Χάουαρντ Ζιν: Ο μεγάλος «ανυπάκουος», ασυμβίβαστος και πολιτικός ακτιβιστής

Συμπληρώθηκαν πριν λίγες ημέρες τα 60 χρόνια από την ιστορική ομιλία του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ που έμελλε να επηρεάσει τις ζωές και τις αντιλήψεις εκατομμυρίων ανθρώπων από εκείνη τη στιγμή κι έπειτα. «I have a dream…»

Πιο επίκαιρο από ποτέ το αίτημά του για ισότητα, εξάλειψη των διακρίσεων, του φυλετικού μίσους, του ρατσισμού.

Πάνε 68 χρόνια από το 1955, μια χειμωνιάτικη ημέρα της 1^ης Δεκεμβρίου του1955 που η Ρόζα Πάρκς, μια μαύρη γυναίκα που αρνήθηκε μέσα στο λεωφορείο που επέβαινε τότε να αφήσει τη θέση της. Μια πράξη που έγινε σύμβολο του αγώνα των μαύρων στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής για ίσα δικαιώματα.

Όπως έγραφε στην αυτοβιογραφία του ο μεγάλος εκφραστής –μεγάλος συνεπής στις ιδέες του, μεγάλος «ανυπάκουος», ριζοσπάστης και ακτιβιστής- των ιδεών της ελευθερίας, της ειρήνης, της ισότητας, Χάουαρντ Ζιν, «Δεν χρειάζεται να εμπλακούμε σε μεγαλειώδεις ηρωικές πράξεις για να συμμετάσχουμε στη διαδικασία της αλλαγής. Οι μικρές πράξεις, όταν πολλαπλασιάζονται επί εκατομμύρια ανθρώπους, μπορούν να αλλάξουν τον κόσμο».

Υπέρμαχος της πολιτικής ανυπακοής

Ιστορικός, πολιτικός ακτιβιστής και συγγραφέας, ο Χάουαρντ Ζιν (1922-2010) γεννήθηκε στη Ν. Υόρκη. Οι γονείς του ήταν πολωνοεβραίοι μετανάστες. Ο ίδιος μεγάλωσε στο Μπρούκλιν. Δούλεψε ως εργάτης στα ναυπηγεία και έζησε κάτι που έμελλε να σημαδέψει για πάντα τη ζωή του, μαζί παρακάτω με την ένταξή του στην αεροπορία: όταν ήταν 17 χρονών έζησε τη διαδήλωση των αριστερών εργατών στην Times Square της Ν. Υόρκης, καθώς και την καταστολή της.

Ήταν καθοριστικό για εκείνον, όταν το 1943, κατατάχθηκε στην αμερικανική αεροπορία για να πολεμήσει τους Ναζί. Υπηρέτησε σε βομβαρδιστικό κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου κι όπως γράφει στην αυτοβιογραφία του, υπήρξε πολύ τυχερός, αφού γύρισε πίσω ζωντανός, σε αντίθεση με τους δύο κολλητούς του φίλους, 19 και 26 χρονών αντίστοιχα, οι οποίοι έχασαν τη ζωή τους κατά τις τελευταίες εβδομάδες του πολέμου.

Το γεγονός αυτό ήταν και η αιτία της μετέπειτα αντιπολεμικής του συνείδησης. Όπως έλεγε ο ίδιος «Οι άνθρωποι σέβονται τα συναισθήματα, όμως χρειάζονται και λόγους. Λόγους για να συνεχίζουν, για να μην υποκύπτουν, να μην αποσύρονται στην ιδιωτική πολυτέλεια ή στην ιδιωτική απόγνωση.»

«Η πολιτική δύναμη είναι πιο εύθραυστη απ’ όσο νομίζουμε»

Μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, φοίτησε στο κολέγιο και απέκτησε τον διδακτορικό του τίτλο από το Πανεπιστήμιο Columbia. Και τι επέλεξε να κάνει μετά; Το 1956 κατέλαβε την έδρα της Ιστορίας στο Spelman College της Ατλάντα, ένα κολέγιο μόνο για μαύρες φοιτήτριες την εποχή των φυλετικών διακρίσεων, όπου και ο ίδιος συμμετείχε δραστήρια στο Κίνημα για τα Πολιτικά Δικαιώματα. Τι έλεγε για εκείνη την εποχή: «Η ανώτερη εκπαίδευση γι’ αυτές τις κοπέλες ήταν ζήτημα ζωής και θανάτου. Μια φοιτήτρια μου είπε κάποια μέρα στο γραφείο μου: “Η μητέρα μου λέει ότι πρέπει να τα πάω καλά, γιατί ήδη έχω δύο μειονεκτήματα. Είμαι μαύρη και είμαι γυναίκα. Άλλο ένα και βγαίνω από το παιχνίδι”». Ο Χάουαρντ Ζιν, στη συνέχεια ανέλαβε τη θέση του καθηγητή ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Βοστόνης, από όπου πήρε τη σύνταξή του το 1988. Ήταν παντρεμένος και είχε δύο παιδιά.

