Σαρλ Μπωντλαίρ: Μια μακάβρια λάμψη, ένα καινούριο ρίγος

Στις 31 Αυγούστου 1867 απεβίωσε στο Παρίσι ο γάλλος ποιητής Σαρλ Μπωντλαίρ (Charles-Pierre Baudelaire), σε ηλικία μόλις 46 ετών.

Ο αισθητιστής και ηδονιστής Μπωντλαίρ, ένας από τους σπουδαιότερους γάλλους συμβολιστές, αφού πρώτα τάραξε τα ποιητικά νερά των καιρών του με τα περίφημα «Άνθη του Κακού», οδηγήθηκε στην καταστροφή εθισμένος στη χρήση του οπίου, βυθισμένος σε έκσταση υπό την επήρεια ναρκωτικών ουσιών.

Το 1968 είχε κυκλοφορήσει στην ελληνική αγορά ένα ενδιαφέρον βιβλίο για τον Μπωντλαίρ, που είχε συγγράψει η Μαρία Αρκαδίου (1917-1996) και έφερε τον τίτλο «Σαρλ Μπωντλαίρ – Πουλέ Μαλασσί» (ο Πουλέ-Μαλασσί, 1825-1878, ήταν γάλλος τυπογράφος, στενός φίλος του Μπωντλαίρ και εκδότης του).

Σε αυτό το βιβλίο είχε αφιερώσει ο Ηλίας Βενέζης μια επιφυλλίδα του, που είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Το Βήμα» λίγον καιρό αργότερα, στις 6 Μαΐου 1969.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 6.5.1969, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Επαινώντας το βιογραφικό πόνημα της Αρκαδίου για τον Μπωντλαίρ —μνήμη τιμής και θαυμασμού το χαρακτήριζε η ίδια η συγγραφέας, που είχε κοπιάσει πολύ για να συγκεντρώσει το υλικό του βιβλίου της—, ο Βενέζης έγραφε, μεταξύ άλλων, στο άρθρο του τα εξής:

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 6.5.1969, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Το προνόμιο μιας μεγαλοφυΐας ωσάν του Μπωντλαίρ είναι ακριβώς αυτό: να μπορή να συνεγείρη, σε οποιαδήποτε εποχή, ακόμη και πολύ απομακρυσμένη, μια ψυχή, και να την κάνη να παθαίνεται για το ίνδαλμά της, σα να είναι η πρώτη που το αποκαλύπτει. Όπως έγινε με την κυρία Αρκαδίου.

Στις 25 Ιουνίου του 1857 «το πιο ένδοξο βιβλίο της γαλλικής ποίησης», «Τα Άνθη του Κακού» του Σαρλ Μπωντλαίρ, εκυκλοφόρησε στην Αλανσόν, επαρχιακή πόλη της Γαλλίας, από τον Ωγκύστ Πουλέ-Μαλασσί, τον γνωστό εκδότη, που έκτοτε εσύνδεσε το όνομά του με τη φήμη, με την περιπέτεια και με τη δόξα του ποιητή της Γαλλίας.

«Κάθε έκδοση του Πουλέ-Μαλασσί», γράφει η κυρία Αρκαδίου, «ήταν κι’ ένα καλλιτεχνικό γεγονός, που μπορούσε κάλλιστα να μην εντυπωσιάση μερικούς, όμως ενθουσίαζε πολλούς και, πάνω απ’ όλα, θα παρέμενε πάντα μια έκδοση Malassis».

Την 1η Ιουνίου του 1855 η «Επιθεώρησις των δύο κόσμων» δημοσιεύει για πρώτη φορά δεκαοκτώ ποιήματα υπό τον τίτλο Les Fleurs du Mal. Το περιοδικό, σα να υποπτευόταν το σκάνδαλο που θα ξεσπούσε αργότερα, συνόδευε τη δημοσίευση των ποιημάτων με το ακόλουθο σχόλιο:

«Δημοσιεύοντες τους στίχους που θα διαβάσετε, πιστεύουμε πως αποδείχνουμε ακόμα μια φορά πόσο ο σκοπός που μας εμψυχώνει είναι ευνοϊκός για την απαρχή ενός έργου, για προσπάθειες με εντελώς διαφορετική κατεύθυνση. Εκείνο που μας φαίνεται εδώ να αξίζη το ενδιαφέρον είναι η ζωντανή και τόσο παράξενη έκφραση, ακόμα και μες στις βιαιότητές της, για κάποιες λιποψυχίες, κάποιες ηθικές θλίψεις που, δίχως να τις συμμεριζόμαστε ή να τις αμφισβητούμε, είμαστε υποχρεωμένοι να τις θεωρήσουμε ως ένα σημείο των καιρών μας».

