Προφάρμακα, ο Δούρειος Ιππος των ναρκωτικών

Πρόκειται για νέες χημικές ενώσεις που δεν είναι φάρμακα εάν αναλυθούν πριν αλληλεπιδράσουν με τον μεταβολισμό των ανθρώπων, γεγονός που περιπλέκει την παρακολούθηση τους

Το σίγουρο είναι ότι οι έμποροι ναρκωτικών βρήκαν έναν τρόπο να ξεγελάσουν τις αρχές επιβολής του νόμου χρησιμοποιώντας ένα από τα πιο ισχυρά εργαλεία που διαθέτει το σώμα μας: τον μεταβολισμό.

Καλώς ήρθατε στον κόσμο των προφαρμάκων!

Τα προφάρμακα είναι ουσίες που μπορούν να έχουν αποτέλεσμα μόνο όταν διασπαστούν από ένζυμα στο πεπτικό σύστημα ή άλλες χημικές αντιδράσεις στο σώμα. Αν και έχουν νόμιμες φαρμακολογικές χρήσεις (5-7% των εγκεκριμένων φαρμάκων εμπίπτουν σε αυτήν την κατηγορία), η χρήση τους ως ναρκωτικά του δρόμου είναι ένα σχετικά νέο φαινόμενο.

Τα περισσότερα παράνομα φάρμακα αλληλεπιδρούν με συγκεκριμένους υποδοχείς στα εγκεφαλικά κύτταρα, διεγείροντας ή εμποδίζοντας την απελευθέρωση χημικών ουσιών που ονομάζονται νευροδιαβιβαστές. Διαρκούν για μικρό χρονικό διάστημα πριν μετατραπούν σε ανενεργές ή λιγότερο ενεργές χημικές ουσίες, οι οποίες στη συνέχεια αποβάλλονται από το σώμα, συνήθως με τα ούρα.

Ωστόσο, στην περίπτωση των προφαρμάκων, ένα μικρό μέρος του μορίου πρέπει να αφαιρεθεί ή να αντικατασταθεί πριν μπορέσει να δράσει σε αυτούς τους υποδοχείς. Αυτό γίνεται μέσα στο σώμα με φυσικές διαδικασίες. Το ALD-52 (1-acetyl-LSD), για παράδειγμα, είναι ένα προφάρμακο που το σώμα μετατρέπει σε LSD αφού αφαιρέσει δύο άτομα άνθρακα και ένα οξυγόνο.

Μια όχι και τόσο νέα… καινοτομία

Αν και ορισμένες αναφορές δείχνουν ότι το ALD-52 υπάρχει από τη δεκαετία του 1960, εντοπίστηκε για πρώτη φορά επίσημα από τις γαλλικές αρχές το 2016.

Η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου έσπευσε να κατατάξει αυτό το προφάρμακο ως ελεγχόμενη ουσία το 2014, παρά τις αναφορές για κατασχέσεις ναρκωτικών. Από τότε, έχουν εντοπιστεί πολλά περισσότερα προφάρμακα.

Οι κατασχέσεις προφαρμάκων LSD, όπως το ALD-52, αυξήθηκαν στο απόγειο της πανδημίας του Covid-19 στην Ιταλία. Οι ιαπωνικές αρχές έχουν κατασχέσει έναν αυξανόμενο αριθμό παρόμοιων προφαρμάκων LSD. Και στη Βραζιλία, οι πρώτες αναφορές για αυτά τα προφάρμακα LSD έγιναν το 2022.

Το… ψυχαγωγικό φάρμακο GHB έχει επίσης ένα ισοδύναμο σε μορφή προφαρμάκου. Ονομάζεται GBL (γάμα-βουτυρολακτόνη).

Το Ηνωμένο Βασίλειο εισήγαγε αυστηρότερους ελέγχους στο GBL – που πωλείται συχνά ως προϊόν καθαρισμού – το 2022. Μετά από ισχυρές συστάσεις του Συμβουλευτικού Συμβουλίου κατάχρησης ναρκωτικών, το GBL ταξινομείται πλέον ως φάρμακο κατηγορίας Β, μαζί με την κάνναβη και την κεταμίνη.

Όσον αφορά τα διεγερτικά, είναι γνωστό ότι ορισμένα φάρμακα που διατίθενται στο εμπόριο μπορούν να μετατραπούν στον οργανισμό σε αμφεταμίνες και μπορούν να χρησιμοποιηθούν  λόγω των δυνητικά ψυχοδραστικών τους επιδράσεων, γεγονός που δικαιολογεί τον αυστηρό έλεγχο της συνταγογράφησης τους.

Οι έμποροι ναρκωτικών έχουν επίσης αναπτύξει τρόπους για να καλύψουν το παράνομο MDMA (Έκσταση) προσθέτοντας ένα μικρό μόριο που μπορεί να αφαιρεθεί με χημικές αντιδράσεις ή στο στομάχι με επαφή με γαστρικό οξύ.

Ένα από τα κύρια προβλήματα με τα προφάρμακα είναι ότι είναι δύσκολο να εντοπιστούν. Οι αστυνομικές δυνάμεις χρειάζονται δείγματα αναφοράς με τα οποία να συγκρίνουν το φάρμακο ή προηγμένο εξοπλισμό για να ανακαλύψουν τη μοριακή του δομή.

