Ρωσία: Πώς ο Πούτιν «εκτέλεσε» τη ρωσική διπλωματία

Βρε πως αλλάζουν οι καιροί… Κάποτε το μακρινό 2000 ο Βλαντιμίρ Πούτιν ήταν πρόθυμος για συνομιλίες με το ΝΑΤΟ, μέχρι του σημείου να αφήσει ανοιχτό το παράθυρο της ένταξης της Ρωσίας στους κόλπους του.

Τα 23 χρόνια της παντοκρατορίας του οι Ρώσοι διπλωμάτες κατέληξαν στρατιωτάκια ακούνητα και αμίλητα, που το μόνο που τους επιτρέπεται πια είναι να διαβάζουν στις αποστολές τους στο εξωτερικό τα… μπιλιετάκια του Ρώσου πρόεδρου.

Αυτό αποκαλύπτει σε άρθρο του με τίτλο «Απειλές, προσβολές και τα ‘ρομπότ’ του Κρεμλίνου: Πως η ρωσική διπλωματία πέθανε υπό τον Πούτιν» το BBC, περιγράφοντας επιπλέον την σταδιακή εξαφάνιση των αβροτήτων μεταξύ των Ρώσων διπλωματών και των συναδέλφων τους στο εξωτερικών.

Σήμερα πια οι Ρώσοι, όπως ο υφυπουργός Εξωτερικών, Σεργκέι Ριάμπκοφ, αποκαλούνται «τα ρομπότ με τα χαρτιά», την ώρα που εκείνοι απευθύνονται στους δυτικούς με ατάκες του τύπου «φτύνουμε τις κυρώσεις σας», «επιτρέψτε μου να μιλήσω, διαφορετικά, θα ακούσετε τι είναι ικανοί να κάνουν οι ρωσικοί πύραυλοι Grad», «ηλίθιοι».

Η Ρωσία στο ΝΑΤΟ

Το 2000, ο ίδιος ο Πούτιν είχε πει και πάλι στο BBC ότι «η Ρωσία είναι έτοιμη να συνεργαστεί με το ΝΑΤΟ μέχρι την ένταξη της στη συμμαχία». «Δεν μπορώ να φανταστώ τη χώρα μου απομονωμένη από την Ευρώπη», είχε συμπληρώσει ο Ρώσος πρόεδρος, την εποχή που ακόμα ήθελε δεσμούς με τη Δύση και οι Ρώσοι διπλωμάτες ήταν βασικό μέρος της ομάδας του, καθώς τον βοηθούσαν να επιλύσει τις εδαφικές διαφορές της χώρας του με την Κίνα και τη Νορβηγία, αλλά και για την ειρηνική μετάβαση μετά την επανάσταση στη Γεωργία.

Όσο όμως ο Πούτιν γινόταν όλο και πιο ισχυρός και περισσότερο έμπειρος, έπειθε σιγά σιγά τον εαυτό του ότι είχε όλες τις απαντήσεις και ότι οι διπλωμάτες του ήταν πλέον περιττοί, εξηγεί στο βρετανικό δίκτυο ο Αλεξάντερ Γκαμπούεφ, διευθυντής του Κέντρου Ευρασίας Carnegie Russia, ο οποίος σήμερα ζει εξόριστος στο Βερολίνο.

Το πρώτο μήνυμα ότι ένας νέος Ψυχρός Πόλεμος ξεκινά ήρθε το 2007 με μια ομιλία του Ρώσου προέδρου στη Διάσκεψη για την Ασφάλεια στο Μόναχο. Στα 30 λεπτά της διάρκειας της, ο Πούτιν κατηγόρησε τις δυτικές χώρες ότι προσπαθούν να οικοδομήσουν έναν μονοπολικό κόσμο. Οι Ρώσοι διπλωμάτες, όπως ήταν φυσικό και επόμενο, ακολούθησαν το παράδειγμά του.

Ένα χρόνο αργότερα, όταν η Ρωσία εισέβαλε στη Γεωργία, ο υπουργός Εξωτερικών της Μόσχας Σεργκέι Λαβρόφ φέρεται να είπε στον Βρετανό ομόλογό του, Ντέιβιντ Μίλιμπαντ, «Ποιος είσαι εσύ για να μου κάνεις διάλεξη;»

Αλλαγή βηματισμού

Οι δυτικοί αξιωματούχοι πάντως εξακολουθούσαν για καιρό να πιστεύουν ότι άξιζε να προσπαθήσουν να συνεργαστούν με τη Ρωσία. Για του λόγου το ασφαλές, το 2009, ο Λαβρόφ και η τότε υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Χίλαρι Κλίντον, ξεκίνησαν έναν διάλογο επαναφοράς των σχέσεων των δύο χωρών και οι ΗΠΑ μαζί με τη Ρωσία φαίνονταν να οικοδομούν μία νέα συνεργασία, ειδικά σε θέματα ασφάλειας.

