Περί ανδρικού ερωτικού γυμνού και άλλων δαιμονίων της τέχνης

Στο πολυσυζητημένο βιβλίο του, «Ways of Seeing», ο Τζον Μπέργκερ  κλείνει το κεφάλαιο του για το γυμνό, θέτοντας στους αναγνώστες την ακόλουθη πρόκληση:

«Διαλέξτε από αυτό το βιβλίο μια εικόνα παραδοσιακού γυμνού. Μετατρέψτε τη γυναίκα σε άνδρα. Είτε μέσα στο μυαλό σας, είτε σχεδιάζοντας πάνω της. Μετά παρατηρήστε τη βία, που κουβαλά αυτή η αλλαγή. Όχι στην εικόνα, αλλά στις σκέψεις του πιθανού θεατή της».

Σε πρώτη ανάγνωση πρόκειται για ένα απλό πείραμα, γράφει ο Guardian, που βάζει στο τραπέζι το ερώτημα, αν μπορούμε να αλλάξουμε το λευκό σε μαύρο και το μαύρο σε λευκό, διαβάζοντας ξανά το παλιό σενάριο με μια καινούργια ματιά.

Το πείραμα

Αυτό ακριβώς προσπάθησε να κάνει η φωτογράφος Χάνι Χάπε, με έδρα το Βερολίνο, στο νέο της έργο με τίτλο «Helmut Newton As Seen By Hani Hape», το οποίο περιλαμβάνει αναδημιουργίες των διάσημων ή σωστότερα των διαβόητων, απροκάλυπτα σεξουαλικών φωτογραφιών του Γερμανού Νιούτον.

Η σημαντική διαφορά με τις μεγάλες συνέπειες είναι ότι η Χάπε αντικατέστησε τις γυναικείες φιγούρες στα γυμνά του συμπατριώτη της με εικόνες ανδρών. Όπως εξήγησε η ίδια στη γερμανική ιστοσελίδα Monopol, σε άρθρο της υπό τον τίτλο, «δεν είναι εύκολα να βρεις άνδρες να κατεβάζουν τα παντελόνια τους», η ιδέα της ήρθε όταν άρχισε να αναρωτιέται για την απουσία σεξουαλικού ανδρικού γυμνού στην τέχνη.

«Πως γίνεται ο κόσμος να ξεχειλίζει από γυναικείο γυμνό και να μην υπάρχουν ερωτικές φωτογραφίες ανδρών; Οι γυναίκες έχουν ενδιαφέρον για τους σεξουαλικούς τους συντρόφους ανάλογο με αυτό των ανδρών Η δουλειά του Νιούτον είναι εξαιρετικό παράδειγμα γυναικείου γυμνού. Δημιούργησε είδωλα με τις εικόνες του», ανέφερε χαρακτηριστικά η ίδια.

📸 « These “icons” no doubt stem from a culture dictated by (male) old masters, who idealised the female nude through their portrayals of Venus. Images that have negatively enforced gender roles, perpetuated an inherent heteronormativity » #art https://t.co/rwyWC6HV91

— Nathalie Enriquez (@enriqueznat) August 28, 2023

Τα «είδωλα»

Η 34χρονη φωτογράφος έχει δίκιο, εκτιμά το βρετανικό δημοσίευμα. Αυτά τα «είδωλα», το δίχως άλλο προκύπτουν από μια κουλτούρα που καθορίζεται από τους άνδρες παλιούς κυρίαρχους, που εξιδανίκευσαν το γυναικείο γυμνό μέσα από τις απεικονίσεις της Αφροδίτης.

Εικόνες που επέβαλαν φυλετικούς ρόλους, διαιώνισαν μια εγγενή ετεροκανονικότητα και υπογράμμισαν αυτό που έγραψε ο Μπέργκερ ότι «οι άνδρες δρουν και οι γυναίκες εμφανίζονται». Με απλά λόγια οι άνδρες κοιτούν τις γυναίκες και οι γυναίκες αντιλαμβάνονται τους εαυτούς τους μέσα από το βλέμμα των ανδρών.

Η Χάπε δεν διστάζει να πάει την ιδέα της ένα βήμα παραπέρα. Οι φωτογραφίες της έχουν τώρα δημοσιευτεί σε βιβλίο με τίτλο «Sakura», που σημαίνει άνθος κερασιάς και ζυγίζει 1.2 κιλά. Αυτό έρχεται σε πλήρη αντίθεση με το «Sumo», το 35 κιλών βιβλίο του Νιούτον.

Κατά αυτόν τον τρόπο η Χάπε θέτει κυριολεκτικά το ερώτημα της σύγκρισης για το πολιτιστικό βάρος και την τιμή της τέχνης ενός άνδρα έναντι της τέχνης μιας γυναίκας, με δεδομένο ότι το Νο1 αντίτυπο του «Sumo» έπιασε το ποσό ρεκόρ των 320.000 ευρώ σε δημοπρασία το 2000. Άραγε το βιβλίο μιας γυναίκας φωτογράφου θα μπορούσε να πιάσει τα ίδια λεφτά; Και τι αποκαλύπτει για την κοινωνία μας, αν οι γυμνές εικόνες γυναικών ως αντικείμενα μπορούν να πουληθούν για τόσο μεγάλα ποσά;

Η ισότητα

Οι φωτογραφίες του Νιούτον είναι αποδεκτές από όλους, παρά τις λίγες αντιρρήσεις που εκφράστηκαν από κάποιους που τις χαρακτήρισαν «σικ πορνογραφία». Η δουλειά της Χάπε από την άλλη, παρότι έγινε γενικότερα δεκτή, προκάλεσε την αντίδραση κάποιων ανδρών, αλλά και των διευθύνσεων ορισμένων ξενοδοχείων, που δεν δέχτηκαν να τις παρουσιάσουν στους χώρους τους, επειδή «δεν ταιριάζουν με το προφίλ τους».

Αυτό αποκαλύπτει πολλά για το πόσο φυσιολογική θεωρείται η παρουσία γυναικείου γυμνού σχεδόν παντού, αφού εκλαμβάνεται ως σικ, δηλαδή μη απειλητικό.  Είναι προφανές ότι θα περάσουν πολλά χρόνια πριν το ανδρικό βλέμμα σταματήσει να είναι το κυρίαρχο βλέμμα, γράφει στον Guardian η Κάτι Χέισελ, ιστορικός της τέχνης και συγγραφέας του βιβλίου «The Story of Art Without Men», ξεκαθαρίζοντας ότι δεν είναι υπέρ της θέασης των ανδρών ως αντικείμενα.

Ο σεξισμός δεν πρόκειται να λυθεί αλλάζοντας απλά τα κεφάλια σε κάποιες φωτογραφίες. Χρειάζεται μια φρέσκια ματιά στα πράγματα, ένα νέο σύνολο κανόνων, που θα ευνοούν τους πάντες, καταλήγει το βρετανικό δημοσίευμα, αποδίδοντας στην Χάπε τα εύσημα ότι με το έργο της δυναμώνει τη φλόγα της δημόσιας συζήτησης γύρω από τα περίπλοκα αυτά θέματα. Αυτή η συζήτηση μπορεί να οδηγήσει σε πιο μεγάλες και περισσότερο σημαντικές αλλαγές, που στο τέλος θα ανοίξουν το δρόμο για την ισότητα.