Δεδομένου ότι ο κατάλογος αυτών των ενώσεων δεν είναι γνωστός και οι μικρές χημικές αλλαγές μπορεί να οδηγήσουν σε διαφορετικά πρότυπα δοκιμών, αυτά τα νέα φάρμακα είναι εύκολο να διακινηθούν λαθραία. Και αυτό εξηγεί γιατί πολλά έχουν εμφανιστεί μόνο σε αστυνομικές αναφορές την τελευταία δεκαετία.

Στην περίπτωση βιολογικών δειγμάτων (όπως αίμα, ούρα ή σάλιο), υπάρχει μια άλλη δυσκολία. Δεδομένου ότι τα προφάρμακα πρέπει να μετασχηματιστούν μέσα στο σώμα πριν ενεργοποιηθούν, στην πραγματικότητα απουσιάζουν σε περιπτώσεις θανατηφόρου υπερβολικής δόσης, καθώς η ουσία που προκαλεί βλάβη και θάνατο είναι το προϊόν αυτής της μεταμόρφωσης.

Έτσι, η διάκριση των προφαρμάκων από τα πιο κλασικά συστατικά στα οποία μετασχηματίζονται αποτελεί εμπόδιο. Αν και οι συνολικές επιπτώσεις που οδηγούν στο θάνατο θα ήταν οι ίδιες, ο σωστός προσδιορισμός του ναρκωτικού που χρησιμοποιήθηκε αρχικά μπορεί να βοηθήσει στην ένδειξη των τάσεων στην παράνομη πώληση, χρήση και διαθεσιμότητα.

Στην περίπτωση των προφαρμάκων GHB -δηλαδή του GBL και της 1,4-βουτανοδιόνης-, οι νομοθέτες τα έχουν συμπεριλάβει σταδιακά σε αυστηρότερες και πιο συγκεκριμένες νομικές ρυθμίσεις. Αλλά τα προφάρμακα LSD βρίσκονται σε γκρίζα ζώνη σε πολλές χώρες.

Ενώ η Γαλλία, η Ιαπωνία και το Ηνωμένο Βασίλειο έχουν ονομαστικά συμπεριλάβει το ALD-52 και το 1p-LSD στους νόμους τους για τις ελεγχόμενες ουσίες, στις ΗΠΑ και τον Καναδά πρέπει να αποδεικνύεται ότι είναι ανάλογες – δηλαδή έχουν παρόμοια μοριακή δομή και μπορούν να προκαλέσουν την ίδια βλάβη – ή δεν περιλαμβάνονται στις «μαύρες λίστες».

Στο Ηνωμένο Βασίλειο, μια νέα ψυχοδραστική ουσία ορίζεται ως μια ένωση που ελέγχεται από τον νόμο για τις ψυχοδραστικές ουσίες του 2016 ή μια ένωση που ελέγχεται από τον νόμο περί κατάχρησης ναρκωτικών (μετά το 2008).

Ωστόσο, πρέπει να υπάρχουν στοιχεία ότι προκαλούν ψυχοδραστηριότητα, που ορίζονται ως εκείνες οι ενώσεις που μπορούν να επηρεάσουν τις νοητικές λειτουργίες, όπως τη γνώση, τη διάθεση και τα συναισθήματα.

Τα εμπόδια που πρέπει να ξεπεραστούν

Η ψυχοκινητικότητα μπορεί επίσης να προσδιοριστεί με εργαστηριακές εξετάσεις. Τα φάρμακα επωάζονται με μικρό αριθμό κυττάρων και οι ερευνητές μετρούν εάν συνδέονται με επιφανειακές πρωτεΐνες που ονομάζονται υποδοχείς.

Ωστόσο, πολλά προφάρμακα δεν συνδέονται με υποδοχείς πριν μετατραπούν. Όταν μια ουσία δεν περιλαμβάνεται στη νομοθεσία ως ελεγχόμενη και απαιτούνται εργαστηριακές δοκιμές (μοριακής ομοιότητας ή δέσμευσης με υποδοχείς), υπάρχει μεγαλύτερο περιθώριο ασυμφωνίας στα δικαστήρια.

Αν και αυτές οι κατασχέσεις είναι σπάνιες και δεν φθάνουν τα νούμερα για τα πιο συχνά χρησιμοποιούμενα ναρκωτικά, όπως η κοκαΐνη, η κάνναβη ή η ηρωίνη, η εμφάνισή τους στην παράνομη αγορά θα πρέπει να χρησιμεύσει ως προειδοποιητικό σημάδι για πιθανές αλλαγές στην τάση στην αγορά παράνομων ναρκωτικών.

Υπάρχουν δυνητικά άγνωστες επιπτώσεις -σε ένταση και διάρκεια-, αλλά και δυσκολίες στη δίωξη των ατόμων που προμηθεύουν αυτά τα προφάρμακα.

Με την άφιξη μιας νέας ψυχοδραστικής ουσίας στην παράνομη αγορά περίπου κάθε εβδομάδα από το 2021, η τεράστια ποικιλία των ναρκωτικών στην αγορά έχει επισημανθεί ως μία από τις κύριες προκλήσεις για τους τοξικολόγους και τους ιατροδικαστές.