και ως αποτέλεσμα αυτών των κεραυνών είχαμε σε έξι δασικά σημεία της πόλης μας έναρξη πυρκαγιάς, δήμαρχος Βάρης, Βούλα, Βουλιαγμένης, Γρηγόρης Κωνσταντέλλος.

Η σχέση των κεραυνών με το φαινόμενο των ξηρών καταιγίδων

Σύμφωνα με το meteo.gr/Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, οι κεραυνοί αποτελούν φυσικό παράγοντα με σημαντική επίδραση στη δραστηριότητα των δασικών πυρκαγιών σε παγκόσμιο επίπεδο, ενώ σε ορισμένες περιοχές του πλανήτη μας αποτελούν την κύρια αιτία έναρξης πυρκαγιών.

Στη Μεσόγειο, μελέτες έχουν δείξει ότι οι κεραυνοί ευθύνονται για σχεδόν το 5% του συνόλου των δασικών πυρκαγιών, αποτελώντας συχνά ένα σημαντικό πρόδρομο φυσικό φαινόμενο για την εκδήλωση μεγάλων συμβάντων κατά τη διάρκεια της αντιπυρικής περιόδου.

Ο λόγος που ένας κεραυνός μπορεί να οδηγήσει στην έναρξη δασικής πυρκαγιάς σχετίζεται με τη θερμοκρασία του, η οποία μπορεί να φτάσει έως και τους 27.000 °C. Με άλλα λόγια, ένας κεραυνός λειτουργεί ως (φυσική) πηγή θέρμανσης ικανή να οδηγήσει σε ανάφλεξη της δασικής καύσιμης ύλης. Ειδικότερα, οι δασικές πυρκαγιές που ξεκινούν από την πτώση κεραυνών συνδέονται άμεσα με την εκδήλωση των λεγόμενων ξηρών καταιγίδων.

Τι είναι η ξηρή καταιγίδα

Μία ξηρή καταιγίδα μπορεί να οριστεί ως μία καταιγίδα που χαρακτηρίζεται από ηλεκτρική δραστηριότητα (κεραυνούς) και συνοδεύεται από λίγη έως καθόλου βροχή. Οι ατμοσφαιρικές συνθήκες που συνδέονται με την ανάπτυξη ξηρών καταιγίδων περιλαμβάνουν αυξημένη αστάθεια στην ατμόσφαιρα και ένα πολύ βαθύ και ξηρό κατώτερο στρώμα μέσα στην τροπόσφαιρα, το οποίο υπό συνθήκες μπορεί να επιτρέψει την ανάπτυξη κατακόρυφων νεφών με μεγάλο ύψος βάσης. Το βαθύ και ξηρό τροποσφαιρικό στρώμα αποτελεί κοινό χαρακτηριστικό στοιχείο όλων των ξηρών καταιγίδων, καθώς συνεισφέρει περαιτέρω στην εξάτμιση του διαθέσιμου υετού (βροχή) όπως πέφτει από τη βάση του νέφους προς το έδαφος και επομένως στην εκδήλωση κεραυνικής δραστηριότητας δίχως την παρουσία βροχής.

Ωστόσο, μία ξηρή καταιγίδα δεν οδηγεί πάντα και κατ’ ανάγκη σε έναρξη δασικής πυρκαγιάς. Η πιθανότητα ανάφλεξης από την πτώση κεραυνού εξαρτάται από το είδος της δασικής καύσιμης ύλης, την περιεχόμενη σε αυτήν υγρασία, αλλά και, γενικότερα, από τις πυρομετεωρολογικές συνθήκες που επικρατούν στην επιφάνεια κατά τη διάρκεια αλλά και μετά την εκδήλωση του κεραυνικού πλήγματος. Για παράδειγμα, όταν τα δασικά καύσιμα είναι πολύ ξηρά και οι πυρομετεωρολογικές συνθήκες ευνοϊκές (π.χ., υψηλές θερμοκρασίες, χαμηλή σχετική υγρασία, ισχυροί άνεμοι), ένα κεραυνικό πλήγμα μπορεί να οδηγήσει σε ανάφλεξη και έναρξη πυρκαγιάς μέσα σε λίγα μόνο λεπτά από την εκδήλωση του.

