Ελένη Γλύκατζη – Αρβελέρ: Ορθή και όρθια

Σε απόσταση αναπνοής
από το τέλεια ουσιώδες
μες στη ρακένδυτη Αθήνα
ένα άθλιο τότε λασποχώρι
θάψαν οπλοφορούντες ρασοφόροι
το τελευταίο ιδεώδες.
Το Σούλι, η Σαλαμίνα,
το Μεσολόγγι, η Πόλη,
εσήκωσαν το ξόδι.
Ακολουθούσαν πίσω οι συγγενείς, ήρωες των βιβλίων όλοι,
και μες στο πλήθος
του Σαράντα και της Αντίστασης
οι ανώνυμοι νεκροί.
Αμέτρητοι και όμως όλοι εκεί!
Όλοι, εκτός απ’ τα δικά μας παλληκάρια,
που μες στα καφενεία της γειτονιάς, προσεκτικά
εδιάβαζαν το μέλλον στα χαρτιά
και έπαιζαν τα υπόλοιπα στα ζάρια.

Στίχοι γραμμένοι από το χέρι της Ελένης Γλύκατζη – Αρβελέρ (τέκνο πολυμελούς προσφυγικής οικογένειας του Βύρωνα, γεννήθηκε σαν σήμερα το 1926), η οποία θεωρεί κατά δήλωσίν της την ποίηση ως ένα είδος οδοιπορικού, ως το απέραντο πεδίο μιας στοχαστικής περιπέτειας.

Για το Βυζάντιο, την αυτοκρατορία του μεσαιωνικού ελληνισμού που αποτέλεσε το συνδετικό κρίκο ανάμεσα στην αρχαιότητα και στη νεοελληνική πραγματικότητα, η Αρβελέρ έχει γράψει, μεταξύ πολλών άλλων, τα ακόλουθα (στην εισαγωγή αφιερωματικού τόμου στη μνήμη του Διονυσίου Ζακυθηνού, δασκάλου της στο Πανεπιστήμιο Αθηνών):

Η Αυτοκρατορία αυτή, περήφανα απλωμένη στα εδάφη τριών ηπείρων (η Αφρική της Μεσογείου μένει βυζαντινή ως το τέλος του 7ου αιώνα), υιοθέτησε τις υποθήκες του ελληνιστικού και του ρωμαϊκού κόσμου εμπλουτισμένες όμως από τα διδάγματα του χριστιανισμού, της νέας θρησκείας που πρώτο εγκολπίστηκε και πρώτο διέδωσε ανά τον κόσμο το Βυζάντιο. Είναι αυτό το Βυζάντιο που μεταμόρφωσε το «ελληνίζειν» του χριστιανικώτατου Γρηγορίου του Ναζιανζηνού σε καθημερινή εμπειρία ενός κόσμου που πάσχιζε για τη σωτηρία της ψυχής του, χωρίς να παραβλέπει τη μεγαλωσύνη του «Έθνους των Χριστιανών», όπως ονόμαζαν εαυτούς οι Βυζαντινοί.

Και σε μια από τις αναρίθμητες συνεντεύξεις που έχει παραχωρήσει στο διάβα του χρόνου, το 1993, η διαπρεπής βυζαντινολόγος επισημαίνει συμπληρωματικά τα εξής:

Όλη η αντίσταση του ευρωπαϊκού, του ελληνικού πνεύματος της Ορθότητας, δηλαδή να είσαι ορθός και όρθιος όπως λέω, της Ορθοδοξίας, της ορθής σκέψης και της ορθής δόξας, όλη αυτή η αντίσταση ήταν καθημερινό βυζαντινό μάθημα. Κι αυτό ακριβώς το καθημερινό μάθημα τούς έκανε και διασώσανε κείμενα και πράγματα που δεν ήταν σύμφωνα με τον χριστιανισμό, όπως την αρχαία γραμματεία, με τις αντιγραφές μέσα στα μοναστήρια, με τις αντιγραφές μέσα στα αυτοκρατορικά εργαστήρια.