Αϊνστάιν – Πικάσο: Δύο προσωπικότητες του 20ου αιώνα που άλλαξαν τις διαστάσεις του κόσμου

Με τις «πηγές» τους στα τέλη του 19^ο αιώνα, γνήσια τέκνα του καιρού τους, ο Άλμπερτ Αϊνστάιν (1879-1955) και ο Πάμπλο Πικάσο (1881-1973) έζησαν βίους παράλληλους, διανοίγοντας νέες λεωφόρους τόσο στην επιστήμη όσο και στην τέχνη του 20ού αιώνα.

Στην πραγματικότητα, ακολουθώντας και οι δυο τους τις καινούριες ιδέες που διατυπώνονταν στο επίπεδο της διανόησης, αλλά και τις θεαματικές εξελίξεις στο επιστημονικό πεδίο, τα μαθηματικά και την τεχνολογία, υπήρξαν κύριοι διαμορφωτές του τι εννοούμε σήμερα με τον όρο «αβανγκάρντ», καθώς είναι αυτοί που μας έδωσαν νέα «μάτια» να δούμε τον κόσμο.

Η έντονη πνευματική έκλαμψη που παρατηρήθηκε στο πρώτο μισό του 20^ου αιώνα και επηρέασε τις εξελίξεις για τα επόμενα χρόνια, σημάδεψε για πάντα την ανθρωπότητα και ενδεχομένως να θυμίζει σε βεληνεκές μια άλλη εποχή, συγκεκριμένα εκείνη της ευρωπαϊκής Αναγέννησης. Δύο από τους ισχυρούς πόλους, να θυμηθούμε βεβαίως και μερικούς άλλους όπως ο Φρόιντ και ο Γιουνγκ σε άλλο επίπεδο- ήταν ο Πάμπλο Πικάσο στο Παρίσι και ο Άλμπερτ Αϊνστάιν στη Βέρνη.

Ιστορικές τομές στην τέχνη και την επιστήμη

Το εντυπωσιακό είναι ότι η εποχή τους δεν ήταν ώριμη να αναγνωρίσει τι πέτυχαν αυτές οι δύο μεγαλοφυίες τη στιγμή που «διατύπωναν» είτε με χρώματα είτε με μαθηματικούς τύπους, τις κοσμογονικές τους προτάσεις που πλέον θα μεταμόρφωναν για πάντα τον τρόπο που θα αντικρύζαμε τόσο τον χρόνο όσο και τον χώρο αλλά και την αισθητική την ίδια, την ομορφιά. Ωστόσο, αναγκάστηκε και η εποχή να  ακολουθήσει τη σκέψη τους και οι διόλου μικρές τελικά δικές τους «ιστορίες» να ενταχθούν παράλληλα στο ποτάμι της μεγάλης κοινής Ιστορίας του κοσμου.

Οι Δεσποινίδες της Αβινιόν

Ο πρώτος το 1907 (θα το εκθέσει πάλι το 1916) με το έργο του, την ελαιογραφία «Οι Δεσποινίδες της Αβινιόν», μια μεγάλη ελαιογραφία η οποία δημιουργήθηκε από τον ισπανό καλλιτέχνη και απεικονίζει πέντε γυμνές ιερόδουλες σε ένα πορνείο στην ομώνυμη οδό, στη Βαρκελώνη (ο πίνακας σήμερα ανήκει στη μόνιμη συλλογή του Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης στη Νέα Υόρκη), έμελλε να αλλάξει τον ρου της ζωγραφικής τέχνης. Ένα έργο ορόσημο που έχει σημαδέψει για πάντα την οπτική μας πάνω στην ίδια την τέχνη.

Η Γενική Θεωρία της Σχετικότητας

Σ’ αυτόν τον «χορό» των νέων διαστάσεων που αρχίζουν να ανακαλύπτονται και να ανακινούνται για την ανθρωπότητα, έρχεται το 1915, ένας άνθρωπος που ήταν «θαμμένος» για χρόνια μέσα στο Ελβετικό Γραφείο Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας, ο Άλμπερτ Αϊνστάιν και παρουσιάζει τη θεωρία της Γενικής Σχετικότητας σε μια σειρά διαλέξεων ενώπιον της Πρωσικής Ακαδημίας Επιστημών. Η τελευταία διάλεξη τάραξε τα νερά της επιστημονικής κοινότητας, καθώς ο Αϊνστάιν με αυτά που ισχυρίστηκε, άλλαζε άρδην την εκδοχή του Ισαάκ Νεύτωνα για τη βαρύτητα.

Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, η βαρύτητα δεν θεωρείται ως το αποτέλεσμα μιας δύναμης, αλλά οφείλεται στην καμπύλωση του χωροχρόνου, η οποία προκαλείται από την περιεχόμενη στον χωρόχρονο μάζα και ενέργεια. Προηγουμένως, φυσικά ο ίδιος το 1905 είχε διατυπώσει την Ειδική Θεωρία της Σχετικότητας.

