Ζάτουνα: Τόπος εξορίας και δημιουργίας για τον Μίκη Θεοδωράκη – Δύο χρόνια από τον θάνατό του

Φόρο τιμής αποτίει στον μεγάλο μουσικοσυνθέτη Μίκη Θεοδωράκη, με αφορμή τα δύο χρόνια από τον θάνατό του που συμπληρώνονται στις 2 Σεπτεμβρίου, η Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΕ, διοργανώνοντας, την Κυριακή 27 Αυγούστου στη Ζάτουνα Αρκαδίας, συναυλία με το έργο του «Αρκαδίες».

Συναυλία με τις «Αρκαδίες»

Η εκδήλωση της Κεντρικής Επιτροπής με τίτλο, «Οι «Αρκαδίες» του Μίκη Θεοδωράκη στην Αρκαδία», θα λάβει χώρα στο χωριό όπου είχε εξοριστεί ο συνθέτης, μαζί με την οικογένειά του κατά τη διάρκεια της δικτατορίας. Εκεί δηλαδή όπου είχε συνθέσει τους κύκλους τραγουδιών με τίτλο «Αρκαδία».

Στην εκδήλωση, που θα αρχίσει στις 7.30 μ.μ., θα μιλήσει ο Νίκος Κουτουμάνος, μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ, Γραμματέας της Επιτροπής Περιοχής Πελοποννήσου του Κόμματος και υποψήφιος περιφερειάρχης Πελοποννήσου με τη «Λαϊκή Συσπείρωση».

Την καλλιτεχνική επιμέλεια της συναυλίας, κατά την οποία θα ακουστούν οι τέσσερις πρώτες «Αρκαδίες» σε ποίηση Μίκη Θεοδωράκη, Μάνου Ελευθερίου και Ανδρέα Κάλβου, καθώς και μια επιλογή από άλλα γνωστά τραγούδια του Μίκη, θα έχει ο Κώστας Θωμαΐδης και τα τραγούδια θα ερμηνεύσουν ο ίδιος και η Μπέττυ Χαρλαύτη, ενώ θα τους συνοδεύσει στο πιάνο ο Τάκης Φαραζής.

Στην πλατεία του χωριού, όπου θα γίνει η εκδήλωση, το παλιό σχολείο που λειτουργούσε την περίοδο της εξορίας του Μίκη, εκεί και όπου φοίτησαν τα παιδιά του, έχει μετατραπεί από το 2006 σε ένα σύγχρονο μουσείο για το έργο του Μίκη Θεοδωράκη, το οποίο τη μέρα της εκδήλωσης θα είναι ανοιχτό και επισκέψιμο από το πρωί. Πρόκειται για ένα πετρόχτιστο κτίριο του 1919, δωρεά των Ζατουνιτών, Πραπόπουλου και Αντωνακόπουλου.

Έργο και εξορία σε… συμπόρευση

Μέχρι το 1960, τα κυριότερα έργα του Μίκη Θεοδωράκη (1925-2021) ήταν όπως τα καταγράφει ο Guy Wagner: «Τρίο» για πιάνο, βιολί και βιολοντσέλο, «Το πανηγύρι της Ασή-Γωνιάς» (συμφωνικό έργο), «Πρώτη Συμφωνία», «Ελληνική Αποκριά» (μπαλέτο), Σονατίνα για πιάνο, Σουίτες Νο 1, 2 και 3 για ορχήστρα, Σονατίνες Νο 1 και 2 για βιολί και πιάνο, «Αντιγόνη» (μπαλέτο), «Έρως και Θάνατος» (για φωνή και έγχορδα), «Les amants de Teruel» (μπαλέτο), «Οιδίπους Τύραννος» για έγχορδα, Κονσέρτο για πιάνο.

Ωστόσο, η καθιέρωση και η διεθνής αναγνώριση για τον Μίκη Θεοδωράκη ήρθε, όταν στράφηκε στο θησαυρό της ελληνικής λαϊκής μουσικής. Συνέθεσε τους «Λιποτάκτες» σε στίχους του αδελφού του Γιάννη Θεοδωράκη, καθώς και τον «Επιτάφιο» σε ποίηση του Γιάννη Ρίτσου. Ένα έργο-σταθμό για την ελληνική μουσική.