Σε όλη του τη ζωή υπήρξε ένας ενεργός πολιτικά στρατευμένος ακτιβιστής, υπέρμαχος της έννοιας της πολιτικής ανυπακοής (civil disobedience) με ειρηνικά μέσα, εναντίον της κοινωνικής ανισότητας, της ατελούς δημοκρατίας και του πολέμου. Μάλιστα, ο Χάουαρντ Ζιν πέθανε την Τετάρτη 27 Ιανουαρίου 2010 στη Σάντα Μόνικα της Καλιφόρνιας, από καρδιακή προσβολή, σε ηλικία 87 ετών, στη διάρκεια ταξιδιού.

Όπως έλεγε, «Τα δεινά που υπάρχουν είναι επαναλήψεις δεινών που υπήρχαν πάντα –πόλεμος, ρατσισμός, κακομεταχείριση των γυναικών, θρησκευτικός και εθνικιστικός φανατισμός, πείνα. Τα καλά που συμβαίνουν είναι απρόσμενα… Η πολιτική δύναμη, όσο τρομερή κι αν δείχνει, είναι πιο εύθραυστη απ’ όσο νομίζουμε. (Παρατηρήστε τη νευρικότητα εκείνων που την κατέχουν.)

Τους απλούς ανθρώπους μπορεί κανείς να τους εκφοβίσει για ένα διάστημα, μπορείς επίσης να τους περιπαίξει για ένα διάστημα, όμως έχουν βαθιά μέσα τους μια κοινή λογική και αργά ή γρήγορα θα βρουν τρόπο να αμφισβητήσουν την εξουσία που τους καταπιέζει.» Ένα από τα τελευταία κείμενά του που δημοσιεύτηκαν και αφορούν τη δική του γραπτή παρακαταθήκη, ήταν ένα σύντομο άρθρο στο περιοδικό «The Nation», μια εβδομάδα πριν φύγει από τη ζωή. Σε αυτό έγραφε σχετικά με την απογοήτευση που συνόδευσε τότε τον απολογισμό του πρώτου χρόνου της θητείας του Προέδρου Ομπάμα, καθώς ο πόλεμος τότε στο Αφγανιστάν συνεχίστηκε.

Καταγράφει στην αυτοβιογραφία του ότι «Το να ελπίζεις σε δύσκολους καιρούς δεν είναι ανόητος ρομαντισμός. Βασίζεται στο γεγονός ότι η ιστορία του ανθρώπου δεν είναι μόνο μια ιστορία σκληρότητας, αλλά και συμπόνιας, θυσίας, θάρρους, ευγένειας. Ό,τι επιλέξουμε να υπογραμμίσουμε σε τούτη την περίπλοκη ιστορία, αυτό θα καθορίσει τη ζωή μας. Αν δούμε μόνο το χειρότερο, αυτό θα καταστρέψει την ικανότητά μας να κάνουμε οτιδήποτε… Και, αν δράσουμε, σε οσοδήποτε μικρή κλίμακα, δεν χρειάζεται να περιμένουμε για κάποιο μεγάλο, ουτοπικό μέλλον. Το μέλλον είναι μια άπειρη διαδοχή από παρόντα και το να ζούμε σήμερα όπως πιστεύουμε ότι πρέπει να ζουν οι άνθρωποι, αψηφώντας όλα τα άσχημα γύρω μας, αποτελεί από μόνο του μια θαυμαστή νίκη».

Το γνωστότερο και εμβληματικό του έργο υπήρξε το κλασικό πλέον «A People’s History of the United States» («Ιστορία του λαού των Ηνωμένων Πολιτειών», εκδ. Αιώρα) το οποίο εκδόθηκε το 1980 και πούλησε πάνω από 1 εκατομμύριο αντίτυπα. Τότε είχε χαρακτηριστεί από το «Library Journal» ως «μια πνευματώδης και συγκινητική ιστορία του αμερικανικού λαού από την οπτική γωνία εκείνων των οποίων τα δεινοπαθήματα έχουν παραλειφθεί, εν πολλοίς, από τα περισσότερα ιστορικά βιβλία», δηλαδή από τη σκοπιά των εργαζομένων, των φεμινιστριών, των αντιρρησιών συνείδησης. Πολύ γνωστό του έργο επίσης είναι και το θεατρικό «Ο Μαρξ στο Σόχο».

(Πληροφορίες και αποσπάσματα έχουν αντληθεί από την αυτοβιογραφία του Howard Zinn, «Δεν μπορείς να είσαι ουδέτερος σ’ ένα τρένο που κινείται», εκδόσεις Αιώρα, 2011, μετάφραση Νίκος Σταμπάκης)

(Πηγή κεντρικής φωτογραφίας: Wikipedia)