Δύο ισχυρές προσωπικότητες που έλαβαν σχεδόν ταυτόχρονα τα «μηνύματα» της εποχής τους, τα αποκωδικοποίησαν και τα προσέφεραν στην ανθρωπότητα, αλλάζοντας και την ίδια την εποχή εντέλει, υποτάσσοντάς τη με την υψηλή δημιουργία τους.

Ας δούμε όμως το συνολικό σκηνικό των τελών του 19^ου αιώνα και των αρχών του 20^ου αιώνα που μπόρεσε να εκθρέψει την πνευματική ενόραση αυτών των δύο κορυφαίων προσωπικοτήτων που καιρού εκείνου.

Η ζωγραφική -αλλά και η επιστήμη- είναι παιχνίδι του νου

Κοινή τους συνισταμένη η σκέψη του Ανρί Πουανκαρέ (1854-1912), ο σημαντικός μαθηματικός και θεωρητικός της φυσικής, καθώς και φιλόσοφος της επιστήμης ο οποίος έτσι κι αλλιώς ενστερνιζόταν ότι η δημιουργικότητα καλλιτεχνών και επιστημόνων τελικά έχει τις πηγές της στις ίδιες πνευματικές λειτουργίες.

Όπως έλεγε κι ο ίδιος, «Μόνο μέσα από την επιστήμη και την τέχνη αποκτά αξία ο πολιτισμός». Στα ίδια κανάλια της σκέψης και της διανόησης, με τους πρωταγωνιστές Αϊνστάιν και Πικάσο, βρέθηκαν αρκετοί μεγάλοι της τέχνης και της επιστήμης τότε, ωστόσο μόνο αυτοί οι δύο μπόρεσαν να ενώσουν όλα τα κομμάτια του παζλ και να οδηγηθούν στα θαυμαστά τους συμπεράσματα.

Ο Πάμπλο Πικάσο επηρεάστηκε ιδιαίτερα από τον κινηματογράφο που αναδυόταν, τη φωτογραφία που αξιοποίησε ο ίδιος μεγαλοφυώς στις «Δεσποινίδες της Αβινιόν», φυσικά από τη γεωμετρία, τις ακτίνες Χ, την αφρικανική τέχνη, τη φιλοσοφία και τη λογοτεχνία, τη ζωγραφική του Σεζάν, του Ελ Γκρέκο, του Ενγκρ, του Ματίς και του Ντερέν, την ανταγωνιστική του φύση, το προσωπικό του οιδιπόδειο, την έντονη σεξουαλική του ζωή, καθώς και τις οικονομικές του επιλογές.

Όπως υποστήριζε ο Πικάσο, «Το ατελιέ του ζωγράφου πρέπει να είναι επιστημονικό εργαστήριο. Εκεί δεν κάνει κανείς τέχνη σαν να ήταν μαϊμού, αλλά εφευρίσκει. Η ζωγραφική είναι παιχνίδι του νου».

Ο Αϊνστάιν από την άλλη πλευρά ήταν ένας πτυχιούχος φυσικής που δεν μπορούσε να έχει μια ακαδημαϊκή θέση, ήταν και άνεργος, και τι έκανε; Έγινε δημόσιος υπάλληλος στο ελβετικό γραφείο διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας, συνέχισε την έρευνα και όπως περιέγραψε σε μια ομιλία του στο Κιότο της Ιαπωνίας, στις 14 Δεκεμβρίου 1922, να, πώς του ήρθε η φώτιση μέσα από την ασυνείδητη σκέψη: «Καθόμουν στην καρέκλα μου στο Γραφείο Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας στη Βέρνη, όταν ξαφνικά μου ήρθε μια σκέψη: «Αν ένας άνθρωπος βρεθεί σε ελεύθερη πτώση, δεν θα αισθάνεται το βάρος του». Ξαφνιάστηκα. Αυτό το απλό νοητικό πείραμα που έκανε βαθιά εντύπωση. Με οδήγησε στη θεωρία μου για τη βαρύτητα».

Η τεράστια φήμη που απέκτησαν και οι δύο, τους έκανε πρωταγωνιστές σε παγκόσμιο επίπεδο και σε χρόνια -να θυμηθούμε- που δεν ήταν εποχή της είδησης και της ταχύτητας. Και οι δυο τους έφτασαν να κατακτήσουν  τα τεράστια επιτεύγματά τους, μέσα σε συνθήκες οι οποίες θα καταρράκωναν τους περισσότερους από μας.

(Πληροφορίες αντλήθηκαν από το βιβλίο «Αϊνστάιν-Πικάσο – Ο χώρος, ο χρόνος και η ομορφιά»,  Arthur I. Miller, μετάφραση Σπύρος Πιέρρης, εκδόσεις Π. Τραυλός, 2001)