Η προσωπικότητα του Μίκη Θεοδωράκη στοχοποιείται από τη Δεξιά στην Ελλάδα. Όταν δολοφονείται ο γιατρός Γρηγόρης Λαμπράκης («Ζ»), ο Θεοδωράκης αναλαμβάνει επικεφαλής της Δημοκρατικής Νεολαίας Λαμπράκη, με 50.000 μέλη είναι πλέον η μεγαλύτερη πολιτική οργάνωση στην Ελλάδα. Ο Θεοδωράκης εκλέγεται στο Κοινοβούλιο και μαζί με τους «Λαμπράκηδες» ιδρύει πάνω από διακόσια πολιτιστικά κέντρα στη χώρα. Συνθέτει ακατάπαυστα χρησιμοποιώντας τα ωραιότερα κείμενα της ελληνικής λογοτεχνίας του 19ου και 20ού αιώνα.

Στα κυριότερα έργα αυτής της περιόδου εντάσσονται: 1. Κύκλοι τραγουδιών: «Αρχιπέλαγος», «Πολιτεία Α και Β», «Επιφάνια» (Γιώργος Σεφέρης, βραβείο Νόμπελ 1963) «Ματχάουζεν» (Ιάκωβος Καμπανέλης), «Ρωμιοσύνη» (Γιάννης Ρίτσος). 1. Μουσική για θέατρο: «Ένας Όμηρος» (Μπρένταν Μπήαν), «Το Τραγούδι του Νεκρού Αδελφού» (Θεοδωράκης), «Μαγική Πόλη», «Η Γειτονιά των Αγγέλων» (Καμπανέλης). 1. Μουσική για φιλμ: «Ζορμπάς» (Μιχάλης Κακογιάννης). 1. Ορατόριο: «Άξιον Εστί» (Οδυσσέας Ελύτης, βραβείο Νόμπελ 1979).

Τοπόσημο εξορίας η Ζάτουνα

Ωστόσο, το πραξικόπημα του Παπαδόπουλου και των συν αυτώ στις 21 Απριλίου 1967 υποχρεώνει τον Θεοδωράκη να βγει και πάλι στην παρανομία. Δυο μέρες μετά το πραξικόπημα θα απευθύνει την πρώτη έκκληση για αντίσταση. Συνελήφθη στις 21 Αυγούστου του 1967 και τέθηκε σε κατ’ οίκον περιορισμό με την οικογένειά του στο Βραχάτι και αργότερα στη Ζάτουνα, ορεινό χωριό της Αρκαδίας (απ’ όπου και ο κύκλος συνθέσεων «Αρκαδίες» 1 -ΧI).

Το Οκτώβριο του 1968, καταφθάνει στη Ζάτουνα ένα συνεργείο της γερμανικής τηλεόρασης. Εκεί τραβούν κρυφά με την κάμερά τους σε φιλμ την εξορία του μεγάλου δημιουργού. Το ντοκουμέντο έχει διασωθεί. Εμφανίζεται ο Μίκης Θεοδωράκης όπου γύρω του είναι χωροφύλακες οι οποίοι και αντιδρούν στη θέα της κάμερας. Μάλιστα απωθούν του δημοσιογράφους από τη Γερμανία.

Εκείνοι μπορεί να ενοχλούνται από την κατάσταση, ωστόσο δεν κλείνουν ποτέ την κάμερα και καταγράφουν μυστικά τα πάντα, την οικογένεια του Μίκη, τη γυναίκα του και τα δυο του παιδιά, τον Γιώργο και τη Μαργαρίτα. Δεκατέσσερις μήνες έμεινες στη Ζάτουνα ο Μίκης.

