Tα μακροχρόνια δεινά των Ρομά στο Ολοκαύτωμα – Η βουβή ιστορία

Πριν από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, η Helena Malíková μεγάλωσε στο Uherské Hradiště, μια πόλη της Τσεχοσλοβακίας, όπου η οικογένειά της ζούσε με άλλους Ρομά σε έναν οικισμό από παλιά φορτηγά βαγόνια παρατεταγμένα πίσω από ένα εργοστάσιο ζάχαρης, κοντά στον ποταμό Μοράβα.

Περίπου 150 οικογένειες ζούσαν στα μετασκευασμένα βαγόνια του τρένου. Η Malíková και η οικογένειά της είχαν το μοναδικό σπίτι από τούβλα.

Ήταν έφηβη όταν ο γερμανικός στρατός εισέβαλε το 1939 και ανάγκασε τη Malíková και την οικογένειά της σε ένα στρατόπεδο στο Hodonín, από το οποίο οι περισσότεροι από αυτούς στάλθηκαν αργότερα στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Άουσβιτς.

«Μαρτυρίες των Ρομά και Σίντι»

Εκατοντάδες χιλιάδες Ρομά, οι οποίοι κάποτε αποκαλούνταν περιπαικτικά με τον χαρακτηρισμό Τσιγγάνοι, δολοφονήθηκαν από τους Ναζί. Η Malíková ήταν μία από τις λίγες που επέζησαν για να διηγηθούν την ιστορία της. Καταγράφηκε τον Μάιο του 1991 και τώρα παρουσιάζεται στις «Μαρτυρίες των Ρομά και Σίντι» (romatestimonies.com), μια νέα βάση δεδομένων αφιερωμένη στη γενοκτονία των Ρομά του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Η βάση δεδομένων που δημοσιοποιήθηκε για να συμπέσει με την επέτειο μνήμης της μαζικής δολοφονίας χιλιάδων Ρομά στο Άουσβιτς, στις 2 Αυγούστου 1944, έχει ως στόχο να αυξήσει την ευαισθητοποίηση του κοινού για τα δεινά των Ρομά, γνωστών και ως Ρομά και Σίντι, οι οποίοι αποτελούν τη μεγαλύτερη εθνοτική μειονότητα της Ευρώπης.

Τη λειτουργία της έχει αναλάβει το Φόρουμ της Πράγας για τις ιστορίες των Ρομά στο Ινστιτούτο Σύγχρονης Ιστορίας, τμήμα της Τσεχικής Ακαδημίας Επιστημών.

Η βουβή ιστορία

Οι Ναζί χαρακτήρισαν τους Ρομά ως «φυλετικά κατώτερους». Συγκεντρώθηκαν, συχνά μαζί με τους Εβραίους, αλλά το Ολοκαύτωμά τους έχει από καιρό περιγραφεί ως «μια αποσιωπημένη, ξεχασμένη, απαρατήρητη, κρυμμένη ή βουβή ιστορία», δήλωσε η Angela Kocze, πρόεδρος του προγράμματος Ρομανικών Σπουδών στο Central European University της Βουδαπέστης.

Το Μουσείο Μνήμης του Ολοκαυτώματος των Ηνωμένων Πολιτειών εκτιμά ότι 250.000 έως 500.000 Ρομά και Σίντι έχασαν τη ζωή τους στα χέρια του ναζιστικού καθεστώτος, ένας αριθμός που είναι εξαιρετικά ανακριβής επειδή έχουν συλλεχθεί τόσο λίγα στοιχεία για τον πληθυσμό τους είτε πριν είτε μετά τον πόλεμο, δήλωσε η ειδική του μουσείου για τη γενοκτονία των Ρομά, Krista Hegburg.

Οι ειδικοί δήλωσαν ότι στα τσεχικά εδάφη που κατέλαβαν οι Ναζί και μετονόμασαν σε Προτεκτοράτο της Βοημίας και της Μοραβίας, περίπου το 90% των Ρομά και των Σίντι σκοτώθηκαν, μειώνοντας τον πληθυσμό τους από περίπου 6.000 σε 600.

Δείτε το βίντεο 

Γιατί δεν μάθαμε πολλά για αυτό;

«Η φωνή των Ρομά λείπει σε μεγάλο βαθμό από την κυρίαρχη ιστορική αφήγηση» δήλωσε ο Kocze. «Η μαρτυρία τους έχει απορριφθεί ή αποπληθωριστεί και η αξιοπιστία τους αμφισβητείται. Αυτοί οι άνθρωποι δεν υπολογίζονται, δεν έχουν σημασία, κανείς δεν ενδιαφέρεται γι’ αυτούς, ούτε καν για να τους θυμάται απλώς ως ανθρώπους».

Αυτός ήταν ο λόγος που η Kateřina Čapková, ερευνήτρια στο Ινστιτούτο Σύγχρονης Ιστορίας της Πράγας, ξεκίνησε τη δημιουργία της βάσης δεδομένων με τις μαρτυρίες, ως έργο του Φόρουμ της Πράγας για τις ιστορίες των Ρομά.

Πριν ξεκινήσει το έργο, πριν από οκτώ χρόνια, είπε, δεν υπήρχε «τέτοια βάση δεδομένων ή άλλο μέρος όπου να συγκεντρώνονται μαρτυρίες Ρομά».