Σύντομα, ωστόσο, έγινε σαφές στους Αμερικανούς αξιωματούχους ότι οι Ρώσοι ομόλογοί τους απλώς παπαγάλιζαν τις αυξανόμενες αντιδυτικές απόψεις του Πούτιν, όπως ισχυρίζεται ο Μπεν Ρόουντς, αναπληρωτής σύμβουλος εθνικής ασφάλειας του Μπαράκ Ομπάμα.

Ο Ρόουντς, μάλιστα, θυμάται πως ο Αμερικανός πρώην πρόεδρος σε ένα πρωινό γεύμα με τον Πούτιν το 2009, υπό τους ήχους μιας παραδοσιακής ορχήστρας, συνειδητοποίησε ότι ο Ρώσος ομόλογος του ενδιαφερόταν περισσότερο να παρουσιάσει την άποψή του για τον κόσμο, παρά να συζητήσει το ενδεχόμενο συνεργασίας με τις ΗΠΑ. Τότε ο Πούτιν είχε κατηγορήσει τον Αμερικανό πρώην πρόεδρο, Τζορτζ Μπους, ότι πρόδωσε τη Ρωσία.

Καθώς η Αραβική Άνοιξη σάρωνε τα αραβικά εδάφη το 2011, η εμπλοκή των Αμερικανών στη Λιβύη ‘’έγραφε’’ πρωτοσέλιδα οι διαδηλωτές κατέκλυζα τους δρόμους της Ρωσίας ο Πούτιν αποφάσισε στην αλλαγή του χρόνου ότι η διπλωματία δεν πρόκειται να τον πάει πουθενά. Απόδειξη αυτού είναι ότι όταν ο Λαβρόφ, διορίστηκε πριν από 20 χρόνια υπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας, είχε μια «διεθνή προοπτική και τη δική του θέση». Αυτό σήμαινε ότι το Κρεμλίνο συνήθιζε να τον συμβουλεύεται ακόμα και όταν ήξερε ότι μπορεί να είχε διαφορετική άποψη από τον Πούτιν, όπως εξηγεί ο Γκαμπούεφ στο BBC. Όταν όμως εστάλησαν στρατεύματα στην Ουκρανία το 2022, ο Λαβρόφ το έμαθε μόλις λίγες ώρες πριν ξεκινήσει ο πόλεμος, πρόσθεσε ο ίδιος.

Η διπλωματία του… πολέμου

Από την πλευρά του ο Αντρέι Κελίν, ο πρεσβευτής της Μόσχας στο Ηνωμένο Βασίλειο, απορρίπτει την ιδέα ότι οι Ρώσοι διπλωμάτες έχουν χάσει την επιρροή τους. Σε συνέντευξή του στο BBC, αρνήθηκε να παραδεχτεί ότι, είτε η Μόσχα, είτε μεμονωμένοι διπλωμάτες φέρουν οποιαδήποτε ευθύνη για την κατάρρευση των σχέσεων με τη Δύση.

«Δεν είμαστε εμείς, που προκαλέσαμε αυτή την καταστροφή. Έχουμε προβλήματα με το καθεστώς του Κιέβου. Δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα γι’ αυτό» είπε, ενώ σημείωσε ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία είναι «μια συνέχιση της διπλωματίας με άλλα μέσα».

Threats, insults, and Kremlin ‘robots’: How Russian diplomacy died under Putin https://t.co/x8lIDfSdIr

— BBC News (World) (@BBCWorld) September 3, 2023

Από τη στιγμή που οι Ρώσοι διπλωμάτες άρχισαν να ασκούν όλο και λιγότερη επιρροή, γύρισαν την προσοχή τους πίσω στη Ρωσία. Η Μαρία Ζαχάροβα, η οποία έγινε εκπρόσωπος του υπουργείου το 2015, είναι σύμβολο αυτού του νέου κεφαλαίου, που άνοιγε η Ρωσία.

«Πριν από αυτήν, οι διπλωμάτες συμπεριφέρονταν σαν διπλωμάτες, μιλώντας με εκλεπτυσμένες εκφράσεις», αναφέρει ο πρώην αξιωματούχος του υπουργείου Εξωτερικών, Μπόρις Μποντάρεφ, ο οποίος παραιτήθηκε σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τον πόλεμο.

«Είστε απλώς Ελβετία!»

Με την άφιξη όμως της Ζαχάροβα, οι ενημερώσεις του υπουργείου Εξωτερικών της Ρωσίας έγιναν θέαμα. Φώναζε συχνά στους δημοσιογράφους, που της έκαναν δύσκολες ερωτήσεις και απαντούσε σε επικρίσεις άλλων χωρών με προσβολές.

Οι διπλωμάτες συνάδελφοί της ακολουθούσαν τον ίδιο δρόμο. Ο Μποντάρεφ, ο οποίος ήταν στη Γενεύη με την αποστολή της Μόσχας στον ΟΗΕ, θυμάται μια συνάντηση, όπου η Ρωσία μπλόκαρε όλες τις προτεινόμενες πρωτοβουλίες, με αποτέλεσμα οι συνάδελφοι από την Ελβετία να διαμαρτυρηθούν.