Η εφημερίδα «Φιγκαρό» θα σχολιάση αμέσως μ’ ένα αυστηρότατο άρθρο αυτά τα ποιήματα:

«Η φήμη και το τάλαντον του ποιητού θρυμματίσθηκαν σε χίλια κομμάτια. Και ο Μπωντλαίρ, έχοντας χάσει τη φήμη της έκπληξης, θα τοποθετείται πια πλάι στους αποξηραμένους καρπούς της σύγχρονης ποίησης».

Παρ’ όλα αυτά, όλοι άρχισαν να μιλούν για τα καταπληκτικά αυτά ποιήματα. Ο ίδιος ο ποιητής τους ήταν βέβαιος για την αξία τους. Του άρεσε ν’ απαγγέλλη συχνά τους στίχους του Σέλλεϋ, τους γραμμένους στη Νάπολη:

«Ξέρω καλά πως είμαι από κείνους που οι άνθρωποι δεν τους αγαπάνε, όμως είμαι απ’ αυτούς που θα τους θυμούνται πάντα».

Άρχισε να διαπραγματεύεται την εκτύπωση της συλλογής του με τον Πουλέ-Μαλασσί στις 30 Δεκεμβρίου του 1856. Και, τελικώς, «Τα Άνθη του Κακού» κυκλοφορούσαν στις 25 Ιουνίου του 1857. Σε χαρτί Ανγκουλέμης, με τίτλο κόκκινο και μαύρο, και με δυο διαφορετικά εξώφυλλα κίτρινα. Εκυκλοφόρησαν σε 1.100 αντίτυπα. Τα είκοσι σε χαρτί Ολλανδίας, 248 σελίδες. Τιμή: 3 φράγκα.

Ο ποιητής γράφει λίγες μέρες μετά την έκδοση στη μητέρα του:

«Ξέρεις καλά πως δεν εκτιμώ τη λογοτεχνία και τις τέχνες παρά μόνο όταν επιδιώκουν έναν σκοπό ξένο στην ηθική, και πως η ομορφιά της έμπνευσης και της έκφρασης μού φτάνουν. Μα το βιβλίο αυτό, που ο τίτλος του, Τα Άνθη του Κακού, τα εξηγεί όλα, είναι περιβεβλημένο, όπως θα δης, με μιαν ομορφιά πένθιμη και παγερή. Το βιβλίο αυτό γράφτηκε με παράφορο πάθος μαζύ και με υπομονή. Άλλωστε, η απόδειξη της θετικής του αξίας βρίσκεται μέσα στο ίδιο το κακό για το οποίο μιλάει. Το βιβλίο μου εξοργίζει… Μου αρνούνται τα πάντα, τη μεγάλη έμπνευση, ακόμη και τη γνώση της γαλλικής γλώσσης. Περιγελώ όλους αυτούς τους ανόητους, και είμαι βέβαιος πως το έργο μου αυτό, με τα προτερήματα και τα ελαττώματά του, θα διαγράψη την πορεία του στη μνήμη του καλλιεργημένου κοινού, πλάι στα καλύτερα ποιήματα του Βίκτωρος Ουγκώ, του Θεοφίλου Γκωτιέ, ακόμη και του Μπάυρον».

Αμέσως ξέσπασε η θύελλα. Η δίωξη και η καταδίκη του ποιητή και του εκδότου του. Αλλά ταυτοχρόνως άρχισε και ο θρύλος. Ο Βίκτωρ Ουγκώ έγραψε στον Μπωντλαίρ:

«Φωνάζω μπράβο! Μ’ όλη μου τη δύναμη, για το ρωμαλέο σας πνεύμα. Η τέχνη είναι σαν το Άπειρο… μια απέραντη περιοχή· μόλις το αποδείξατε. Τα Άνθη του Κακού ακτινοβολούν και λάμπουν σαν τα άστρα. Σας σφίγγω το χέρι, ποιητή. Προικίζετε τον Ουρανό της Τέχνης με μια μακάβρια λάμψη, δημιουργείτε ένα καινούργιο ρίγος…»

Σ’ αυτόν τον παλαιό καιρό της γαλλικής ποίησης μάς πήγε το ωραίο βιβλίο της κυρίας Αρκαδίου.