Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Οι Ελληνιστικοί Χρόνοι (Μέρος Δ’)

Η ικανότητα χειρισμού της ελληνικής γλώσσας ήταν προαπαιτούμενο για την κατάληψη υψηλών κυβερνητικών αξιωμάτων όχι μόνο στο κράτος των Πτολεμαίων –όπως επισημάναμε στο τελευταίο άρθρο μας– αλλά και στο κράτος των Σελευκιδών. Τα δύο αυτά ελληνιστικά βασίλεια –της Αιγύπτου και της Συρίας – Μεσοποταμίας–, πέραν της μεγάλης τους έκτασης και της εγκαθίδρυσης δυναστειών μακεδονικής καταγωγής, είχαν ένα ακόμα σημαντικό κοινό χαρακτηριστικό: τον τρόπο με τον οποίο συγκροτούσαν οι βασιλείς τον κύκλο των εμπίστων τους, το πώς επέλεγαν τους αποκαλούμενους στις πηγές «φίλους του βασιλέως».

Σε αυτή, λοιπόν, τη διαδικασία επιλογής των εμπίστων από πλευράς των μοναρχών δύο ήταν τα βασικά κριτήρια: αφενός η καλή γνώση της ελληνικής γλώσσας και αφετέρου η αμοιβαία εμπιστοσύνη. Σε σχέση με τη γλώσσα, κατ’ αρχάς, η εξοικείωση με την Ελληνική ήταν αναγκαία, εφόσον αυτή –και μόνο αυτή– χρησιμοποιούσαν οι βασιλείς τόσο στον καθημερινό βίο όσο και στα διατάγματα που εξέδιδαν αναφορικά με τη διοίκηση του κράτους. Εξάλλου, η αξίωση αυτή ήταν σύμφωνη με τη γραμμή που είχε χαράξει και ο ίδιος ο Μέγας Αλέξανδρος, ο οποίος είχε απαιτήσει να μιλούν ελληνικά οι Πέρσες που ασκούσαν διοικητικά καθήκοντα στις κατακτημένες περιοχές, στο πλαίσιο των συμφιλιωτικών προσπαθειών που είχε καταβάλει ο μακεδόνας στρατηλάτης.

Όσον αφορά πάλι το δεύτερο κριτήριο, τη σχέση απολύτου εμπιστοσύνης μεταξύ του μονάρχη και των «φίλων του βασιλέως», αυτή ήταν συνυφασμένη με τον καθοριστικό ρόλο που διαδραμάτιζε ο –κατά κύριο λόγο μισθοφορικός και πολυεθνικός– στρατός στα εν λόγω κράτη ως το ισχυρότερο έρεισμα του φορέα της εξουσίας. Εκείνοι που διακρίνονταν στον πόλεμο και ήταν αφοσιωμένοι στο βασιλιά –δευτερευούσης σημασίας ήταν η εθνική τους καταγωγή ή η κοινωνικοοικονομική τους ταυτότητα– συνέθεταν μαζί ασφαλώς με τα μέλη της βασιλικής οικογένειας το άμεσο περιβάλλον του μονάρχη. Από τις τάξεις τους στελεχωνόταν ο κρατικός μηχανισμός σε καίριες θέσεις του: πρέσβεις, δικαστές, ιερείς, στρατιωτικοί και πολιτικοί διοικητές. Τα έμπιστα αυτά πρόσωπα, με τη σειρά τους, διόριζαν ανθρώπους της εμπιστοσύνης τους σε διάφορα κρατικά αξιώματα, κι έτσι σχηματιζόταν ένα ολόκληρο –απόλυτα ελεγχόμενο– σύστημα διακυβέρνησης και νομής της εξουσίας.

Οι «φίλοι του βασιλέως» προέρχονταν ως επί το πλείστον από τους κόλπους της ελληνομακεδονικής κοινότητας. Υπήρχαν, όμως, και περιπτώσεις όπου μη Έλληνες είχαν καταφέρει να καταλάβουν τα ύπατα αξιώματα των δύο μεγάλων ελληνιστικών βασιλείων. Γνωστά τέτοια παραδείγματα είναι στη μεν πτολεμαϊκή Αίγυπτο ο καρικής καταγωγής έμπορος και επιχειρηματίας Απολλώνιος, που διετέλεσε επικεφαλής της οικονομικής διοίκησης επί βασιλείας Πτολεμαίου Β’ του Φιλάδελφου (3ος αιώνας π.Χ.), στο δε σελευκιδικό κράτος ο ιουδαίος αρχιερέας Ιωνάθαν (2ος αιώνας π.Χ.), στον οποίον είχαν απονεμηθεί μάλιστα τιμητικές διακρίσεις.

Αξιοσημείωτο είναι, επίσης, το γεγονός ότι στην Αίγυπτο, από τα πρώτα ήδη χρόνια της πτολεμαϊκής διοίκησης, το ελληνικό όνομα που έφερε κάποιος δεν αποτελούσε τεκμήριο της ελληνικής εθνικότητάς του, καθώς δεν ήταν σπάνιο το φαινόμενο να υπάρχουν δύο ονόματα, ένα ελληνικό και ένα αιγυπτιακό, για τον ίδιον άνθρωπο. Ο όρος Έλληνας που απαντά στους αιγυπτιακούς φορολογικούς καταλόγους της Ελληνιστικής Εποχής προσδιόριζε μάλλον τη φορολογική κατηγορία στην οποία ανήκαν συγκεκριμένοι κάτοικοι και όχι την εθνικότητά τους.

*Στη φωτογραφία του παρόντος άρθρου, το κράτος των Σελευκιδών.

Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Οι Ελληνιστικοί Χρόνοι (Μέρος Α’)

Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Οι Ελληνιστικοί Χρόνοι (Μέρος Β’)

Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Οι Ελληνιστικοί Χρόνοι (Μέρος Γ’)