Αντίθετα, εάν η δασική καύσιμη ύλη είναι αρκετά υγρή και οι πυρομετεωρολογικές συνθήκες δεν είναι ευνοϊκές, τότε η ανάφλεξη μπορεί να συμβεί πολλές ώρες ή και ημέρες μετά το αρχικό κεραυνικό πλήγμα. Υπό αυτές τις συνθήκες, θα λέγαμε ότι η εκδήλωση ξηρών καταιγίδων αποτελεί μία δυνητικά υποβόσκουσα απειλή, αφού μπορεί να οδηγήσει σε εκδήλωση δασικών πυρκαγιών αρκετές ημέρες μετά από την πτώση κεραυνών σε μια περιοχή.

Πώς αναφλέγεται ένα δέντρο από πτώση κεραυνού

Η Εικόνα 1 παρουσιάζει απλουστευμένα ένα εννοιολογικό μοντέλο περιγραφής της διεργασίας ανάφλεξης της δασικής καύσιμης ύλης από πτώση κεραυνού. Εάν υποθέσουμε ότι ένας κεραυνός «χτυπά» ένα δέντρο, το ηλεκτρικό του φορτίο διαπερνά τον πυρήνα του δέντρου και φτάνει μέχρι τις ρίζες του. Εάν η περιεχόμενη υγρασία του δέντρου είναι υψηλή, δε θα συμβεί αμέσως ανάφλεξη. Παρόλα αυτά, το κατώτερο τμήμα του δέντρου και οι ρίζες του μπορούν να αναφλεχθούν και να συντηρήσουν καύση, ακόμα και χωρίς την παρουσία άφθονου οξυγόνου. Η «εσωτερική» αυτή καύση είναι ασθενής και εξελίσσεται με αργό ρυθμό, ενώ δεν είναι εύκολα ανιχνεύσιμη δίχως τη χρήση εξειδικευμένων θερμικών καμερών ή άλλων, αντίστοιχων τεχνικών τηλεπισκόπισης. Σε περίπτωση που οι πυρομετεωρολογικές συνθήκες είναι ευνοϊκές, η καύση στο εσωτερικό και τις ρίζες του δέντρου μπορεί να επεκταθεί στο εξωτερικό, οδηγώντας τελικά στην έναρξη μίας δασικής πυρκαγιάς.

Πρόσφατες μελέτες έχουν δείξει ότι η έναρξη δασικών πυρκαγιών από πτώσεις κεραυνών αποτελούν ένα σχετικά συχνό φαινόμενο και στην Ελλάδα. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν οι δασικές πυρκαγιές στη Σκόπελο, στις 6 και 12 Ιουνίου 2022, όπως και η δασική πυρκαγιά του Αγίου Όρους στις 29 Ιουνίου 2022, αλλά και οι δασικές πυρκαγιές που ξέσπασαν σε διάφορα μέρη της νότιας χώρας το Σάββατο 26 Αυγούστου 2023.

Πώς να προστατευτείτε από τους κεραυνούς

Σύμφωνα με τις οδηγίες της Πολιτικής Προστασίας, εάν βρίσκεται σε εξωτερικό χώρο συστήνεται να καταφύγετε σε κτίριο ή σε αυτοκίνητο.

Εάν αυτό δεν είναι δυνατό, τότε θα πρέπει να καθίσετε αμέσως στο έδαφος χωρίς να ξαπλώσετε, ενώ μπορείτε να προστατευτείτε κάτω από συμπαγή κλαδιά χαμηλών δέντρων, ωστόσο ποτέ κάτω από ψηλό δέντρο.

Ακόμη, δεν θα πρέπει να στέκεστε πλάι σε πυλώνες, γραμμές μεταφοράς ηλεκτρικού ρεύματος και να μην πλησιάζετε μεταλλικά αντικείμενα, ενώ εάν είστε μέσα στη θάλασσα θα πρέπει να βγείτε αμέσως έξω.

Για περαιτέρω χρήσιμες οδηγίες, όπως για παράδειγμα πως μπορείτε να προστατευτείτε από τους κεραυνός εν ώρα οδήγησης ή εάν βρίσκεστε σε εσωτερικό χώρο, μπορείτε να επισκεφτείτε την ιστοσελίδα της Πολιτικής Προστασίας.