«Φτωχοί και απρόθυμοι να εργαστούν»

Η Renata Berkyová, μια ιστορικός Ρομά σλοβακικής καταγωγής, η οποία επίσης συνέβαλε καθοριστικά στην ανάπτυξη του ιστότοπου, δήλωσε ότι οι μαρτυρίες των Ρομά ήταν προηγουμένως δύσκολο να εντοπιστούν σε διάσπαρτα αρχεία. Η βάση δεδομένων τις συγκεντρώνει σε ένα κεντρικό σημείο παρέχοντας πληροφορίες για τις διώξεις των Ρομά από τους Ναζί.

«Μπορείτε να δείτε την πορεία της εμπειρίας των επιζώντων» δήλωσε η Berkyová. «Μπορείτε να συγκρίνετε τις μαρτυρίες και να βρείτε τον πυρήνα της εμπειρίας σε ένα μέρος».

«Οι Ρομά παρουσιάζονταν συνήθως ως ομοιόμορφα νομαδικοί, φτωχοί και απρόθυμοι να εργαστούν, εν μέρει λόγω της επίδρασης της ναζιστικής προπαγάνδας που τους έδιωχνε οτιδήποτε ανθρώπινο, χαρακτηρίζοντάς τους ως εγκληματίες ή αντικοινωνικούς» εξήγησε η Čapková.

Ως αποτέλεσμα, πολλοί άνθρωποι απέτυχαν να θεωρήσουν τη σύλληψη, τον εγκλεισμό και τις εκτελέσεις τους ως διαδικασία γενοκτονίας.

Η περίληψη της ιστορίας

Οι άνδρες, οι γυναίκες και τα παιδιά Ρομά και Σίντι έγιναν στόχος διώξεων και φυλάκισης, με ιδιαίτερη έμφαση στην εκκαθάριση του Βερολίνου πριν η πόλη φιλοξενήσει τους Ολυμπιακούς Αγώνες το 1936. Καθώς άρχισε ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος, η γενοκτονία των Ρομά και των Σίντι εντάθηκε. Οι Ρομά και οι Σίντι εκτοπίστηκαν σε γκέτο, όπως το Λοτζ, και σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, όπως το Νταχάου, το Μαουτχάουζεν και το Άουσβιτς-Μπίρκεναου, το οποίο διέθετε ένα ειδικό «στρατόπεδο τσιγγάνων».

Στις 26 Φεβρουαρίου 1943, η πρώτη μεταφορά ανδρών, γυναικών και παιδιών Ρομά και Σίντι έφτασε στο Άουσβιτς-Μπίρκεναου. Από τους 23.000 Ρομά και Σίντι που φυλακίστηκαν στο στρατόπεδο, υπολογίζεται ότι πάνω από 20.000 δολοφονήθηκαν.

Στις 2 Αυγούστου 1944 το Zigeunerlager (στρατόπεδο τσιγγάνων) στο Άουσβιτς εκκαθαρίστηκε: χιλιάδες Ρομά και Σίντι δολοφονήθηκαν στους θαλάμους αερίων και οι υπόλοιποι κρατούμενοι απελάθηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης Buchenwald και Ravensbrück για καταναγκαστική εργασία.

Η εμπειρία του πληθυσμού των Ρομά και Σίντι της Ευρώπης έχει παραλληλισμούς με εκείνη του εβραϊκού λαού. Και οι δύο πληθυσμοί στοχοποιήθηκαν λόγω της φυλής τους και προηγουμένως είχαν υποστεί αιώνες διακρίσεων.

Οι νόμοι της Νυρεμβέργης που απαγόρευαν τον γάμο μεταξύ Εβραίων και Αρίων και κατοχύρωναν την απώλεια των δικαιωμάτων της ιθαγένειας εφαρμόστηκαν και στους Ρομά και Σίντι. Όπως και με τα παιδιά των Εβραίων, τα παιδιά Ρομά και Σίντι απαγορεύτηκε η φοίτηση στα δημόσια σχολεία και οι ενήλικες δυσκολεύονταν όλο και περισσότερο να διατηρήσουν ή να εξασφαλίσουν εργασία.

Παρά τη γενοκτονία που διαπράχθηκε κατά των Ρομά και Σίντι από το ναζιστικό καθεστώς, οι εμπειρίες τους αναγνωρίστηκαν πλήρως από τη δυτικογερμανική κυβέρνηση μόλις το 1981 και η γενοκτονία μόλις τώρα γίνεται ευρύτερα γνωστή.

Μαζί με τους Εβραίους

«Οι Ρομά και οι Σίντι φυλακίστηκαν και δολοφονήθηκαν με βάση τη φυλή, για φυλετικούς λόγους», δήλωσε η Čapková. Αλλά οι Ναζί συχνά έλεγαν ότι «αυτό γινόταν λόγω υποτιθέμενων εγκληματικών δραστηριοτήτων ή υποτιθέμενης άρνησης να εργαστούν».

Οι γερμανικές αρχές και οι συνεργάτες τους κατέστρεφαν συστηματικά τις κοινότητες των Ρομά και καταδίωκαν τους Ρομά με τον ίδιο τρόπο που στόχευαν τους Εβραίους, και συχνά και οι δύο κατέληγαν στα ίδια γκέτο και στρατόπεδα συγκέντρωσης.

Ορισμένοι θάφτηκαν επίσης στους ίδιους ομαδικούς τάφους και μετά τον πόλεμο στάλθηκαν στα ίδια στρατόπεδα εκτοπισμένων. Αλλά η δική τους ήταν μια παρακείμενη, αλλά ξεχωριστή γενοκτονία, καθώς οι Ρομά συνήθως στεγάζονταν σε διαφορετικό τμήμα των στρατοπέδων από τους Εβραίους.

*Με στοιχεία από nytimes και hmd.org.uk