«Τους είπαμε: Λοιπόν, ποιο είναι το πρόβλημα; Είμαστε μια μεγάλη δύναμη, και εσείς είστε απλώς Ελβετία! Αυτή είναι η ρωσική διπλωματία για εσάς» ανέφερε ο ίδιος χαρακτηριστικά. Στόχος αυτής της προσέγγισης, ωστόσο, ήταν να εντυπωσιαστούν οι Ρώσοι εντός των συνόρων της χώρας τους, συμπληρώνει και πάλι ο Γκαμπούεφ.

Και φυσικά τα αφεντικά των Ρώσων διπλωματών στις υψηλότερες θέσεις της εθνικής ηγεσίας. «Πραγματικά τους φέραμε σε δύσκολη θέση! Υπερασπιστήκαμε ηρωικά τα ρωσικά συμφέροντα και οι Δυτικοί δεν μπορούσαν να κάνουν τίποτα και υποχώρησαν!» ήταν ένα από τα πολλά σχόλια, που εμφανίστηκε κατ’ επανάληψη στον Τύπο της εποχής. Ο Μποντάρεφ θυμάται ένα δείπνο στη Γενεύη τον Ιανουάριο του 2022, όταν ο Ριάμπκοφ από το υπουργείο Εξωτερικών, συνάντησε μια ομάδα Αμερικανών αξιωματούχων. Τότε η πρώτη αναπληρώτρια υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Γουέντι Σέρμαν, ήλπιζε να αποτρέψει την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία μέσω διαπραγματεύσεων.

Το χέρι στο τραπέζι

«Ήταν πραγματικά απαίσιο», θυμάται ο Μποντάρεφ. «Οι Αμερικανοί έλεγαν ‘’ας διαπραγματευτούμε» και ο Ριάμπκοφ άρχισε να φωνάζει, ‘’χρειαζόμαστε την Ουκρανία! Δεν θα πάμε πουθενά χωρίς την Ουκρανία! Πάρτε τα πράγματά σας και επιστρέψτε στα σύνορα του ΝΑΤΟ του 1997!’’

Η Σέρμαν, αν και μια γυναίκα με σύνεση και αυτοσυγκράτηση, δεν μπορούσε να κρύψει ότι της είχε «πέσει το σαγόνι».

Η έκπληξη των παρευρισκόμενων ήταν ιδιαίτερα μεγάλη, γιατί ο Ριάμπκοφ ήταν πάντα πολύ ευγενικός και οι συζητήσεις μαζί του είχαν μεγάλο ενδιαφέρον, μέχρι που άρχισε κι εκείνος να χτυπά χωρίς λόγο το χέρι στο τραπέζι.

Έκτοτε πολύ νερό έχει κυλίσει στο αυλάκι και το ερώτημα πλέον είναι, αν μετά από ενάμιση χρόνο πολέμου υπάρχει κάποια ελπίδα η διπλωματία να μπορέσει να επιφέρει στον τερματισμό του πολέμου.

Επάγγελμα χωρίς μέλλον;

Οι περισσότεροι από τους ανθρώπους με τους οποίους μίλησε το βρετανικό δίκτυο πιστεύουν ότι αυτό είναι σχεδόν απίθανο. Συνήθως, το 95% της δουλειάς των διπλωματών είναι «ανεπίσημες συναντήσεις και συζητήσεις μπροστά σε μια κούπα καφέ», εξηγεί ο Μποντάρεφ. Αυτές οι επαφές έχουν πλέον μειωθεί σημαντικά, συνεχίζει ο ίδιος, ίσως γιατί «δεν υπάρχουν πλέον πολλά πράγματα να ειπωθούν».

Αργά ή γρήγορα, όμως, ο διάλογος θα πρέπει να γίνει, εκτιμά ο αναλυτής της RAND, Σάμιουελ Τσάραπ. Η μόνη εναλλακτική στις διαπραγματεύσεις είναι η «απόλυτη νίκη», και είναι απίθανο, είτε το Κίεβο, είτε η Μόσχα, να το πετύχουν αυτό στο πεδίο της μάχης, υποστηρίζει ο ίδιος. Ωστόσο ο Πούτιν δεν φαίνεται πρόθυμος ακόμη να ρίξει νερό στο κρασί του.

Άρα οι Ρώσοι διπλωμάτες είναι ένα επάγγελμα προς εξαφάνιση; «Είναι ένα θέμα για όλους όσοι έχουν κολλήσει στις θέσεις τους για 10 έως 20 χρόνια», λέει στο BBC πρώην υπάλληλος του Κρεμλίνου. «Δεν υπάρχει άλλη ζωή για εκείνους. Είναι τρομακτικό», συμπληρώνει.

Όπως όμως καταλήγει ο Μποντάρεφ, πρώην διπλωμάτης, με τη στωικότητα του παλιού καλού Ρώσου, «αν δεν ήταν ο πόλεμος, μάλλον θα έμενα και θα το άντεχα». «Δεν είναι και τόσο άσχημη η δουλειά», συμπληρώνει. «Κάθεσαι, υποφέρεις λίγο και το βράδυ βγαίνεις»…