Μάλιστα, στο έργο του «Αρκαδίες», περιλαμβάνεται ένα τραγούδι με στίχους που αφορούν έναν από του φρουρούς του στη Ζάτουνα, τον Κώστα Στεργίου, με τίτλο «Ονομάζομαι Κώστας Στεργίου». Το τραγούδι προέκυψε, μετά τον ξαφνικό εγκλεισμό και την απομόνωση του Μίκη στην κουζίνα του σπιτιού του, όταν ο ομώνυμος και ιδιαίτερα σκληρός αξιωματικός έκανε εξονυχιστικό έλεγχο στο σπίτι και σωματικό έλεγχο στην οικογένειά του.

Στη συνέχεια μεταφέρεται στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Ωρωπού και τελικά εξορίζεται από την Ελλάδα, μετά από πολλά διαβήματα αλληλεγγύης με πρωτοβουλία των Ντιμίτρι Σοστάκοβιτς, Λεονάρντ Μπερστάιν, Άρθουρ Μίλερ, ακόμα και του Χάρη Μπελαφόντε, και πολλών άλλων προσωπικοτήτων από πολλές χώρες.

Στα κυριότερα έργα της περιόδου 1967-70 καταγράφονται: 1. Κύκλοι τραγουδιών: «Ο Ήλιος και ο Χρόνος» (Θεοδωράκη), «Τα Λαϊκά» (Μάνου Ελευθερίου), «Αρκαδίες 1-Χ», «Τα Τραγούδια του Αντρέα» (Θεοδωράκη), «Νύχτα Θανάτου» (Μάνου Ελευθερίου). 1. Ορατόρια: «Επιφάνια Αβέρωφ» (Σεφέρης), «Κατάσταση Πολιορκίας» (Μαρίνα= Ρένα Χατζηδάκη), «Πνευματικό Εμβατήριο» (Άγγελος Σικελιανός), «Raven» (Σεφέρης από τον Ε.Α Πόε). 1. Μουσική για φιλμ: «Ζ» (Κώστα Γαβρά).

Στις 13 Απριλίου 1970, ο Θεοδωράκης φθάνει στο Παρίσι. Επικεφαλής του «Πατριωτικού Μετώπου» συνεχίζει τον αγώνα του. Γνωρίζεται με τον Πάμπλο Νερούντα. Περιοδείες σ’ ολόκληρο τον κόσμο και χιλιάδες συναυλίες αφιερωμένες στην αποκατάσταση της δημοκρατίας στην Ελλάδα, τον καθιστούν ζωντανό σύμβολο της αντίστασης ενάντια στη δικτατορία.

Τα κύρια έργα της εξορίας του είναι: 1. Κύκλοι τραγουδιών: «Λιανοτράγουδα» («18 Λιανοτράγουδα της Πικρής Πατρίδας», Γιάννης Ρίτσος), «Μπαλλάντες» (Μ. Αναγνωστάκης). 1. Ορατόριο: «Canto General» (Πάμπλο Νερούντα). 1. Μουσική για φιλμ: «Τρωάδες» (Μ. Κακογιάννης), «Σέρπικο» (Λιούμετ).

Επιστρέφει θριαμβευτικά στην Ελλάδα, στις 24 Ιουλίου 1974. Ο Θεοδωράκης γίνεται εκ νέου στόχος επιθέσεων, αυτή τη φορά από την Αριστερά, γιατί υπερασπίζεται τον Καραμανλή, στην προσπάθειά του για ένα ήπιο πέρασμα προς την δημοκρατία και από φόβο νέου πραξικοπήματος που έθετε και πάλι σε διακύβευση τη δημοκρατία.

Το 1980 αυτοεξορίζεται στο Παρίσι, καταπιάνεται με το συμφωνικό του έργο της εποχής του ‘50. Ολοκληρώνει τη σύνθεση του «Canto General» που μαζί με τον «Ζορμπά» και το «Άξιον Εστί» τον κάνουν παγκοσμίως γνωστό συνθέτη.

Ακολουθεί το ντοκουμέντο του γερμανικού τηλεοπτικού συνεργείου από την εξορία του Μίκη στη Ζάτουνα.